2711906414

Wiadomości Uniwersyteckie

Z KSIĄŻEK

Elżbieta Józetowlcz-Wlslńska

Księga pamiątkowa poświęcona Henrykowi Zinsowi

Drugi tom czasopisma Instytutu Histoni Uniwersytetu Wam*ńsko-Mazursk ego .Echa Przeszłość' pod redakqą Andrzeja Koryt ki i Edwarda A Mierzwy (Olsztyn 2001. s 259) został wydany jako ks*ęga pamiątkowa poświęcona profesorowi Henrykowi Zinso-wi W nooe dedykacyjne] czytamy .Profesorowi Henrykowi Zmsowi. wybitnemu znawcy histoni Anglii. Kanady i państw afrykańskich z okazy p^ćdzesęoole-oa pracy naukowej przyjaciele, ucznowie i współpracownicy' Autorzy dedykowali ten tom Profesorowi z dwu powodów Po pierwsze, gdyż rozpoczynał on prace badawcze od studiów dotyczących zagad n*ń Wamm, a po drug e z Profesorem współpracowali niektórzy pracownicy Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego

W publikacji tej udział borą trzy pokolenia badaczy Znalazł się tu bowiem artykuł samego Profesora, następnie dwu jego uczniów profesora Edwarda A Mierzwy z Akademii świętokrzyskiej. Filia w Pctrko-w* i prof. Antoniego Krawczyka z Instytutu Histom UMCS oraz badaczy rzeoego pokolenia, uczniów Edwarda Mierzwy z Instytutu Histom i Stosunków Mię-ózynatjdowych Uniwersytetu Warrmńsko-Mazursk*-90 w Olsztyno którzy utrzymywał kontakty naukowe z Profesorem Ponadto są tu artykuły pracown*6w UWM. których łączyły wprawdzie luźne kontakty z Profesorem, ale również oni pragnęli wyrazić swój szacunek wobec Niego W Księdze występują dwa bloki tematyczne zagadnień sprawy angielskie oraz problematyka Prus i Warmii Jeden artykuł dotyczy innych zagadnień

Księgę otwiera artykuł Edwa^ A Merzwy zarysowany Henryk Zms - Badacz Esteta Mistrz Autor przedstawia życiorys uczonego, ukazując wpływ domu rodzinnego, nauczycieli Gmnazjum i liceum

Juki sza Słowackiego w Przemyślu, studiów na Katolickim Urnwersyteoe lubelskim i stażu w Angin, w Londynie Okfordzie i Cambridge na ukształtowane formaqi intelektualnej Profesora Podkreśla znaczenie domu rodzinnego, a więc odzedzczone po matce zamiłowanie do literatury pięknej, języków obcych ¹ muzyki a po ojcu wynesen* zamiłowania do histo-ni. dobrej znajomości języka niemieckiego, zainteresowana muzyką teatrem i dziełami sztuki Wskazuje t®ż na znaczącą rolę profesorów Gimnazjum i Liceum •m JUiusza Słowackiego, spośród których historyk dr Banaszek Persowski został profesorem UJ. matematyk dr Mirosław Mochnacki profesorem Politechniki Słąskej nauczyciel łaony dr Mieczysław Ziemnowicz profesorem pedagogiki na KUL. a następn e UMCS Przedstawia jego życie w Lublinie w okresie okupacji e więc pracę w charakterze biletera w niemieckim kinie i przynależność do AK W dalszej kolejność opr-SM« dość rozległe jego studia na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Pisze też o jego pracy na Katofcc-kim Uniwersytecie Lubelskim i Unwersylec* Mani Cune-Skiodowskei. z którym Profesor formalnie był «"¥any od roku 1955 do 1985 a faktyczne do ostat-ⁿ*ch chwil swojego życia Następne przedstawia jego pracę dydaktyczną na innych uniwersytetach świata. Laurem* n Unmersiiy _w Sudbury (Kanada). Kenyatta nrrersity College w Narobi. Unrwersyleoe w Sokoło (Ngena). Umvers ty of Zimbawe w Hare

Autor ukazuie znaczący wkład Profesora w orga-mzowan* nowej sekqi FitołognAngelskej na UMCS. Jego działalność w Lubelskim Oddziale Polskiego Towarzystwa Historycznego oraz Lubelska Towarzystw* Naukowym Przy prezentaqi jego dorobku naukowego zwraca uwagę na preferowane przez Profesora wysokiego kunsztu narraqi historycznej, której wzór stanowią George Maculay Trevełyan i Fer-nad Braudel Oceniając pisarstwo Profesora stwer-dza. iż podobne jak B’audel Henryk Zms łączył w swej twórczości naukowej rozległą erudyqę nowoczesny warsztat i szerokość spojrzenia z troską o formę nar-racy Z tych względów w naszej epoce nechlujstwa językowego, zbanałizowanego styłu, żargonu pseudonaukowego : bełkotu intelektualnego on równeż potrafił uratować nezbędny wator dzeła historycznego. jego formę i język Uzasadnone jest zatem w stosunku do Zmsa określeń* esteta

