242074314

430

Jan Chłosta

nami były: wzrastające obciążenia podatkowe w związku z wojnami polsko-krzyżackimi, brutalne metody ściągania wszelkich powinności oraz obojętność krzyżackich urzędników na skargi chłopów⁶¹. Powstanie zakończyło się obietnicą Albrechta dokonania zmian w położeniu chłopów.

Jerzy Sikorski w dwóch opracowaniach w „Roczniku Mazurskim" przedstawił zabiegi o wy-budowanie zamku w Szczytnie⁶², oraz genezę zamku i miasta Pasymia⁶’.

Kwestie wyznaniowe

Sprawy Kościoła ewangelickiego na Mazurach znalazły odzwierciedlenie przede wszystkie w artykułach Janusza Malika, Grzegorza Jasińskiego, Andreasa Kosserta i Andrzeja Saksona.

Janusz Malłek w obszernym opracowaniu zamieszczonym w „Masovii” przedstawił dzieje lud' ności ewangelickiej oraz mniejszości religijne w Prusach Książęcych⁶*. Do tej drugiej grupy W'¹' czył menonitów, braci czeskich i kalwinów. Przypomniał, że 27 września 1523 r. w katedrze królewieckiej Jan Bricssmann wygłosił pierwsze kazanie w duchu rcformacyjnym, a za Kościołem Lutra już na Boże Narodzenie tego roku opowiedział się biskup sambijski Jerzy Połentz. Nowa rc-ligia została wprowadzona po złożeniu hołdu przez księcia w Krakowie, mandatem rcformacyjny^,,1 Albrechta z 6 lipca 1525 r. Zgodnie ze średniowieczną zasadą cuius regio eius religio, wszyscy poddani zostali zmuszeni do przyjęcia nowej wiary. 10 grudnia 1525 r. książę Albrecht wydal ordynację kościelną regulującą podstawowe sprawy religijne. Dotyczyły one wyposażenia kościołów i duchownych, nakazu obowiązkowego uczęszczania do kościoła, sprawy używania języka naród⁰' wego, konieczności przeprowadzania wizytacji i usuwania z parafii księży, którzy nic podporządkują się nowej religii; edykt określał wreszcie zadania Kościoła zwiększenia liczby duchownych udostępniania literatury religijnej, zapewnienia dyscypliny w Kościele (każda parafia miała sweg⁰ Aufsehcra-czyli obserwatora), który informował władze o absencji podczas nabożeństw, za^c° nakładano kary pieniężne. W wilkicr/.u z 1769 r. pisano: „zaleca się pod karą grzywny regularne chodzenie do kościoła w niedziele i święta wszystkim parafianom, a także dzieciom od szósteg⁰ roku życia”⁶⁵. Ostro karano zasypianie w czasie nabożeństw w dni świąteczne, zakazywać wyszynku piwa i wódki. W XVI w. w Królewcu wydano około 90 druków religijnych wjęzy^ polskim, obok 297 po łacinie i 1K3 w języku niemieckim. Dbano o to, aby nowa wiara była wyki*¹' dana w języku zrozumiałym dla wiernych. Druki ewangelickie, i do tego w wysokicli nakładach, wydawano też w następnych latach.

O kancjonale mazurskim i jego roli w kształtowaniu polskiej świadomości językowej pi^s!l1 Marek Truszkowski⁶⁶.

Pisząc o Kościele ewangelickim na Mazurach na początku XIX w., Grzegorz Jasiński stwierdził, że na odrębność tego Kościoła składały się: zróżnicowanie językowe, obyczaje religijne miejscowej ludności, historyczne uwarunkowania, struktura sieci parafialnej oraz specyficzna dział?¹’ ność organizacji kościelnych w środowisku wiejskim, posługującym się językami polskim i a^|C'

61    G. Bialuriski, Powstanie chłopskie w Prusach Książęcych w 1525 raku, Masovia, 2003, t. 6, ss. 27-34.

62    J. Sikorski, Zamek krzyżacki w Szczytnie około 1380 roku. Przeszłość - teraźniejszość - przyszłość, RM, 2002. * ss. 8-20.

63    i. Sikorski, Pasym. U genezy miasta i zamku, RM, 2003, t. 7. ss. 3-16.

64    J. Malłek, Większość i mniejszości religijne Prus Książęcych w czasach nowożytnych, Masovia, 2004, l. 7, ss. 19 -

65    Ibidem, s 30.

66    M. Trus/Jcowski. Kancjonał mazurski i jego rota w kształtowaniu polskiej świadomości językowej wśród Mazuw w XIX wieku. Znad Pisy, 1997, nr 6, ss. 24-39.

6,