2795179576

szczegóły swego rysunku Do podobnego wniosku doszła E. L. Florina (1956). W wymienionym opracowaniu pod redakcją E. I. Ignatiewa wielu autorów na podstawie badań nad procesem dochodzenia dziecka od bazgrot do realizmu wnioskuje, te niepowodzenia dziecka w procesie działalności odtwórczej rodzą się na tle braku nastawienia dziecka do oddawania prawdy, a także w wyniku nieumiejętnego prowadzenia ćwiczeń popartych krytyczną samooceną w konfrontacji z rzeczywistością. D. B. Elko-nin (1960) podsumowując w podręczniku psychologii wyniki omawianego nurtu stwierdza, że braki biorą się z nieznajomości rzeczywistości przez dziecko, a także z braku opanowania techniki rysowania^Jł.

Podobne stanowisko prezentowane jest również w naszej literaturze pedagogicznej i psychologicznej. Np. Z. Czerwosz pisze: wiemy, te dzieci lubią rysować, ale czym jest ten rysunek? Czy mamy w nim widzieć tylko marne gryzmoły, zniekształcony wizerunek świata (...) czy też patrzeć na rysunek dziecka jak na ćwiczenie ręki, które może doprowadzić do poprawnego pisma, do sprawnej pracy w rzemiośle, w życiu codziennym^u Z. Florczak przytacza wypowiedź znawcy problemu Andre Mal-raux, który pisał owszem dziecko miewa uzdolnienia artystyczne, ale nonsensem byłoby uważać je za artystę, bo to nie dzieęko włada talentem tylko talent dzieckiem “. Podobnych poglądów można przytaczać bardzo dużo.

Stanowisko zakładające, że czynne kontakty dzieci i młodzieży z plastyką są twórczością, jest najbliższe współczesnej psychologii. Psychologię na ogół interesuje głównie sam akt powstawania wytworu, czyli proces twórczy, czynniki psychologiczne i społeczne warunkujące powstawanie pomysłu twórczego, jego stopniowe dojrzewanie w świadomości dzieci i młodzieży, a dopiero na końcu wynik tego procesu — wytwór.

* * *

Bogate badania naukowe nad twórczością rysunkową i malarską dzieci ujawniły szereg prawidłowości rozwojowych, typowych dla poszczególnych grup wiekowych. Noszą one nazwę okresów i faz twórczości plastycznej, i jakkolwiek szczegółowa terminologia jest zróżnicowana, to jednak można doszukać się wielu ustaleń wspólnych w opracowaniach najwybitniejszych badaczy problemu. Dziecko rozpoczyna działalność plastyczną między drugim a trzecim rokiem życia od bazgrot bezprzedmiotowych, by około czwartego roku życia zamknąć kolo i przejść do bazgrot przedstawiających.

Pierwsza bazgrota tematyczna na ogół związana jest z obrazowaniem mamusi. Jest to forma schematyczno-symboliczna (głowonóg) przedstawiająca postać ludzką za pomocą owalu i kilku kresek, mających wyrażać ręce i nogi. Następną formą, która pojawi się między czwartym a piątym rokiem życia będzie „głowotułów". Problematyka rysunków nadal dotyczy osoby mamy, ojca. rodzeństwa. Bardzo często jest także „portretem własnym dziecka” (autoportret). Po piątym roku życia zakres problematyki znacznie się poszerza o zwierzęta, ptaki, drzewa, kwiaty, elementy architektoniczne, pojazdy i urządzenia tech-

»• E. I. Ignatlew (red:) Ptichologija munka i fiuopUi, Moskwa 1954. »» B. D. Elkonin: Dtelskaja ptchoioęija. Moskwa 1960.

«« 2. Czerwosz: Dzieci lubuj rpeować, Warszaw* 1974.

Z Florczak: Sztuka dziecka — polemicznie, „Kultura I Ty' 1973, nr 1.

niczne. Mimo to, postać ludzka w dalszym ciągu stanowi główny temat obrazowania i artystycznej interpretacji.