Z biografią Profesora napisaną przez Edwarda Merzwę łączy się nierozerwalne następna pozyqa Bibliografia prac prof Henryka Zmsa. sporządzona przez Andrzeja Korylkę w ujęou chronologicznym Obejmuje ona okres od roku 1951 do 2001. zawierając opisy 141 pozycji, na które składają się książki, redakcja wydawnictw zborowych, rozprawy, artykuły i recenzje Jednakże autor zaznacza iż jest to wykaz nekompłetny prac Pmfesora, bowiem da pełnego obrazu jego twórczości należy jeszcze uwzględnić 350 artykułów i recenzji zameszczonych w czasopsmach i dziennikach kratowych i zagranicznych Bibliografia ta wskazuje, iż Profesor napsał samodzielnie 28 ksążek naukowych, a czterech był redaktorem Pozostałą twórczość stanowią rozprawy, artykuły, recenzje i nekrolog Najważniejszą jego książką jest posiadająca aż trzy wydane Histona Angin (I wyd Wrocław 1970) Zaprezentowana w 8 Biografii twórczość naukowa wskazuje na dość szeroke zainteresowania poznawcze Profesora Na początku poświęcał je sprawom prusko-krzyźackim. poszerzając z upływem czasu tematykę o zagadnen* kopemkańske Późnej koncentrował swą uwagę na sprawach histom Angin dotykając takich zagadnień jak hstona polityczna i gospodarcza, stosunki połsko-angełskie oraz angielska historiografia Są też prace dotyczące dze-jów Lublina i historii społecznej Pobyt za granica zaowocował publikaqam takimi |ak: Histona Kanady (Wrocław 1975. s 300). Polacy w Kanadzie (Lubłm 1975). Szkice o Anglii i Afryce (Lublin 1998. s. 371). Polacy w Afryce Wschodniej (Lublin 1978). Histona Afryki Wschodniej (Wrocław 1986). Polacy w Zambe-zi (Lubłm 1988). Cecil Rhodes Ekspansja brytyjska w Afryce pod koniec XIX wieku {Gdańsk 20CC s 375). Kupcy i ktdnaperzy Handel niewolnikami w dziejach Afryki i Ameryki (Lubłm 2000. s 230) Siuda tej bibliografii wskazują iż Profesor zasługuje na mano poł histora Zajmował się on me tylko zagadnemann dotyczącymi samej histom. napisał książkę o Joseph* Conradzie oraz szkice literackie poświęcone Szekspirowi. Prtpowi Sidney owi i laureatowi nagrody Nobla Thomasowi Steamsowi Betowi Przegląd tej bibliografii wskazuje iż zasadna jest dedykaqa określająca profesora jako wybitnego znawcę histom Angin, Kanady i państw afrykańskich

Kolekcję prac poświęconych sprawom angełskim otwera artykuł autorstwa Profesora Zmsa zatytułowany: International Contert oI the Oeahon of Bechu-analand Proteclorate m 1885 Z wykorzystanem bogatych źródeł i literatury przedmiotu autor przestawia angełsko-nemiecką rywalizację w ostatnej ćwierci XIX wieku o dominację na obszarze Południowej Afryki Kluczowe znaczene w-ealizaqi tego cekł miało opanowanie terytorium Botswany Zms omów* doktrynę polityczną Ceoła Rhodesa dążącego do podporządkowania Welkiej Brytami osadników burskich, aby zapobec połączeń* eh terylonum z będącą pod panowaniem nemeckim Namibią Miało to zablokować dążenia memecke do utworzenia protektoratu w Afryce Połudn owej W artykule zostały równeż omówione zaangażowana Koścoła Angfckańskego. a także n.emeck.ch związków wyznaniowych w realizację polityki kolon alnej swoich państw

