1999020654

36 STANISf.AW KOŃCZAK (36)

8. WODOSTAN.

Zagadnienie wodostanu Bałtyku i zwłaszcza w iekowe jego zmiany od dawna interesują hydrografów, tym bardziej, że łączą się one z po-lodowcowym wynoszeniem się masywu Fennoskandyjskiego. Pytanie, czy ląd się wynosi, czy wody ubywa z morza Bałtyckiego, oddawna dręczyło uczonych, a sprawa bilansu wodnego dziś jeszcze daleka jest od rozwiązania.

Ciekawe jest, jakimi drogami szły poglądy na te sprawy z biegiem wieków. Zmiany poziomu morza u wybrzeży szwedzkich znano i opisywano już w r. 1625. Wspominamy już wyżej, Urban H j a r n e w roku 1702 w swej hydrografii Szwecji zakładał istnienie podziemnego zbiornika wody i pary, od którego prowadziła sieć kanałów i jaskiń do morza. Zmiany ciśnienia wody i pary w tych podziemnych kanałach miały rzekomo powodować wahania wodostanu w Bałtyku. Filozof szwedzki i przyrodnik E. S w e d e n 1) o r g w 20 lat później pisze o wielkiej próżni wchłaniającej wody morskie.

Obaj jednak zaobserwowali rzeczy konkretne, mianowicie, że w dawniejszych czasach poziom wody w Bałtyku i Botniku był o wiele wyższy; widzieli bowiem wysoko na lądzie ławice muszlowe i kośćee wielorybów, resztki masztów oraz znaki na skałach wybrzeża. Przyczynę tej zmiany linii wybrzeża i ubytku wody upatrywał H ja me w zwiększonej erozji w cieśninach duńskich, łączących Bałtyk z morzem Północnym, przez co coraz więcej wody miało ubywać z Bałtyku. Efekt ten miał się ograniczać tylko do Bałtyku. Natomiast S w e-d e n ł> o r g tłumaczył fakt ten deformacją ogólnej pokrywy wodnej na kuli ziemskiej, powodującą ubytek wody na biegunach a nagromadzanie się jej na równiku, czy też ogólnym opadaniem wody od czasu potopu.

W roku 1740 A. Celsiusz i przyjaciel jego Linneusz postawili hipotezę ogólnego ubytku wody na ziemi na skutek wyparowywania i zużycia przez rośliny. Na poparcie swych wywodów podali nawet dane cyfrowe, stwierdzające, że poziom morza obniżył się o 4,5 stopy (1,33 m) na 100 lat. W oparciu o tę hipotezę historyk szwedzki Olaf D a 1 i n wypowiedział pierwszy twierdzenie, że Szwecja kiedyś stanowiła grupę wysp. Przeciwnikami tych wywodów byli biskup R h i-seliusz (1747 r.), który w podobnym twierdzeniu widział bluźnier-stwo, oraz biskup z Abo J. B r o v a 1 i u s z, który udowodnił faktami, że obniżenie poziomu morza w Finlandii nie jest tak wielkie jak twierdził Celsiusz (sosny 300-letnie rosnące na wysokości 4 stóp