2181687029

ANNA ŻMUDA

Matka Boska w sztuce ludowej.

Wystawa w Muzeum Regionalnym w Lubartowie 25 III-31 VIII 1992

25 marca 1992 roku, tj. w dniu Zwiastowania Najświętszej Marii Panny, w Lubartowskim Muzeum Regionalnym została otwarta wystawa pi. "Matka Boska w sztuce ludowej".

Muzeum po raz pierwszy podjęło problematykę ludowej sztuki sakralnej, zaś głęboki kult, którym lud polski darzył od wieków Marię był głównym celem organizacji tej wystawy. Polska należ)’ clo czołówki narodów wyróżniających się szczególnym na-bożeństwiem do Matki Boskiej. Jak silne korzenie zapuściło to nabożeństwo w naszym kraju świadczą między innymi następujące fakty:

*    w Polsce znajduje się <171 miejscowości, które zapożyczyły swoją nazwę od imienia Marii;

*    istnieje ponad 700 sanktuariów maryjnych;

*    Julian Krzyżanowski wymienia 88 przysłów ludowych związanych z jej imieniem;

*    przy drogach można spotkać tysiące kapliczek i figur, w których znajduje się postać Matki Boskiej;

*    święta Matki Boskiej lud polski obchodził zawsze szczególnie uroczyście i wprowadził do nich swoje własne zwyczaje.

Nie mniej głęboki ślad pozostawił kult Matki Boskiej w ludowej rzeźbie i malarstwie.

Na wystawie zgromadzono 138 eksponatów, których autorami są dawni i współcześni twórcy ludowi z terenu Lubelszczyzny wjej histoi\^rcz-nym zasięgu. Prace pochodzą z okresu ostatniego pięćdziesięciolecia. Między innymi na wystawie zobaczyć można dzieła wysoko cenionych i uznanych twórców ludowych, takich jak: Bolesława Adamiaka z Siedlisk, Mariana Adamskiego z Sobisk, Jana Dorosza z Białej Podlaskiej, Teofila Kożuchowskiego ze Studzianki, Mieczysława Gai z Lukowa, Mariana Łubianki z Budzisk, Eleonory i Józefa Kuli z Abramowa, Józefa Piątka z Łucki, Franciszka Sadownika z Ło-maz, Andrzeja Sieka z Lipin Dolnych, Wacława Suski z Dąbrówki, Adama Wydry z Dąbrówki i wielu innych. Eksponaty pochodzą z 4 muzeów’: Muzeum Lubelskiego w Lub-linie. Muzeum Okręgowego w Białej Podlaskiej, Muzeum Regionalnego w Łukowic, Muzeum Regionalnego w Lubartowie oraz ze zbiorów pry-watnych. Są to rzeźby, płaskorzeźby i obrazy.

Całość ekspozycji dzieli się na dwie zasadnicze części. Pierwsza prezentuje rzeźby i obrazy związane ze świętami maryjnymi zgodnie z kościelnym rokiem liturgicznym, a mianowicie:

*    Matka Boska Niepokalana (8 XII) - przedstawiana przez twórców ludowych najczęściej w postaci stojącej ze złożonymi do modlitwy rękoma bez Dzieciątka. Maria była bowiem najpierw Niepokalaną, a dopiero później stała się Matką Chrystusa;

*    Matka Boska Gromniczna (2 II) - przedstawiona w |>ostaci stojącej w ręku trzymająca gromnicę. Pokazano tu również gromnicę przybraną w barwinek i białą wstążkę. Święci się je w tym dniu w kościołach. Po poświęceniu niesie się do domów, ich płomieniem znaczy się drzwi, aby zapewnić sobie bezpieczną opiekę Marii (Abramów). Gromnice zapala się w czasie burz oraz wręcza konającym, by broniły od napaści szatańskiej;

*    Matka Boska Roztworna (Zwiastowanie NMP 25 XII). Przedstawiona jest razem z Archaniołem Gabrielem;

*    Matka Boska Zielna (Wnie-bowzięcie NMP 15 VIII).

Wniebowzięcie Matki Boskiej przedstawiane było przez twórców ludowych w następujący sposób: Matka Boska z aniołami lub Chrystusem w górze, a w dole Apostołowie oraz pusty grób otoczony kwiatami. Przy rzeźbach tych zaprezentowano "ziela" święcone w tym dniu przez polski lud w kościołach. Są to bukiety wykonane ze zbój, ziół, kwiatów, owoców i warzyw. Święci się je na pamiątkę, że Apostołowie znaleźli grób Marii pusty, a jedynie pozostały w nim kwiaty. Poświęcone zabiera się do domów, wierząc, że zapewnią opiekę Marii.

W tej części wystawy zaprezentowano również rzeźby i płaskorzeźby związane ze świętami Bożego Narodzenia: przedstawiające Matkę Boską ze św. Józefem w szopkach adorującą sw-ego Syna, pokion Tr/.cch Króli oraz Świętą Rodzinę. Są to

f[łownie prace rzeźbiarzy z ośrodka Ilkowskiego. Osobną grupę w tej części ekspozycji stanowią wzruszające rzeźby przedstawiające Matkę Boską Bolesną stojącą pod krzyżem wi-az ze św. Marią Magdaleną tzw. Pasje oraz Piety przedstawiające Matkę Boską w postaci siedzącej, na kolanach trzymającą ciało zmarłego Syna.

W drugiej części wystawy cks-ponowane są obrazy i rzeźby o tematyce związanej z sanktuariami tj. miejscami, w których w sposób szczególny czci się jej wizerunki, jak Matka Boska Częstochowska, Matka Bos-ka Kodeńska - zwana Matką i Kró-low-ą Podlasia, Matka Boska z Woli Gutowskiej - patronka żołnierzy września. Osobną grupę w tej części wystawy stanowią rzeźby i obrazy będące wytworem regionalnych kultów, jak np. Matka Boska Góralska oraz Cygańska Franciszka Sadownika z Łomaz. Cudowna figura Matki Boskiej Cygańskiej znajduje się w niewielkiej miejscowości pomorskiej, w Rywałdzic, w kościele oo. Kapucynów. Miejscowa tradycja głosi, że pewna Cyganka przyniosła do tej figury swoje konające dziecko i błagała Matkę Boską o uzdrowienie. Otrzymawszy tę łaskę, w spontanicznym odruchu wdzięczności obcięła swój piękny warkocz i złożyła u stóp Marii. Od tej pory ta postać Matki Boskiej przedstawiana jest przez twórców ludowych w barwoiych szatach i z czarnymi włosami.

Wystawę kończą rzeźby przedstawiające ukoronowanie Matki Boskiej.

Otwarcie wystawy' uświetnił pieśniami maryjnymi zespół śpiewaczy z Pałecznicy - laureat I nagrody Ogól-nojjolskicgo Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu u. Wisłą. Zespół wystąpił w ludowych strojach lubartowskich odtworzonych na podstawie zbiorów lubartowskiego muzeum. Wiersz przez siebie ułożony recytowała poetka ludowa -1 Iclcna Kołodziej z Wielkola-su.

93