Proporcje postaci ludzkiej w okresie operowania głowotuło-wiem charakteryzują się hierachią emocjonalną. Dziecko nie przedstawia wielkości naturalnych w ich wzajemnych stosunkach, gdyż kieruje się emocjonalnym oddziaływaniem poszczególnych części ciała, a także garderoby. Głowa, guziki u płaszcza lub sukni, dłonie które chwytają lub podają zabawki i smakołyki — oto elementy dominujące swoją wielkością, dynamiką kreski i użytych barw. Dzięki tak zestawionym elementom, postać ludzka przedstawiona jako głowotułów, mimo iż ma charakter naiwny i wykazuje nieudolność operowania narzędziem — budzi sympatię i uśmiech u ludzi dorosłych, zaskakuje przypadkową syntezę ujęcia charakteru postaci, skłaniającej się w kierunku psychologicznej ekspresji.

Tendencja nadawania zróżnicowanego charakteru postaci ludzkiej rozwija się dalej w fazie schematów uproszczonych Schematy uproszczone pięciolatków są rysowane ł malowane konturowo Kolor linii zamykającej określoną płaszczyznę jest symbolem barwy tej płaszczyzny. Dopiero na przełomie piątego i szóstego roku życia niektóre dzieci zaczynają posługiwać się uproszczonym schematem płaszczyznowym. Dziecko zaczyna sobie uświadamiać fakt budowy otaczającego świata rzeczy w postaci dwuwymiarowych plam barwnych, radujących oczy dziecka i pobudzających doznania estetyczne.

Dzieci sześcioletnie zbliżają się do okresu schematu wzbogaconego, charakteryzującego się dążnością dziecka do zawarcia w wypowiedzi plastycznej tzw. typu charakterystycznego. Pojawia się ruch i dynamika w postaci ludzkiej i zwierzęcej, a także detale głowy (oczy, usta. nos, brwi), kończyn dolnych i górnych, charakterystyczne stroje, typowe dla płci i różnych zawodów (górnik, rybak, kosmonauta). Znacznie częściej dzieci przedszkolne przedstawiają zwierzęta niż ptaki. Rysują je zazwyczaj w układzie profilowym, z głową w układzie frontalnym; wykazującą wiele cech wspólnych z głową ludzką. Różnice pojawiają się jedynie w postaci drobnych rekwizytów, np wąsow u kota. uszu psa. grzywy u lwa.

Jest to także okres stopniowego różnicowania się wypowiedzi tematycznej u dziewcząt i chłopców. Dziewczynki rysują i ma-lują portrety mamusi, koleżanki, autoportrety, zabawy dziecięce. kwiaty 1 elementy krajobrazu, natomiast chłopcy tworzą pojazdy i urządzenia techniczne, bitwy i zawody sportowe. Dużą rolę w tworzeniu artystycznych wizji dziecięcych odgrywają fantastyczne opowieści, wierszyki i piosenki dziecięce, audycje telewizyjne dla dzieci. Najgłębszym źródłem pomysłów dzieci uzdolnionych twórczo jest od samego początku wyobraźnia, bogacona przez otaczający świat, inspirowana przez przeżycia emocjonalne, stan potrzeb psychicznych i rozwijającą się świadomość. Ten subiektywny świat dziecka, jego kształtująca się podmiotowość wymaga zrozumienia i poszanowania przez rodziców i nauczycieli. Niestety, rzeczywistość bywa na ogół zgolą odmienna, tak w domu, jak 1 w szkole.

W młodszym wieku szkolnym twórczość plastyczna dzied zmierza ku realizmowi, do czego przyczynia się naturalny rozwój procesów poznawczych, a także preferencje estetyczne nauczycieli. Zanim to jednak nastąpi, dziecko przechodzi przez niezwykle interesujący okres twórczości ideoplastycznej, budowanej w oparciu o wewnętrzny, wyobrażeń iowo-emocjonalnv model świata. Postać ludzka, zwierzęta i ptaki stanowią w tym okresie podstawowe elementy kompozycji ilustracyjnych. Drzewa.

171