Barbara Krzyszlopa Czupryńska w artykUe Inter-lopersi - kupcy czy szmuglerzy? zajęła się zagadne-mem n elegałnego handlu prowadzonego w XVI < XVII wieku przez osoby mezwiązane z monopolami handlowymi Było to na przekór aktom prawnym gwarantującym Kompanii Wschodniej wyłączność do prowadzenia handlu na określonych teryionach Jakkolwiek przywilej handlowy dany tej Kompanii w 1579 roku zawierał ostre sankcje dla nnych kupców prowadzących handel na tym terytorium, łącz me z konfiskatą statków i towarów, a także aresztowaniem handlujących osób. to realizaqa tych sankqi okazała się mało skuteczna Wśród nerpoiersów znajdowali s-ę równeż kupcy zamożni, uprawiający handel w mnych kompaniach. a nawet zajmujący stanowiska rządowe Autorka pisze, że niekorzystny obrót dla Kompani Wschod-nej zaczął s<ę w roku 1673. gdy w parlamencie przyjęto wmosek o pozwolenie wszystkim na wolny handel z Norwegią, Szweqą i Danią oraz przyjmowaniu do Kompann wszystkich kupców, którzy wpłacą 40 szy-imgów wpisowego To spowodowało że kompania straoła ekskluzywny charakter

Andrzej Korytko w artykule Angielska mediacja w polsko-szwedzkich rokowaniach w 1635 roku zajął się mało dotychczas zbadanym problemem angelskego pośrednictwa w rokowaniach polsko-szwedzkich przed zawaroem rozejmu w Sztumskej Wsi w 1635 roku Autor wskazuie na zaangażowane w mediację różnych państw Francji. Zjednoczonych Prowincji Niderlandów oraz Angin Przedstaw a zmiany polityczne w wyniku wydarzeń wojny trzydz*stoietn*j i zmiany w polityce polskei po wstąpień* na tron Władysława IV. Ten monarcha wysłał m-ędzy mnyrra w poselstwie do Londynu starostę świeckiego Jana Zawadzkiego Poseł przedstawił intencję swego króla o zapewnień u wolności handlu kupcom angielskim oraz chęci udze-len* pomocy sestrze monarchy angełskiego w odzyskaniu Palatynatu Do negoqaqi pokojowych dwór Karola I desygnował byłego wojskowego skiźącego w armn szwedzkiej w randze podpułkownika Sir George Douglasa Autor podkreśla, iż jego stanowisko było zgodne z oczekiwamami Rzeczypospolite], choć n* udało mu się wynegocjować korzystnych warunków dla Polski.

Edward A Mierzwa w artykule Polsko-angielskie stosunki dyplomatyczne w epoce rewolucji purytan-skiej i restauracji Stuartów omawiając stosunki dyplomatyczne angeisko-polskie tego okresu stwerdza. iż uległy one osłabień* Jednakże na wieść o straceń* Karola l seim zobowiązał Anglików i Szkotów przebywających w Polsce, aby 10 część swojego majątku przeznaczyli dla wsparcia Karola II Stosunki Rzeczypospolitej z Cromwellem ne mogły się lAładać poprawo e. gdyż uznawano go za uzurpatora Poza tym zajmował on stanowisko proszwedzkie. a w sprawach kozackich popierał Chmielnickiego Cromwel miał sojuszników w oboze przeciwnym połskemu monarsze Potwerdza to przyjazd do Londynu zdrajcy i banity Hieronima Radziejowskiego Stosunki Rzeczypospolite] z Cromwellem pogorszyło iego dążeń* do zawarcia układu z Karolem Gustawem Z kołei polski poseł wysłany przez króla do Cromwela. by szukać wsparoa przeciw dążeń om Moskwy do opanowan a terytonun Polski, miał trudności z uzyskanem audiencji i spotkał się z reprymendą z powodu nałożonego podatku na kupców angelskich i szkockich W o kresę .Potopu' C-omwełt był sprzymerzeńcem Szwedów wspierającym eh dyplomatycznie i n>Mamie On też zaangażował się w udzelane pomocy wypędzonym z Polski w 1658 Braciom Polskim Ne układały się równeż dobrze stosunki Polski z Ryszardem Crom-wetem Poprawę uległy one dopiero po restauraqi Karola II. a ich ożywene przypadło w czasach Jana Korybuta Wiśmowieckego

Zdzisław Tażberski w artykule Bezskuteczne zabiegi Stanisława Augusta o pomoc Wielkiej Brytanii w okresie pierwszego rozbioru Polski ukazuje politykę Angin wobec Polski w kontekśoe anielskich interesów politycznych gospodarczych Autor przedstaw* ten proces od czasów Piotra t. kiedy to Anglia dążyła do stworzenia sojuszu państw przeciwnych Rosji W roku 1720 poseł angelski w imię zachowan-a równowagi po*tycznej popart na sejm* w Warszawie dąźe-ma do emancypaqi od Rosj. Augusta II Od roku 1747 .Familia* Czartoryskich zabiegała w Angłn o poparcie na wypadek powstania zbrojnego przeciw Rosji na Podolu, co przyjęto tam z dezaprobatą Jednakże wybuch wojny rosyjsko-tureckiei w 1768 roku. przynoszącej korzyść Rosji wpłynął na prorosyjske nastawień e Anglików, gdyż już w roku 1771 Anglia godziła się na pacyfikaqę Polski ze strony Rosji Jakkol-wek wybór Stanisława Poniatowskiego na króla ijego reformy spotkały się z aprobatą Londynu, to misje posła Tadeusza Burzyńskiego do Londynu zabiegające o mterwencję angielską w Petersburgu w sprawach Polski n* przyniosły rezultatów Równeż I rozbiór Polski me spowodował ze strony Londynu spo-dzewanych da naszego kraju interwencji dyplomatycznych

