2121402318

40 REFERATY

PRZEZ PRYZMAT EKONOMICZNY

„Kwestia społecznej roli instytucji wydawniczych i miejsca książki w kulturze podejmowana jest dość często, natomiast problematyka ekonomiczna bywa z reguły pomijana w przekonaniu, że stanowi odrębny lub uboczny dla księgoznawstwa przedmiot zainteresowań. W XIX wieku pewne zjawiska w dziejach książki miały istotne znaczenie dla przebiegu procesów bibliolo-gicznych, a nie można ich opisać i wyjaśnić bez zbadania wpływu czynników ekonomicznych na produkcję i rozpowszechnianie książek” - stwierdziła Marianna Mlekicka w swej monografii poświęconej warszawskim wydawcom w okresie zaborów (Mlekicka, 1987, s. 6).

Mimo lat, które upłynęły od publikacji tej pracy, stwierdzenie o nie dość wnikliwym traktowaniu zagadnień ekonomicznych przez badaczy spraw książki brzmi aktualnie. A rola tej problematyki jest oczywiście istotna nie tylko w odniesieniu do XIX stulecia, lecz także czasów późniejszych (Kraśko, 2001, s. 183) - aż do współczesności.

Jeśli bibliologia jest nauką o książkowym wszechświecie, to za rzecz naturalną wypada uznać splatanie się w niej różnych wątków „filozoficznych, religijnych, historycznych, literackich, politycznych, prawnych, ekonomicznych, technicznych, także psychologicznych, pedagogicznych, socjologicznych i innych” (Migoń, 2007). Wymieniam je w kolejności zastosowanej przez Krzysztofa Migonia, chcąc nawiązać do kwestii ekonomicznych, choć nie tylko do nich. Pragnę wyeksponować gównie aspekt rynkowy w myśleniu na temat „wzajemnych, bogatych i wielokierunkowych relacji książki i człowieka”- znów odwołuję się do cytowanego przed chwilą autora (Migoń, 1984, s. 108-109)¹.

Ktoś może zauważyć, że grozi mi tautologia. Rynek przecież kojarzy się głównie z ekonomią. Niewątpliwy autorytet w dziedzinie efektywności gospodarczej, Peter Drucker, stwierdził jednak, iż powodzenie w biznesie ostatecznie zależy nie od producenta, lecz klienta², a lubiący go cytować klasyk, Philip Kotler, zaznaczył, że portfele firm pogrubia ich reputacja i wiarygodność (Koder, 1994, s. 6; 2004, s. 40). Z kolei Ray Croyer uznał marketing za proces przystosowania się firmy do otoczenia w sposób twórczy i zyskowny³.

Skoro tak, to wolno patrzeć na rynek jak na zagadnienie szersze niż obszar wyznaczony jedynie przez krzywe ilustrujące poziom przychodów czy produkcji. Jego kształt i sytuację determinują rozmaite czynniki, w tym - prócz tych ściśle ekonomicznych - wszystkie wymienione przed chwilą za K. Migoniem, od filozoficznych i religijnych po pedagogiczne i socjologiczne. Bibliolog więc, jeśli tylko nawiąże do pojęcia „rynek książki”, poczuje się u siebie. Szybko przemierzy zagadnienia przerabiane już na pierwszym roku bibliotekoznawstwa, rzeczywiście podstawowe („Czy książkę można uznać za towar?”). Potem poświęcić się może rozważaniom nad jakże zróżnicowanymi determinantami sukcesów i porażek instytucji, autorów i poszczególnych tytułów, nad zapotrzebowaniem na lektury i wolą dokonywania zakupów książek -z uwzględnieniem czynników właśnie takich, jak np. reputacja i wiarygodność merytoryczna, etyczna, a niekiedy polityczna wydawców i decydentów z instancji nadrzędnych, jak umiejętność przystosowania oferty do potrzeb

1

   Por. uwagi M. Czerwińskiego (1976), zwłaszcza s. 5-12 i B. Bieńkowskiej (1999, s. 41-43).

2

   Cyt. za P. Kotler (1994), s. 1.

3

   Cyt. za P. Kotler (1994), s. 1 i 6.