2181686970

STANISŁAWA NIEBRZEGOWSKA

Ludowe wyobrażenia o zaćmieniu księżyca

Księżyc jest tym światłem niebieskim, które ze względu na swoją zmienność, przechodzenie różnych faz od nowiu do pełni* a następnie stopniowego zmniejszania się i ponownego odradzania po czasie niewidoczności, w szczególny sposób wpływa na wyobraźnię ludzi. W jego fazach upatruje się wpływu na procesy wegetacyjne, hodowlę zwierząt, a nawet życie i losy ludzi. Z tego powodu nosiciele kultur)' ludowej przywiązują wielką wagę do przemian i wyglądu tarczy księżycowej i wykonują np. na nowiu (tj. W' czasie fazy księżyca młodego) to, co wiąże się z odradzaniem, przybywaniem i młodością, a w czasie pełni czynności zmierzające do pomnożenia bogactwa aż do uzyskania "pełności" w najróżniejszych jej przejawach. ^;:||||||||i Poszczególne fazy, szkodliwe albo korzystne dla pewnych działań, nie wzbudzają jednak w ludziach lęku tak, jak okres nicwidoczuości księżyca na niebie. Ten (krótszy lub dłuższy) moment braku światła księżycowego, w wielu kulturach jeszcze do dzisiaj bywa opatrywany treściami realnymi lub zmito-tógizowanymi.

Na terenie całej Słowiańszczyzny funkcjonowało i nadal funkcjonuje szereg wierzeń związanych z b r a -k ie m księżyca na niebie oraz jego zaćmieniem. Zjawiska te próbowano tłumaczyć na różne sposoby, tak np. Małorusini zamieszkujący tereny dawnej Galicji twierdzili, że księżyc jest zjadany przez wilkołaki. Podobnie, Huculowie wierzyli w pożeranie odrośniętego już księżyca przez wilki, które czekają aż księżyc znajdzie się w fazie pełni, aby go ponownie zjeść.

Z innymi z kolei wierzeniami na temat braku księżyca na niebie można spotkać się u Słowian Południowych. Np. Scrbochorwaci sądzili, żc osobą, która pożera księżyc jest Święty Eliasz, Bułgarzy natomiast - żc taką osobą jest sam Bóg (MoszKI.SU z. II, s. 163).

Szczególnym przypadkiem, kiedy tarcza księżyca jest dla ludzi niezauważalna jest moment jego zaćmienia. Powszechnie na terenie

Słowiańszczyzny fakt len wiązano z działaniem czarownic. Na obszarze Zachodniej Słowiańszczyzny, Mało-rusi i w Bułgarii roz|M>w$zcchnionc były wierzenia, w których mowa o ściąganiu księżyca na ziemię przez czarownice i dojeniu go. Aby lego dokonać, matka i córka rozbierają się podczas pełni do naga i odmawiają nad kotłem z ziołami i silem zaklęcia, kropią dookoła siebie wodą, co powoduje stopniowe znikanie księżyca z nieba i pojawienie się go w chacie czarownicy w postaci krowy. Takie praktyki wykonywane przez, czarownice, pozwalające na uzyskanie mleka do tajemnych praktyk magicznych i powodujące zaćmienie księżyca, Ind uznawał za najcięższy występek (MoszKLS II z. II, s. 464-465).

Mieszkańcy północnej Białorusi wierzyli, że zaćmienie występuje wtedy, gdy księżyc opije się ludzką krwią, a coś takiego zdarza się najczęściej podczas krwawych bitew.

Wtedy księżyc pijąc ludzką krew, zabarwia się na czerwono (Mosz-KLSII z. II, s. 463).

Na Wołyniu zaćmienie księżyca i słońca są traktowane jako oznaki gniewu Boga, który sprowadza na ludzi różne klęski. Są one karami za ich grzechy (Wisła XIV, 775 etn.).

W Polskiej kulturze ludowej, podobnie jak i na innych obszarach Słowiańszczyzny, moment braku księżyca próbuje się wyjaśniać w różny sposób. Jeden z nich wiązany jest z kradzieżą księżyca z nieba (podobnie jak i gwiazd) przez czarownice (Wisła XII, s. 200 etn.). Według innych objaśnień (znanych np. na Kurpiach) księżyc jest połykany przez smoka lub węże: To kiedyś mózili, ie to smok cy toąz go palika (SzyfTrad41).

Według ludowych podań, brak światła księżycowego spowodowany jest gaszeniem go przez eonu- smoki, które podobno rzucają się na słońce, księżyc i gwiazdy, usiłując zgasić na zawsze ich światło (Lud V, s. 54).

Sporadycznie można również spotkać wierzenia, które mówią, żc słońce zabija swego brata czyli księżyc i tym samym staje się bratobójcą. Dzieje się tak ponieważ "oba te ciała niebieskie są uważane jako zostające w związku braterskim" (Wisła XX, s. 137 etn.).

Część objaśnień braku księżyca na niebie posiada podłoże religijne. Niektórzy sądzą, żc główną tego przyczynąjcst zabicie Abla przez Kuna. Za ten czyn Bóg każe księżycowi co miesiąc iść do piekła i tam przetapiać się na nowo (Lud II, s. 327). Według innych wierzeń, siły piekielne próbują rozdrapać księżyc i zagrzebać w ziemi, ich wysiłek jest jednak daremny, albowiem odradza się on od nowa aż do pełnego blasku (KalPrzeml9).

Moment niewidoczności światła księżycowego z ziemi bywa także

36