2121402175

Między słowem a obrazem: afiliacje literatury i filmu... 89

ukształtowana budowa i organizacja materiału zespalająca w jedno rozmaite wizualne bądź audiowizualne elementy, co tworzy integralną znaczeniowo całość przeznaczoną do pełnienia określonych funkcji i wzbudzania doznań estetycznych.¹

Pojedyncze utwory literackie i filmowe stanowią organiczne, kompletne układy systemowe. Są wypowiedziami złożonymi z określonych składników, w dużym stopniu znormalizowanych, tj. modelowych i powiązanych wzajemnymi relacjami, które powracają w obrębie dużych zespołów tekstów należących do ogólnego zbioru wytworów literackich lub filmowych. Istotę oraz swoistość wypowiedzi literackich i filmowych wydobyć można, analizując je w aspekcie: materii - czyli tworzywa, z którego są przygotowane, języka - czyli systemu znaków, w którym są artykułowane, formy - czyli kształtu materialnego, jaki im przynależy, struktury - czyli organizacji wewnętrznej, oraz funkcji - czyli zadań, jakie pełnią względem uczestników komunikacji społecznej.

Natura tworzywa należącego do określonej dziedziny sztuki decyduje nie tylko o jej odmienności i odrębności względem innych sztuk. Stanowi także podstawę klasyfikacji, rozstrzyga o specyficzności sytuacji komunikacyjnej, precyzuje charakter przeżycia estetycznego. Mówiąc o tworzywie, nie mamy na myśli materiału fizycznego, z którego dzieło zostało wykonane, tj. papieru, farby drukarskiej, taśmy filmowej itp., gdyż ten funkcjonuje poza artystą. Chodzi tu o metaforyczne rozumienie tworzywa-jako materii, którą twórca bezpośrednio kształtuje i z której wydobywa środki wyrazowe niezbędne dla realizacji artystycznego zamierzenia.

Tworzywem, zjakiego formowane są dzieła literackie, jest język, który służy równocześnie jako podstawowe narzędzie komunikacji społecznej.² Dzieło literackie to twór językowy, sztuka operująca słowem. Literatura nie posługuje się wszelako językiem naturalnym, a tylko korzysta z jego zasobów znakowych, które poddaje transformacjom i wprowadza w nowe relacje, co łączy się z realizacją założonej funkcji estetycznej. Zdaniem Rolanda Barthes’a, literatura jest systemem „pasożytującym” na języku naturalnym. Używa znaków języka naturalnego jako tworzywo, kreując na tej podstawie bogactwo indywidualnych konotacji. To co w języku naturalnym pełniło funkcję znaku (signifiant + signifte), nieoczekiwanie staje się składową innego systemu semiotycznego, tj. tekstu literackiego, i pełni w nim funkcję znaczącą (signifiant), otwie-

1

   Dzieło filmowe, [w:] M. Hendrykowski, Słownik terminów filmowych, op. cit., s. 73-74.

2

   M. Głowiński, A. Okopień-Sławińska, J. Sławiński, Zarys teorii literatury, wyd. 6 popr.,

Warszawa 1991, s. 84-85.