0048

]. 6.

ADELAJDA BIAŁA KNEGIMI.

33

opat w Pecsvaradzie przybył tamże z Międzyrzecza, a pewna, że Zoerard i jego towarzysz Bonifacy, mnisi węgierscy, przebywali poprzednio w Polsce; na odwrót, nowicyusz Antoni udaje się z Węgier do Polski D. Jak na owe czasy, bardzo skąpe w podobne wiadomości, cztery tego rodzaju przykłady są wymownem świadectwem bardzo żywych stosunków między Polską a Węgrami na polu kośoielnem. a dadzą się one najłatwiej wytłumaczyć przypuszczeniem, że w samym procesie schrystyanizowania Węgier Polska przez pośrednictwo jednej z swoicłi księżniczek wybitny wzięła udział.

\ie można tedy wątpić, że (iejza prócz Sarolty miał nadto za żonę Adelajdę, siostrę Mieszka I: za-czem nasuwa się pytanie, jakie jest obu tych żon następstwo po sobie? Autorowie, którzy owo podwójne małżeństwo uznają, twierdza wprawdzie bez wyjątku, jak mniemam słusznie, że pierwszą żoną była Sarolta, a drugą Adelajda, nie przeprowadzają jednak nigdzie, o ile mi wiadomo, dowodu na to. Dowód znajduje się w przytoczonej już poprzednio wiadomości Brunona Żywotu św. Wojciecha ^{1 2 3}) o poselstwie wysłanem przez tegoż biskupa do księcia węgierskiego, ..a raczej do jego żony, która ster rządów dzierżyła w swein reku". Wykazaliśmy poprzednio, ze względu na przytoczoną w Żywocie charakterystykę, że ową żoną była Adelajda, nie Sarolta; gdy zaś wspomniane poselstwo św. Wojciecha przypada na ostatnie lata życia Gejzy⁸), przeto przyjąć trzeba, że Adelajda była jego drugą żoną; mało bowiem jest prawdopodobną rzeczą, iżby (iejza nu starość po (ewentualnej) śmierci Adelajdy żenił się z Sarolta.

O (lacie zaślubin Adelajdy pewnych wiadomości nie mamy; podany przez Długosza^{4 5 6}) rok 9(18, nie oparty na żadnern źródle wcześniejszem, jest widoczną kombinacyą, wysnutą z przyjętej przezeń na podstawie niektórych źródeł daty urodzin św. Stefana 969 r. Zapewne tylko przez omyłkę podaje Lelewel ^r,j datę ślubu 1)86 zamiast Długoszowej 968. Historycy węgierscy ^fi) przypuszczają, że ślub (lub zaręczyny) odbyły się na Wielkanoc r. 973, opierając się na zapisce Rocz. Hildesli.⁷), skombinowej z wiadomością Thietmara^s), z których to wzmianek wynika, że w czasie tym na dworze Ottona I w Kwedlinburgu pojawili się, pośród innych książąt i poselstw książęcych, .Mieszko I i posłowie księcia węgierskiego. Wszelako fakt równoczesnej obecności brata Adelajdy i poselstwa Gejzy na dworze cesarskim nie dowodzi sam przez się zawarcia małżeństwa lub układów o małżeństwo, które mogły przyjść do skutku w innym czasie. Z rozważonych poprzednio wiadomości o działalności Adelajdy w kierunku schrystyanizowania Węgier możemy wnioskować, że w chwili, w której propaganda chrześcijańska na Węgrzech da się stwierdzić świadectwami historycznemi, można też przyjąć małżeństwo Gejzy z Adelajdą jako fakt dokonany. A gdy pierwsza znana nam misya chrześcijańska Wolfganga, a zarazem chrzest Gejzy, przypadają na rok 972, przeto małżeństwo w czasie tym uważać trzeba jako już istniejące.

Przez ustalenie powyższej daty rozwiązuje się też samo przez się pytanie, kto był matką Stefana Wielkiego. Z trzech rozmaitych dat jego urodzin, jakie w źródłach się przechowały, t. j. r. 967, 969 i 975 możliwą jest tylko data ostatnia, jak wykazały najnowsze badania historyków węgierskich ^a). W Żywotach św. Stefana wszystkich trzech redakc-yj, nie wyjmując i najstarszej, poświadczono też wyraźnie¹⁰), że Stefan w chwili objęcia rządów po ojcu (995 r.) był puer, iutenis, adolesrens; on sam wreszcie w dyplomacie ^u), wspominającym o rokoszu weszprymskim, który stłumił w początkach swego panowania, powiada, że sio to stało in puericia mea. Z tych względów należy też w istocie wybrać najpóźniejszą z przytoczonych poprzednio dat urodzin Stefana, t. j. rok 975. Gdy zaś Adelajda już co najmniej na trzy lata przedtem poświadczoną jest jako żona Gejzy, przeto nie można wątpić, że tylko ona, a nie Sarolta, była matką Stełana. Wujem (avunculus) Stefana nazywa Thietmar Prokuja, a Rocz. Hildesh. Gyulę młodszego (I. 5); pierwsze określenie jest ścisłem, drugie ma znaczenie dalsze; Prokuj był bowiem bratem matki Stefana, a Gyula tylko stryjecznym bratem pierwszej żony Gejzy. Ale nie ma w tem dowodu przeciw macierzyństwu Adelajdy; gdybyśmy bowiem

5

1

Kaindl, Beitr. z. alter. ungar. Gesch. 21. 23. — 2) Mon. Pol. I. 211.— 3) p₀r. Szalay, Gesch. ling. I. óO uw. :

2

Kain dl, Beitiage z. alter. ungar. Gesch. 68 uw. 8. — 4) Hist. Pol. I. 121. — ») Pol. wiek. śred. Ii. 145 uw. — *>) Sza

3

lay, Gesch. Ung. I. 49; Fessler-KIein, Gesch. Ung. I. 79. — 7) Mon. Germ. SS. III. 62. — 8) Chroń. 38. — 9) Floria-

4

nus. Disąuisitio de anno natali et annis regiminis S. Stephani regis, w tegoż Hist. Hung. font. dom. IV. 291 i n. — 1°) Flo-

5

rianus, ibid. I. 6. 15. 44. — U) Fejer, Cod. dipl. Hung. I. 280.

6

Balzer, Genealogia Piastów.