1999020660

38 STANISŁAW KOŃCZAK (38)

wodostanu w jeziorach Szwecji południowej i wykazali, że tylko częściowo może być mowa o wpływie klimatu, a głównie działają tu procesy geologiczne.

Tak więc obecnie zwyciężył pogląd zwolenników „elewacji”, ale pozostało niewyjaśnione, o ile wypiętrzanie Fennoskandii i zarazem dna Bałtyku wpływa na wylewanie się wody z Bałtyku do morza Północnego. Dzisiejsze próby ustalenia bilansu wodnego Bałtyku i obserwacje odpływu nie są jeszcze w stanie wyświetlić całkowicie tego zagadnienia i sprawa zostaje nadal otwarta.

Pierwsze obserwacje wahań wodostanu w Bałtyku poczynił (Jel-s i u s z w r. 1731, ustawiając łatę pomiarową koło Gavle. B r u n c r o-n a w r. 1820 robił znaki na skałach wybrzeża; w 1847 r. ustawiono repery wodowskazowe w szkjerach koło Nykóping i koło Sztokholmu. Do połowy XIX wieku pomiary wodostanu przedstawiały problematyczną wartość, gdyż nie były związane ani między sobą, ani ze średnim wodostanem. Dopiero w r. 1848 z inicjatywy A. Erdmana ustawiono sieć wodowskazów na 13 latarniach morskich i w portach wzdłuż całego wybrzeża Szwecji od Botniku do Kattegatu; prócz wo-dostanu obserwowano ciśnienie atmosferyczne, kierunek i siłę wiatru.

Systematyczne badania wahań poziomu przy pomocy nowoczesnych przyrządów datują się od r. 1880, kiedy przeprowadzono również niwelację precyzyjną, wiążącą poszczególne repery. W 1880 r. urządzono pierwsze mareografy, których liczba potem szybko wzrastała. Od r. 1870 zaczęła się przyłączać do sieci pomiarowej Finlandia, potem Niemcy i inne państwa. Obecnie czynych jest na Bałtyku 10 ma-reografów, między innymi i w Gdyni *).

Zebrany z biegiem lat materiał obserwacyjny opracował po raz pierwszy L. A. F o r m a n za okres 1852—1875, ale niejednolitość ob-serwacyj nie pozwoliła mu dojść do ścisłych wyników. Lepszy rezultat osiągnął L. Holmstróm w r. 1883, który wyznaczył wynoszenie lądu skandynawskiego od 0,1 cm rocznie na południu do 1,0 cm rocznie na północy. Podobne wyniki osiągnął Rosen. Nieco później wystąpili z opracowaniami Finnowie B 1 o m q u i s t, R e n q u i s t

D 6 szwedzkich: Ystad, Kungsholmsfort, Landsort, Bjdrn, Dnighallan, Ratan;

4 fińskie: Helsinki, Mantyluoto, Vasklot, Toppila;

1 łotewski: Libawa:

3 niemieckie: Travemiinde, Swinemiinde, Piława;

1 duński: Korsbr;

l polski: Gdynia (drugi w budowie w Wielkiej Wsi).