2251772428

ROZWÓJ 1 PERSPEKTYWY BIBLIOLOGII POLSKIEJ 185

Tematem wystąpienia prof. dr hab. Bogumiły Kosmanowej była Rola bibliotek w integracji narodowej ziem polskich pod zaborami. Autorka zwróciła uwagę na szczególną rolę książki jako czynnika łączącego społeczeństwo polskie w okresie zaborów. Gromadzenie dóbr kultury narodowej, zwłaszcza piśmiennictwa polskiego, tworzenie bibliotek naukowych, organizowanie czytelnictwa masowego pozwoliły, zdaniem badaczki tych problemów, zachować jedność narodową i kulturalną, były wówczas najważniejszych spoiwem łączącym naród.

Problematykę książki polskiej poza granicami kraju podjął prof. dr hab. Andrzej Kłossowski w obszernym referacie Instytucje książki polskiej i księgozbiory polskie na obczyźnie. Początki - cele, zadania i przyczyny przemian - współczesne przeobrażenia i perspektywy. Autor przypomniał korzenie instytucji książki polskiej i księgozbiorów polskich na obczyźnie, cele, zadania i przyczyny przemian tych placówek, ocenił polskie księgozbiory prywatne na obczyźnie oraz kolekcje polskie znajdujące się w bibliotekach obcych. Szczególnie interesujący fragment wystąpienia dotyczył spraw współczesnych, głównie perspektyw instytucji książki i księgozbiorów polskich za granicą. Na skutek przemian politycznych w Polsce funkcje polskich drukarń, księgarń i bibliotek na obczyźnie uległy poważnym zmianom. Pojawiła się m.in. możliwość, a i nowa potrzeba, współpracy tych placówek i ludzi z nimi związanych z analogicznymi instytucjami w kraju. Dotyczy to zarówno polskich instytucji książki na Zachodzie, jak i na Wschodzie. Dostrzegając zagrożenia, przed jakimi stoją placówki emigracyjne, Autor domagał się zorganizowania pomocy dla tych instytucji i czynnej z nimi współpracy. Podjęcie konkretnych działań w tym kierunku napotyka na przeszkody. Występują trudności materialne, nierzadko dochodzi do konfliktów personalnych, jak np. w środowisku polskiej emigracji na Zachodzie. Niepokoi brak racjonalnej polityki kulturalnej wobec Polaków mieszkających na Wschodzie. Na tym tle w miarę optymistycznie brzmiały informacje dyskutantów, m.in. prof. dra hab. Oskara Czarnika i prof. dra hab. Janusza Dunina o bibliotekach i księgozbiorach polskich tworzonych obecnie na Ukrainie (Biblioteka Literatur w Językach Obcych we Lwowie zawierająca w 80% zbiory w języku polskim), na Litwie (Biblioteka Polskiego Stowarzyszenia Medycznego) i w Niemczech, gdzie specyficzne enklawy demograficzne, np. Niemcy łódzcy, tworzą własne biblioteki funkcjonujące na obrzeżach kultury niemieckiej i polskiej. W tej sytuacji istnieje pilna potrzeba stworzenia przemyślanej koncepcji pomocy; niezbędne są konsekwentnie realizowane programy i świadomi swojej misji ludzie.

Jak słusznie podkreślono, interesujące perspektywy rysują się również przed przyszłymi badaczami tych problemów. Oczekująca na unormowania prawne czy organizacyjne polska praktyka książkowa na obczyźnie powinna bowiem stać się jednocześnie przedmiotem pogłębionych analiz naukowych, potrzebnych w środowiskach księgoznawczych.

Istnienie wciąż ogromnego pola badawczego dla historyków książki polskiej na emigracji akcentował dr Roman Jaskuła w referacie Francusl<ie wydawnictwa propagandowe poświęcone Polsce w okresie Wielkiej Emigracji lat 1832-1848. (Z problemów badań księgoznawczych). Autor podjął próbę przybliżenia zagadnienia francuskich publikacji poświęconych Polsce, jej historii i kulturze, poprzez ukazanie tych przedsięwzięć wydawniczych, których inspiratorami byli w l. 1832-1848 Leonard Chodźko i Karol Forster. Dokonując ustaleń faktograficznych dotyczących historii produkcji książki, R. Jaskuła przede wszystkim wskazał na celowość podejmowania badań księgoznawczych i bibliograficznych, szczególnie zaś zaznaczył, jak „wiele zagadnień i spraw związanych z ruchem wydawniczym na uchodźstwie oczekuje na wyjaśnienie i uporządkowanie” (s. 13).

Zespół prac z zakresu historii książki i przemian zachodzących w jej produkcji, obiegu i użytkowaniu zamykał referat dr Jadwigi Koniecznej Świat książki Łodzi przemysłowej 1820-1918. Pisząc o przeszłości drukarstwa, księgarstwa, instytucjonalnych i poza instytucjonalnych formach użytkowania książki w Lodzi, Autorka wskazała na złożone uwarunkowania i czynniki, m.in. gospodarcze, polityczne i demograficzne, które kształtowały kulturę książki i decydowały o jej poziomie w różnych historycznie okresach istnienia tego dużego ośrodka przemysłowego. Pogląd, że bibliologia jest przede wszystkim nauką społeczną, znalazł w wystąpieniu J. Koniecznej swoje głębokie uzasadnienie.

W myśl założeń organizatorów konferencja przynieść miała refleksję nad dotychczasowymi osiągnięciami polskiej bibliologii, miała również zarysować perspektywy i możliwości jej dalszego