2181687012

JÓZEF STYK

Zakład Socjologii Wsi i Miasta MffiS UMCS

Przeobrażenia chłopskiego systemu wartości

W polskiej literatur/’.** socjologicznej ostatnich lal coraz częściej pojawiają się opracowania dotyczące chłopskiego systemu wartości. Relatywnie rzadko dotyczą one tej problematyki wprost; częściej natomiast zostaje ona podejmowana w ramach innych koncepcji teoretycznych i pokrewnych obszarów rzeczywistości społecznej. Zaistniała zatem potr zeba syntetycznego opracowania tego zagadnienia w oparciu o dotychczasowe materiały socjograficzne. Rozpoczęte przeze mnie kilka lat temu prace szły właśnie w tym kierunku. Zostały wykorzystane dwa rodzaje materiałów socjograficznyrh: wielkie kolekcje chłopskich dokumentów osobistych i oparte na nich syntez)- (Chłop polski w Europie i Ameryce -W. I. Thomasa i F. Znanieckiego; Miotle pokolenie chłopów - J. Cha-łasińskiego oraz Młode pokolenie wsi Polski Ludowej) i niektóre indywidualne pamiętniki wybitnych działaczy ludowych (J. Słomki, W. Witosa), oraz dotychczasowe badania socjologiczne. Pierwszy rodzaj materiałów posiadał walor źródłowy, drugi natomiast został poddany analizie wtórnej pod kątem rekonstrukcji chłopskiego systemu wartości.

Perspektywa czasowa analizy obejmuje okres od schyłku XIX w. do współczesności. W niektórych kwestiach natomiast sięga czasów uwłaszczenia chłopów. W pracy został przyjęty model wsi tradycyjnej i model wsi współczesnej. Wyróżnione zostały trzy okresy historyczne, obejmujące cztery pokolenia wsi; do I wojny światowej, czasy II Rzeczypospolitej oraz współczesność. Dla każdego z tych okresów dysponujemy kolekcjami publikowanych chłopskich dokumentów osobistych. Ponadto dla okresu powojennego dysponujemy licznymi badaniami socjologicznymi nad wsią. wśród których występuje m.in. problematyka aksjologiczna.

Praca składa się z 7 rozdziałów. Pierwszy z nich jest poświęcony aksjologicznej perspektywie badania życia społecznego. Został tu dokonany przegląd socjologicznych koncepcji wartości społecznych od Znanieckiego i Thomasa począwszy, a skończywszy na najnowszych zarówno polskich, jak i zachodnich. Dla celów podjętych w pracy autor proponuje własną definicję wartości społecz-nej.Jcgo zdaniem, można ją określić jako: aktualny lub potencjalny przedmiot materialny, bądź niematerialny, zewnętrzny lub wewnętrzny w stosunku do podmiotu, do którego posiadania lub pomnożenia aspiruje uczestnik życia zbiorowego.

W kolejnej części rozdziału I zostały omówione główne klasyfikacje i typologie wartości społecznych, oraz koncepcje orientacji wartościującej. która powoduje względną stałość ocen i aspiracji w zmieniających się warunkach otoczenia i okolicznościach życia. Ponadto znajdujemy tu omówienie pokrewnych teoretycznych i empirycznych kategorii badania wartości, które w pracy są uwzględniane o tyle, o ile wnoszą nowe światło na problematykę chłopskiego systemu wartości.

Dotychczasowym badaniom i opracowaniom problematyki podjętej w pracy został poświęcony rozdział II. Badania te można podzielić na 5 grup tematycznych: 1. System wartości globalnego społeczeństwa polskiego; 2. Społeczno-kulturowy system wsi; 3. Chłopski system wartości; 4. Perspektywa socjologii religii; 5. Inne koncepcje badawcze.

Pod względem metodologicznym praca należy do typu analityczno--syntetyzujących. Autor nie przeprowadza badań własnych na podjęty temat. Opiera się na materiałach zastanych zarówno o charakterze historycznym, jak i socjologicznym. Przeprowadza ich analizę wtórną pod aksjologicznym kątem widzenia, wychodząc od teoretycznych socjologicznych koncepcji wartości i ich systemów.

Koncepcja teoretyczna, struk-luralizująca merytoryczną część pracy (rozdziały 1II-VH) polega na wyodrębnieniu kilku stref aksjologicznych. W pierwszej kolejności

6