223428123

157

Recenzje

kacyjne morskie i lądowe, przewłoki, w obszarach polarnych zimowiska, centra handlu niewolnikami w Afryce.

Szlaki podróży nakreślono kolorowymi liniami. Barwy oznaczają zwykle narodowość podróżnika lub badacza.

Tam, gdzie temat przewidywał wyprawy przedstawicieli jednego tylko narodu stosowano różne barwy dla szlaków poszczególnych podróżników.

Załączony na końcu Atlasu indeks nazwisk obejmuje ponad 1000 pozycji.

Duży odsetek map poświęconych badaniom rosyjskim i radzieckim wynika nie tylko ze zrozumiałego szerszego uwzględnienia spraw związanych z własnym krajem, ale również z faktu, że, jak to podano w przedmowie, z powodu bardzo niejednolitych i niepełnych źródeł do historii badań w okresie po 1917 r., poza radzieckimi uwzględniono tylko badania oceanograficzne i ważniejsze wyprawy polarne. Stanowi to poważną lukę w treści Atlasu.

Specjalnie szerokie potraktowanie badań Azji wynika z zapowiedzianej w przedmowie intencji przeciwstawienia się „europocentryzmowi”, czyli tendencji do pomniejszania zasług narodów Wschodu, zwłaszcza Chin, w rozszerzaniu horyzontu geograficznego. Zgodnie z tym założeniem pierwszą mapą, pokazującą szczegółowo trasę podróżnika jest karton Indii w podziałce 1:25 000 000 z naniesionym szlakiem wyprawy Hiuang-Tsanga (624—645). W europejskiej historii odkryć traktuje się tę postać raczej marginesowo.

W Atlasie nie oznaczono żadnej wyprawy polskiej. Dla okresu rozbiorów brak wyprawy S z o 1 c-R o go z i ń s k i e g o, chociaż w tym samym czasie naniesiono na mapy Afryki dwie wyprawy węgierskie (L. M a d i a r 1849—1855 i T e 1 e k i 1887—1888) i dwie czeskie H o 1 u b a z lat 1872—1879 i 1883—1887. Nie uwzględniono też badań Strzeleckiego, Domeyki i innych. Nie oznaczono również żadnej z międzywojennych polskich wypraw polarnych. Zresztą nie tylko polskich ekspedycji na Spitsbergen i Grenlandię nie uwzględniono. Na mapę ważniejszych podróży w Arktyce w latach 1917—1948 w ogóle nie naniesiono żadnej z wypraw grenlandzkich. Ostatnim oznaczonym w Atlasie przejściem przez lądo-lód grenlandzki jest wyprawa Kocha z 1913 r., naniesiona na mapę badań przejścia północno-zachodniego, wyspy kanadyjskiego Archipelagu Arktycznego i Grenlandii w latach 1818—1917. Wobec tego w Atlasie w ogóle nie figuruje nazwisko Wegenera, nie ma międzywojennych wypraw duńskich na Grenlandię, oznaczono natomiast wyprawy Larsena na «St. Roch» z lat 1940—1942 i 1944, powtarzając je na dwu mapach. Atlas zawiera również szlak przelotu angielskiego nad biegunem północnym z roku 1945.

Jedyną, oznaczoną w Atlasie, polską stacją badawczą jest «Oazis» z adnotacją „Od 1959 Polska Dobrowolski” (na mapie badań Antarktydy po roku 1917). Na mapie tej oznaczono trasy wypraw aż do ekspedycji F u c h s a i rejsu «Sławy» z lat 1958—1959. Mapa ta informuje również o rozmieszczeniu stacji badawczych. Dla Ziemi Grahama i Pd. Szetlandów dołączono karton w podziałce 1:15 000 000 z rozmieszczeniem stacji II Międzynarodowego Roku Geofizycznego.

Brak w Atlasie choćby uproszczonej mapy podającej rozmieszczenie stacji i obszarów badań I i II Roku Polarnego, lub chociaż ostatniego Roku Geofizycznego na całym świecie, albo przynajmniej w obszarach arktycznych. Dla tego terytorium od roku 1948 podane są wyłącznie badania radzieckie, nie ma więc także podwodnej drogi «Nautilusa».

Jak wyżej wspomniano, prawie 40% powierzchni map Atlasu zajmują badania rosyjskie i radzieckie. Oczywiście w wielkiej masie podróżników niełatwo wybrać zawsze najważniejsze wyprawy.

Pomimo, że do tej części pracy źródła były najbogatsze, zdarzają się przeoczenia. Na mapie rosyjskich badań Syberii od początku XIX w. do 1917 r. figuruje kilka