2121402147

Między słowem a obrazem: afiliacje literatury i filmu... 101

całkowitej odrębności estetycznej kina - Andre Bazin, w szkicu O film nieczysty: obrona adaptacji (1958). Równocześnie filmoznawca przyznawał, iż film w swych początkach bynajmniej nie był sztuką awangardową.⁶¹ Badając literaturę, naśladując jej chwyty i strategie opowiadania, film przeszedł nieocenioną „lekcję kultury literackiej”, która zrodziła jego emancypacyjne aspiracje i otworzyła drogę kulturowej kariery.⁶² Istnienie „literackiego” nurtu kina jest - wedle A. Bazina - kluczem do podtrzymania dialogu z rozległym audytorium, a jednocześnie bodźcem, który zmusza realizatorów do ustawicznego doskonalenia warsztatu i stylu.

Pogląd, że film jest „widzialną i słyszalną literaturą”, na terenie polskiej refleksji filmoznawczej propagował Bolesław W. Lewicki, który jest autorem koncepcji „przyliterackości” sztuki filmowej.⁶³

Dzieło filmowe - jego zdaniem - istnieje i oddziałuje jako wytwór przyliteracki [...], posiada specyficzne ukształtowanie formalne, zarówno jednak jego koncepcja formalna [...], jak i powierzchniowa warstwa oddziaływania (fabuła, gatunek, kompozycja treści) mają,charakter swoiście literacki.⁶⁴

W innym miejscu filmoznawca dodaje: „film [...] nie unicestwia ani nie wypiera zjawisk piśmienniczych, ale je uzupełnia pod względem formalnym i rozpowszechniania”, stanowiąc swoisty „drugi nurt literatury”.⁶⁵

B. W. Lewicki traktuje film jako jedną z form podawczych literatury (obok słowa pisanego i teatru) i uznaje dominację sztuki słowa nad sztuką ruchomych obrazów. Stwierdza, że w filmie wprawdzie „tkwią organicznie elementy innych sztuk”⁶⁶, ale jest on „absolutnie samodzielną dziedziną sztuki”.⁶⁷ Zastrzeżenia wielu uczonych wywołuje teza autora, że film to sztuka „przyliteracka”, podporządkowana komunikacji literackiej.⁶⁸ Słuszność ma natomiast uczony, twierdząc, że kultura literacka stanowi rzeczywisty kontekst kształtowania się języka filmu, który narodził się i ewoluował w erze słowa drukowanego. Postulat ten znajduje aprobatę Maryli Hopfinger, która pisze:

⁶¹    A. Bazin, O film nieczysty: obrona adaptacji, [w:] Film i rzeczywistość, przeł. B. Michałek, Warszawa 1963, s. 85.

⁶²    Ibidem.

⁶³    Zob.: B. W. Lewicki, Związki literatury i filmu, [w:] Scenariusz - literacki program struktury filmowej, Warszawa 1970; M. Marcjan, M. Salska-Kaca, Koncepcja „przyliterackości” filmu w teorii Bolesława W. Lewickiego, [w:] Dzieło filmowe - zagadnienia interpretacji, pod red. J. Trzynadlowskiego, Wrocław 1987.

^M B. W. Lewicki, Wprowadzenie do wiedzy..., s. 84.

⁶⁵    Ibidem, s. 129.

⁶⁶    Ibidem, s. 108.

⁶⁷    Ibidem, s. 100.

⁶⁸    Zob.: W. Wierzewski, Film i literatura, Warszawa 1983.