2795179571

wielu nauk społecznych, stał się stuleciem dziecka. Bezpośrednią przyczyną zainteresowania przejawami swobodnej ekspresji, było odkrycie przez psychologię autonomicznych właściwości roz-woju wieku dziecięcego. Po okresie traktowania dziecka jako „niedojrzałej miniatury człowieka dorosłego", gdzie nawet strój stanowił pomniejszony model, a zabawa była formą naśladowczą codziennych zajęć domowników, zaczęły stopniowo dochodzić do głosu postulaty J. J. Rousseau, hasła „szacunku dla dziecka" wysuwane przez H. Pestalozziego, tołstojowskie idee „swobodnego wychowania", a także bergsonowskiej filozofii zakładającej spontaniczne dążenie wewnętrznych sił witalnych do samorealizacji.

Był to także okres tworzenia się nowej estetyki, a zatem zasadniczego przewartościowywania kryteriów estetycznych, pod wpływem odkrywania walorów artystycznych sztuki prymitywnej, egzotycznej i ludowej. Rzeźba ludów Afryki i Polinezji, malarstwo ludowe na szkle, kwiaty z Zalipia, stawiano obok dzieł starożytnych Greków i Rzymian, dzieł Renesansu. Baroku i sztuki klasycystycznej. Dzieła Fidiasza i Rafaela Santi nie deprecjonują malarstwa Van Gogha, H. Roussea-„Celmka ani też prymitywizmu Gruzina Niko Pirosmanaszwili. Przemijał mit idealnego i obiektywnie istniejącego piękna, jako kryterium wartości dzieł sztuki, przyszła epoka stwarzania czegoś, co zaskakuje, oburza, bawi, wstrząsa, a co nie zawsze nastraja do spokojnej i uwznioślonej kontemplacji. W tej sytuacji obserwowany urok formalny dziecięcych wytworów rysunkowych i malarskich. niezależnych od jakichkolwiek wzorów, oryginalnych i spontanicznych, uzyskał wartość sztuki. „Sztuka dziecka stała się źródłem inspiracji dla plastyki profesjonalnej, szczególnie w tych przypadkach, gdy twórcy poszukiwali nowości i oryginalności (szukali ich także w naiwnym realizmie, prymitywizmie i twórczości chorych psychicznie). Toteż wielu wybitnych przedstawicieli plastyki nowoczesnej nie gardziło inspiracją poprzez sztukę dziecka. Wystarczy wymienić twórców tej miary co P. Picasso. M. Chagall, J. Miro, P. Klee, a z polskich malarzy i grafików T. Makowskiego, W. Wojtkiewicza. R. Michałowskiego, E. Markowskiego, F. Maśluszczaka, J. Dudę-Gracza. S. Su-berlaka, M. Mieszkowską-Urban i innych.

Psychologowie dostrzegali w spontanicznej ekspresji dziecka najdoskonalszą strategię rozwoju, o najwyższych walorach motywacyjnych aktywności, a także źródło poznania psychiki dziecka, owej „czarnej skrzynki" zasłaniającej przed obserwatorem wielkie tajemnice. Wytwór plastyczny stał się materiałem projekcyjnym. Był dla wtajemniczonych czymś więcej niż refleksją o zachowaniu i naturze dziecka. Stawał się obiektywnym materiałem odsłaniającym te przeżycia i treści, którym dziecko z trudem nadaje kształt słowa. Rysunek odsłania dojrzałość społeczną dziecka i kierunek preferencji — emocjonalnych wyborów, poziomu operacji myślenia, jakości spostrzegania, zdolności do koncentracji uwagi i obserwacji, poziomu rozwoju wyobraźni, a głównie ujawnia zaburzenia emocjonalne

i ich źródła.

Ze względu na wartości wychowawcze i kształcące od czasów H. Reada (1940) poprzez plastykę dziecięcą realizowane są funkcje poznawania świata, a głównie funkcje katarktyczne o dużych właściwościach psychoterapeutycznych, nie dających negatywnych skutków ubocznych, jak to ma miejsce w terapii farmakologicznej. Jeżeli dodamy do tego to, iż plastyczna działalność dzieci jest tak powszechną formą aktywności jak spontaniczna zabawa, wówczas jaśniejszym stanie się fakt przywiązywania dużej wagi do procesu tworzenia przez dzieci, a także do samych wytwórców.

* ¥ ¥

Historia badań nad plastyką dzieci, dzieli się wyraźnie na trzy okresy *, w których problematyka badawcza znacznie się różniła.

W okresie I (1885 — 1920) głównym nurtem zainteresowań były problemy formalnej struktury wytworów (głównie rysunkowych), dzięki którym ustalono kilka podziałów na fazy i okresy rozwoju rysunkowego dziecka (J. Luckens — 1886, A. B Clark 1897, G. Kerschensteiner — 1905) •. Poszukiwano także genezy charakteru tej twórczości w teorii „naiwnego realizmu" porównując wytwory dziecięce do etapów rozwoju sztuki pierwotnej i prymitywnej (J. SuUy — 1885. E Lamprecht — 1900 Y-    “ ^I939. P- G Grosse — 1912. E. Kretschmer -

1914 G. H. Luquet — 1913. G. Rouma — 1913, P. A. Wagner — 1914). Starano się więc wskazać analogie w rozwoju twórczości rysunkowej dziecka i twórczości plastycznej człowieka dorosłego w ciągu dziejów.

W okresie II (1920 — 1940) badania przebiegały dwoma nurtami. Pierwszy reprezentowany był przez C. Burta oraz F. Go-odennough. Wychodzono z założenia, że rysunki dzieci są bardziej objawem rozwoju umysłowego niż estetycznego, dlatego opracowywano liczne testy projekcyjne osobowości i do pomia-umysłowego dzieci (test F. Goodennough „Narysuj człowieka ', testy D. B. Harrisa „Narysuj kobietę", „Narysu mężczyznę , „Narysuj samego siebie"). Wartości est'tyczne wytworów dziecięcych stanowiły tu problem drugorzędny.

Odmienne problemy były podejmowane przez drugi nurt badawczy, którego wybitnym przedstawicielem był S. Szuman W jego badaniach _irsztuka dziecka" nabiera wymiarów wielo-stronnych. Badania prowadzone przez S. Szumana i współpracowników dotyczyły analizy formalnej wytworów (od 3 roku życia dziecka, analizy prooesu ich powstawania, a także związków treści i formy z życiem psychicznym małych twórców (sfera poznawcza i emocjonalna) Prócz tego S. Szuman wysoko estetyczne wytworów plastycznych nadając im miano ..sztuki dziecka". W tym okresie podobny punkt widzenia

n wa Lowenfeld —1939, A. Anastasi — 1940. J. P Folev — 1940*

Okres III (od 1940 do czasów obecnych) charakteryzuje się kontynuacją badan nad wypowiedzią plastyczną dzieci, ale niacznie poszerzonych o twórczość malarską Prócz tego dzięki działalności H. Reada¹ twórczość plastyczna dzieci staje się

pHc: yiruiUzo psychologiczna twórczości plastycznej^dzł*cl i WSiP Warszawa 1978

" ^{S S}._2^ałi: Sztuka dziecka. Psychologia twórczości rysunkowe). Warszawa 1927.    •    '

S. Szurną o schematach rysunkowych dzieci umysłowo niedorozwiniętych, Warszawa 1925.

1960

H. Read: Wychounnie przez sztukę, Ossolineum 1978. w. Lam: Sztuka dziecka 1 jej naturalny rozwój. NK Warszawa

167