223428122

156

Recenzje

Wszystkie podróże odkrywcze dookoła świata, począwszy od Magellana aż do wyprawy „Horyzontu” z roku 1957 zestawiono na identycznych sześciu konturach w podziałce 1:85 000 000.

Mniej konsekwentnie dobrano podziałki do przedstawienia podróży w południowej i wschodniej Azji: zastosowano podziałki od 1:40 000 000 do 1:15 000 000.

Największą różnorodność przedstawiają podziałki map badań rosyjskich na obszarze Azji. Nie zawsze dobranie podziałki da się wytłumaczyć koniecznością dostosowania się do formatu Atlasu.

Zestawienie różnych podziałek stwarza fałszywe optyczne wrażenie zagęszczenia szlaków na mniej szczegółowych mapach.

Zależnie od treści mapy przedstawiono szlaki podróżników na konturach kontynentu, lub na mapach mniejszych obszarów. Czasem pociąga to za sobą trudność zobrazowania całego dorobku badacza, np. wyprawy Humboldta naniesiono na trzy różne mapy, dwie z nich (Ameryka Północna i Południowa) są wprawdzie zamieszczone tuż obok siebie, ale wyprawa do Azji przedstawiona jest na specjalnym kartonie 1:50 000 000, przy mapie rosyjskich badań Syberii od połowy XIX w. do roku 1917.

Podział na okresy historyczne okazał się w praktyce czasem również niedogodny, np. wyprawę Amundsena na «Gjoi» (1903—1906) przedstawiono na innych mapach aniżeli jego podróż na «Maud» (1922—1925) tylko dlatego, że rozdziela je rok 1917. Stację polarną Papanina oznaczono na innej mapie niż pozostałych 6 dryfujących stacji «Biegun Północny — 2» do «7» z lat 1950—1958.

Mapy Atlasu nie podają hipsometrii. Na niektórych konturach naniesiono tylko szkicowo, cieniowaniem, główne rysy rzeźby.

Pierwsza tablica przedstawia 11 typów krajobrazowych, prądy morskie, pasaty i monsuny, zasięg lodów polarnych i gór lodowych, rafy koralowe.

Dalszym wprowadzeniem do historii odkryć są mapy archeologiczne „starego świata”, w trzech przekrojach czasowych od górnego paleolitu do epoki brązu. Przedstawiono na nich rozmieszczenie kultur, plemion, kierunki transportu krzemieni (kopalń na Wyżynie Małopolskiej nie uwzględniono), ceramiki, nefrytu, miedzi itp. Nieścisłością jest prowadzenie szlaków bursztynowych w epoce brązu na zachód od Łaby, z pominięciem wybrzeży Bałtyku.

Tło map podróży z reguły stanowi podział polityczny z końca okresu, o którym mowa w tytule. Objaśnienie podaje datę, do której odnoszą się te granice. Daje to bogatą treść historyczną, nie pozbawioną jednak błędów. Tak np. granice Polski z połowy XI w. nie obejmują Pomorza, Gniezno jest oznaczone jako stolica Polski jeszcze w połowie XIII w., Warszawę naniesiono już na mapę z podziałem politycznym z końca X|V w., jako jedyne miasto polskie poza Krakowem. Wielkie Księstwo Litewskie oznaczono innym kolorem. Począwszy od XVI w. terytorium Polski — Litwy i Korony jest oznaczone nazwą „Rzecz’pospolitaja”. Termin ten występuje również w zamieszczonym w Atlasie skorowidzu nazw. Jest on powtórzeniem nazwy, stosowanej dla Polski z okresu od Unii Lubelskiej do rozbiorów, przez historyczną kartografię radziecką (np. Atlas Jstorii Średnich Wieków pod red. R. A. K m i n s-kowo i A. P. Lewandowskowo, Moskwa 1951).

Na niektórych mapach, jak np. na obszarze obu Ameryk w średniowieczu podano w tle kolonie europejskie i rozmieszczenie plemion tubylczych.

Na mapie przedstawiającej podróże Arabów w VIII—XIII w. barwy tła oznaczają obszary znane i opisywane przez geografów arabskich. Polska leży w obszarze opisanym przez Ibrahima Ibn Jakuba (na tej mapie błędnie oznaczono Łabę napisem „Odra”).

Na niektórych mapach podano czas poznania wybrzeży, głównie szlaki komuni-