Wreszcie Antoni Krawczyk w artykule Lektury Samuela Pepysa na podstawę Dziennka napisanego przez tego meszczamna pochodzeń* szlacheckiego. absołwenta Cambndge. następn* urzędnika skarbowego. kierownika kancelarii Tajnej Rady Królewskiej : wreszc* przewodmczącego Royal Sooety przedsta-w* horyzont intelektualny Pepysa Krawczyk interesuje się. jakich autorów czytał i jak* ks ążki groma-dz4 w swojej bibłotece Pepys Autor zauważa, iż interesował się on europejską literaturą piękną, angielską Meraturą - główne Szekspirem, literaturą historyczną. poetyczną, nowożytną filozoficzną z n*j Kar-tezjuszem i Hobóesem. a także Heraturą fachową dotyczącą nauk ścisłych, takich jak fizyka czy che-ma Wskazuje, że Pepys w opisach dokonywał krytycznej oceny książek

Następny blok tematyczny dotyczy zagadn*ń związanych z problematyką Prus oraz Warmii Stanisław Archemczyk w artykule SzlacNa Prus Królewskich w tatach 1660-1720 wypełń* lukę w nauce, bowiem na ogół dotychczas badacze tych terenów zajmowali się ludnością meszczańską Autor ustała ramy chronologiczne zmian dokonujących się w obręb* stanu szlacheckiego w Prusach Książęcych na lata 1660-1720 Wtedy powstawała wielka własność ziemska i następowała pauperyzaqa szlachty Rok 1720 autor uznaje za początek tworzeń* fortun magnackich. wyrmen* też najbogatsze rody

Janusz Hochle4ner w artykule Warmińskie nowożytne księgi chrztów jako źródło historyczne omaw a zagadmene funkcjonowan* tych ksiąg w parafiach decezji warmińskiej począwszy od soborn diecezjalnego w 1565 roku Na podstaw* dostępnych p^eka-zów autor rekonstruuje formularz aktu zapisu chrzcielnego. zwracając uwagę na jego elementy składowe Zawarte w mm zapisy uważa za ważne źródło do demografii Prus Książęcych, bowiem są w mm informacje o urodzinach dzeo. śmiertełnośo memowląt. a także średniej źyc* ludnośo. z tej raqi. że kapłan, dopisywał, późnej do metryk lata zgonów Również widzi w mch źródło do htstom gospodarczej i histom kultury

Ksiądz prof Alojzy Szorc. autor pubkkacf Artykuły zaprzysiężone biskupa warmińskiego Andrzeja Batorego z 1585 roku. eksponuje łaciński tekst przysięgi koadiutora biskupstwa wamińskego kardynała Andrzeja Batorego, którą w jego imemu ztożyti pełnomocnicy 6 czerwca 1585. a on sam po ingres* ją podpisał Przed ekspozyqą tekstu przysięgi autor komentuje społeczno-polityczny kontekst zdarzeń*, twerdząc. iż taki akt w Kośoete polskim m*ł mejsce jedyne w decezji warmińskej Wydarzeń* to wiązało się ze złożoną sytuacją społeczno-polityczną regionu Kap tuła fromborska dążyła do ograniczeń* pełnomocnictw biskupa, który poza |urysdykqą religijną sprawował ponadto władzę świecką nad tym te-rytonum

Wreszc* Mar* Benek w artykule Matenał kartograficzny w polskich podręcznikach histoni doby mię-dzypowstamowej informuje o ukazaniu s^ 66 polskich edyqi podręczników w latach 1795-1830. zawerają-cych 52 ilustraqe kartograficzne, eksponując ich walory poznawcze i graficzne

Księgą pamiątkową autorzy publikacji uczoli pamięć wybitnego profesora UMCS Henryka Zmsa. Przedstawone artykuły dowodzą, że badan* prowadzone przez Profesora znalazły kontynuatorów Ich treść wzbogaca stan dotychczasowych badan Wypada więc wyrazić uznane wydawcom księgi za uwecznene pamięci Henryka Zmsa. który poprzez wybtne swe dzieła naukowe w pełni zasłużył na to wyróźnen*

numer 4, 2002