0044

29

ADELAJDA BIAŁA KNEGINI.

6. Adelajda Biała Knegini.

Kron. węg.-pol') podaje wiadomość, jako książę węgierski Jesse (Gejza) accepit uxorem de regione Polonia de ckitate Cracooia, sororem Meschonis ducis nomine Athleitam. W dalszym ciągu opowiada autor, że Atiejta jako chrześcijanka, a nadto litteris imbuta documentisgue sąnctis per spiritum sanctum repleta zaczęła pracować nad nawróceniem męża na wiarę chrześcijańską. Jesse dozwala cudzoziemcom przybywać do swego państwa, osobom duchownym nie broni przystępu do siebie, wreszcie przez przybywającego do Węgier św. Wojciecha zostaje ochrzczony; tymczasem zaś żona jego, po wizyi, w której się jej ukazał św. Szczepan, rodzi syna, któremu nadaje imię Stefana. Podobną wiadomość podają i inne roczniki i kroniki polskie, jako to: Rocz. Kamień.-’), Rocz. Cyst. Henr.^{1 2 3}), Katal. bisk. krak. (kod. IV i V)⁴), Chroń, prine. Pol.⁵), Ann. Sil. comp.⁶), wreszcie Długosz⁷) i późniejsi historycy. Echo tych wiadomości odbiło się też w dziejopisarstwie niemieckiem, a mianowicie w Siiehs. Weltchron.⁸), gdzie zanotowano, iż Bolesław Chrobry był wujem, (om, właściwie bratem ciotecznym) Stefana węgierskiego, z tym jeszcze błędnym dodatkiem, jakoby dopiero Stefan nakłonił Rolesława do przyjęcia chrześcijaństwa.

Wręcz inaczej przedstawiają sprawę małżeństwa Gejzy źródła węgierskie, jako to: Nolar. Relae reg.⁹), Chroń. piet. Vindob.¹⁰), Chroń. Dttbn. ^u), Chroń. Poson.¹²), Geneal. reg. Hung. (cod. Cornid.) ¹³), toż Thuroez ^u), Ranzani¹⁵) i późniejsi. Według zgodnego świadectwa tych źródeł, żoną Gejzy a matką Stefana miała być Sarolta (Sarolth, Soroth), córka Gyuli (Genia, Gyula, Gula), ks. siedmiogrodzkiego; jedno tylko Chroń. Mo-nac.¹⁶) podaje, że rodzicami Stefana byli Michał i Sarolta, Gejza zaś był jego stryjem (pałruus); omyłka łatwo usprawiedliwić się dająca, wynikła z pomieszania obu braci (Gejzy i Michała) ze sobą. O związku małżeńskim Gejzy z Adelajdą lub w ogóle jakąkolwiek księżniczką polską nie ma mowy u pisarzów węgierskich.

Wobec tej sprzeczności nasuwa się potrzeba rozjaśnienia dwu pytań alternatywnych: czy należy przyznać pierwszeństwo jednej tylko wersyi, drugą zaś bezwarunkow-o odrzucić, a w takim razie którą z nich uznać za, wiarogodniejszą; czy też połączyć obie wersye ze sobą, przyjmując, iż Gejza miał dwie żony, Sa-roltę i Adelajdę. Na te pytania odpowiadano rozmaicie w nowszej historyografii. Jedni ¹⁷) uważają samą tylko Adelajdę za żonę Gejzy; inni¹⁸) dają mu zarówno Saroltę jak i Adelajdę za żonę, rozchodząc się tylko w tern, że w^redług przypuszczenia historyków polskich matką św. Stefana miała być Adelajda, według węgierskich zaś Sarolta. Inni wreszcie¹⁹) zaprzeczają w ogóle, jakoby Gejza żonaty był z księżniczką polską, twierdząc, że żoną jego była tylko Sarolta.

Do rozjaśnienia wątpliwości same źródła powyżej przytoczone nie wiele mogą się przyczynić. Zabytki węgierskie są stosunkowo bardzo późne; najwcześniejsze z nich pochodzą dopiero z wieku XIII; charakterystyczną przytem jest rzeczą, że najstarsze źródła węgierskie, t. j. żywoty św. Stefana, nie mają żadnej wiadomości o tern, kto był żoną Gejzy a matką Stefana. Z drugiej strony Kron. węg.-pol., choć jest wcześniejszą — powstała bowiem jeszcze w w. XII, około r. 1190 ²⁰) —jest źródłem wielce bałamutnem, pełnem historycznych fałszów i sprzeczności, a przeto wiadomości jej słusznie mogą być kwestyonowane, o ile skądinąd nie znajdą potwierdzenia.

Wątpliwości te rozjaśnić jednak zdołamy, rozpatrzywszy kilka wzmianek współczesnej historyografii niemieckiej. Pierwszą z nich jest wzmianka Thietmara ²¹) w ustępie, którego część pierwszą przytoczyliśmy

1

Mon. Pol. I. 498. — 2) Ibid. II. 776. — 3) Ibid. III. 700.— 4) Ibid. III. 333. — 5) Ibid. III. 438. — «) Ibid.

2

111. 669. — <) Hist. Pol. I. 116. 121 —123. — 8) Mon. Germ. SS. ling. vern. II. 167. — 9) Gęsta Hung. Florianus, Hist.

3

Hung. font. dom. II. 25. — n>) Ibid. II. 126. 138, — U) Ibid. III. 31. 42. - 12) Ibid. IV. 24. 29. — 13) Ibid. IV. 91. —

4

14) S c Ii wa nd t n e r, Script. rer. Hung. I. 84. 94. — 15) Ibid. 1. 353. — 16) Florianus, Hist. Hung. font. dom. 111. 224. —

5

17) Wagilewicz, Geneal. 21. 22; K o e p k e-D ii m m 1 e r, Jahrb. Otto I. 495; Zeissberg, Miseco I. 114 i n.; Karacsonyi

6

Druga gałąź Arpadów (tytuł węgierski, por. Jahresb. f. Geschichtswiss. XIII. III. 229. — 18) Lelewel. Polska wiek. śred. II. 145

7

uw. 41; Przeździecki, Mieczysław 1. 346; Lewicki. Mieszko II. w Rozpr. Ak. Urn. Wydz. fil.-hist. V. 99; Szalay, Gesch,

8

Uftg. I. 48 uw. 1; Kessler-Klein, Gesch. Ung. I. 79. — 19) Wattenbach, Mon. Germ. SS. XI. 31. uwu 29; Huber, Gesch.

9

Oest. I. 145; Kain dl, Beitrage z. alter. ungar. Gesch. 5. 11. 12. 43. — 20) Rosner, Kron. węg.-pol. Rocznik filarecki I. 61.

10

i n. — 21) Qb ron. 241.