223428064

129

Recenzje

łym szeregu środowisk (obszary polarne, wysokie góry, pustynie) organizm ludzki bez specjalnych środków i zabiegów ochronnych ulega zniszczeniu. Dzięki tym właściwościom poszczególnych środowisk istnieją obszary i strefy zaludnione oraz obszary i strefy bezludne. Środowisko musi dostarczyć człowiekowi nie tylko możliwości życia, ale i warunków utrzymania się. Tu można by dyskutować z sugestią autora, jakoby udoskonalone środki transportu całkowicie uniezależniały człowieka od środowiska roślinnego i zwierzęcego.

W dalszym ciągu rozdziału omawia autor szkicowo wpływ poszczególnych szkodliwych dla organizmu ludzkiego środowisk: obszarów wyniosłych, dziedzin arktycz-nych i antarktycznych, gorących pustyń, wreszcie puszcz równikowych, w których człowiek łatwo ulega w walce o byt organizmów wszelkich rodzajów. Inne zagadnienia — to sprawa przystosowania się do warunków środowiska zarówno w skali osobniczej, jak i plemiennej-wielowiekowej, regionalizm podstawowych roślin spożywczych, wreszcie różnorodne związki zaludnienia z rzeźbą kraju.

Przystępując do przeglądu zagadnień ludnościowych w świetle faktów ekono-miczno-geograficznych, podkreśla G e o r g e, że podstawę zróżnicowania poszczególnych grup ludności stanowią w wyższym stopniu gospodarcze warunki bytu niż cechy fizyczne lub konieczność przystosowania się do różnorodnych warunków środowiska naturalnego.

Z uwagi na złożoność zjawisk oraz liczne tkwiące w tych zjawiskach imponde-rabilia, stwierdza autor konieczność ograniczania się w wielu wypadkach do metody opisowej przy rozważaniu związków geograficzno-gospodarczych. Próby stosowania do tych zagadnień metod ilościowych prowadzą niekiedy do zbytniego upraszczania syntez. Tak np. gdy chodzi o określenie stopy życiowej, poddaje G e o r g e krytycznej ocenie różne kryteria liczbowe, takie jak ilość zasobów surowcowych na głowę, przeciętna ilość kalorii na mieszkańca, przeliczenie spożycia na jednostki walutowe. Kryteria te wszakże nie dotyczą całości zjawiska, lecz tylko poszczególnych jego składników. Jednak pewne cechy geograficzno-gospodarcze próbuje G e o r g e określić ilościowo. Tak np. stopień rozwoju technicznego i gospodarczego poszczególnych krajów usiłuje wyrazić zużyciem energii mechanicznej, cementu i stali na mieszkańca. Załączone do pracy mapki ilustrują olbrzymią rozpiętość tych wskaźników. Np. w zużyciu energii (kilowatgodzin na rok i mieszkańca) rozwartość wachlarza wyraża się różnicą od poniżej 100 (przewaga Afryki) do powyżej 10 000 w USA, w zużyciu cementu od poniżej 10 kg (gros kontynentu afrykańskiego, Mongolia, Indochiny, Indonezja) do powyżej 500 kg (Dania). Zużycie stali różnicuje się od poniżej 10 kg na głowę (Ameryka Łacińska z wyjątkiem Brazylii i Chile, prawie cała Afryka, Azja południowa, Indonezja) do ponad 500 kg (USA, Niemcy). W sumie — stwierdza G e o r g e — 800 milionów ludzi żyje w krajach technicznie i gospodarczo rozwiniętych, dalszych 800 milionów w krajach, w których dokonuje się rewolucja przemysłowa i które niedługo wejdą do pierwszej kategorii, natomiast ponad miliard mieszkańców globu znajduje się poza wielkim nurtem industrializacji.

Zagadnienia przeludnienia stanowią przedmiot osobnego rozdziału. Omawia tu autor stosunek potrzeb ludności do wydajności wytwórczej, cechy subiektywne i obiektywne przeludnienia, aspekty przeludnienia w krajach uprzemysłowionych, nasycenie ludnością absolutne i względne, aspekty niedoludnienia itp.

Krótko referuje G e o r g e zagadnienia rytmu demograficznego i rytmu gospodarczego i związane z tym możliwości prognozy w owych dwóch dziedzinach. Obszerne natomiast uwagi poświęca regionalizmowi struktury zawodowej ludności, rozważając przede wszystkim dwie strony tego zagadnienia: odsetek ludności zawodowo czynnej oraz zróżnicowanie grup zawodowych. Odsetek zawodowo czynnych spada bądź ze starością społeczeństwa (%> już nieczynnych), bądź z młodością (odse-

Przegląd Geograficzny — 9