0180

III. 17.

MIESZKO III STARY (ż ELŻBIETA, EUDOKSYA).

165

nie potwierdza jakiekolwiek źródło wcześniejsze, a oczywiście błędna konjektura, jaką Długosz uczynił co do daty ślubu, nasuwa podejrzenie, że i tutaj mamy do czynienia ze zwykłą tylko kombinacyą, jeżeli zwłaszcza uwzględnimy przydany do tej wiadomości szczegół, jakoby śmierć nastąpiła w połogu — zwykłe u Długosza upstrzenie fantastyczne. Na oczywistem nieporozumieniu polega mniemanie ^{1 2}), jakoby Latop. Hipac. zanotował śmierć Elżbiety pod r. 114-1; wiadomości tej nie ma tam bowiem wcale. Wzmianka o darowiźnie wsi Słupi, dokonanej przez Elżbietę na rzecz klasztoru lubińskiego, znajdująca się w Lib. frat. Lubin. -), nie upoważnia do twierdzenia, jakoby Elżbieta żyła jeszcze na pewme ok. r. 1150³), gdyż ścisła chronologiczna determina-cya zapisek rzeczonego Lib. frat., z możnością usunięcia omyłek co do kilku lat, nie da się przeprowadzić.

Jako datę dzienną śmierci Elżbiety zapisuje Nekr. Lubiń.²) 3 października: Elizabeth ducissae, coniu-yis priucipis Mieszconis, quae ecclesiae nostrae villam Ślub donavit. Notatka ta należy do grupy zapisek późniejszych, które, jak okazaliśmy poprzednio^{3 4}) nie mają żadnej wartości; a przeto też i ona na wzgląd braną być nie może.

2. Eudoksya.

Drugą żonę Mieszka nazywa Kadłubek^c), a za nim Chroń. Pol.⁷) i Chroń, princ. Pol.^s) filia regis Ruthenorum. Według Kron. Wielk.⁹) nie była to księżniczka ruska, ale consauguinea Friderici imperatoris. Nie potrzeba wykazywać, że pierwszeństwo należy się Kadłubkowi jako współcześnikowi Mieszka; skąd się zaś wzięła wiadomość Kron. Wielk., okażemy niżej (str. 167). W dokumencie patryarchy Monacha¹⁰) wspomnianą jest Eudo-xia secunda uxor Mieszka; podobnież zapiska Nekr. Strzeln.⁴¹) wyraża się: dux Mieszko cum consorte sita Eudoxia. Długosz ¹²), który z powyższej zapiski korzystał, i raz ją już do Mieszka, syna Bolesława Szczodrego i rzekomej jego żony Eudoksyi (błędnie) zastosował (II. 19.), przepomniawszy o tem, odnosi ją teraz do Mieszka Starego i jego żony, wie zatem także, że żona ta nazywała się Eudoksya. To niewątpliwie poświadczone imię drugiej małżonki Mieszka popiera również przekaz Kadłubka o jej pochodzeniu; wiadomo bowiem, że było ono pospolitem na Rusi.

Czyją była córką Eudoksya, nie przekazały wcześniejsze źródła. Dopiero Długosz¹³) podaje, że była siostrą pierwszej żony Bolesława Kędzierzawego, a zatem (w jego rozumieniu) córką Wsewołodymira halickiego. Okazaliśmy już powyżej co do Wierzchosławy, że wiadomość, jakoby była księżniczką halicką, jest błędną (III. 16.), a i Eudoksyi, jak to zaraz niżej wyjaśnimy, nie można wyprowadzać z Halicza. Ponieważ jednakże w przekazanem przez Długosza imieniu ojca pierwszej żony Kędzierzawego zdaje się tkwić jakaś dobra informacya, ile że w istocie ojciec Wierzchosławy, ks. nowogrodzki, nazywał się Wsewołodem (III. 16.), przeto zachodzi pytanie, czy po stosownej rektyfikacyi, t. j. uznaniu rzekomogo Wsewmłodymira halickiego za Wsewołoda nowogrodzkiego, nie dałby się przecież utrzymać szczegół Długosza, że Eudoksya była siostrą Wierzchosławy. I tutaj jednak zachodzi trudność nie do usunięcia; gdy bowiem Mieszko jeszcze z końcem r. 1140 lub początkiem 1141 żonaty jest z Węgierką, i drugie jego małżeństwo w każdym razie dopiero po tym czasie mogło być: zawmrte, a Wsewołod umarł już r. 1138, nie doczekawszy się sukcesyi na tron kijowski, który w inne przeszedł ręce, przeto małżeństwo Mieszka z jego córką nie przedstawiało po roku 1140 korzyści politycznych, a zatem też według wszelkiego prawdopodobieństwa nie mogło przyjść do skutku. Przekaz Długosza polega zatem i w tym szczególe na kombinacyi; skąd się zaś wziął, łatwo wytłomaczyć. Wiedząc, że zarówno Bolesław Kędzierzawy w pierwszem jako też Mieszko Stary w drugiem małżeństwie mieli za sobą księżniczki ruskie, mógł Długosz łatwo postawić domysł, że obie były sobie siostrami.

Do tego to drugiego małżeństwa Mieszka odnosi Wagilewicz¹⁴) zapiskę Latop. Hipac.¹⁵) z r. 1141 (6649): Pryicedena byst dszczy Wsewoloza w Lachy. Byłaby tedy Eudoksya córką Wsewołoda Olgowica, podów-

1

1) Papę ego w Mon. Pol. V. 574 uw. b. — 2) Mon. Pol. V. 574. — 3) Jak mniema Papce, ibid. V. 574. uw. b. —

2

Mon. Pol. V. 642. — 5) str. 86. uw. 1. — 6) Mon. Pol. II. 379. — ) Ibid. III. 634. — 8) Ibid. III. 479. — 9) Ibid.

3

II. 526. — 10) Kod. dypl. Wielk. III. nr. 2020. — U) Mon. Pol. V. 730. — 12) Hist. Pol. II. 37. 64. 73. —

4

13) Ibid. II. 37. -- 14) Geneal. 56. — 15) Str. 220.