2910489574

154

stad, jak: Gustaw Ehrenberg, Cyprian Kamil Norwid, Florian Znaniecki, Jan Gwalbert Pawlikowski, Józef Chałasiński, Zbigniew Herbert, Konstanty Ildefons Gałczyński, Bertrand Russell, Fiodor Dostojewski oraz Fryderyk Nietzsche, i z konieczności mają interdyscyplinarny charakter — występują tu rozważania z zakresu Filozofii, socjologii, historii idei, teorii literatury oraz interpretacji itd. Jednak dzięki takiej tematycznej oraz, w konsekwencji, metodologicznej różnorodności Idee i eksplikacje stanowią interesującą książkę, tym bardziej że wspomniane niebezpieczeństwo nadmiernej otwartości jej formuły jest tylko pozorne; w gruncie rzeczy wszystkie zamieszczone tutaj teksty dotyczą tej samej problematyki — ogólnej i szczegółowej teorii wartości.

Recenzowany tom otwiera artykuł Wita Jaworskiego Ustawiczna rewolucja umysłowa, poświęcony osobie i twórczości Gustawa Ehrenberga — działacza politycznego (m.in. członka Stowarzyszenia Ludu Polskiego), poety, tłumacza dzieł Szekspira i Dantego, teoretyka literatury, Filozofa uprawiającego ze szczególnym upodobaniem estetykę. Autor przedstawia biografię oraz rekonstruuje poglądy, zwłaszcza Filozoficzne, Ehrenberga, które są znane tylko w wąskim kręgu badaczy tego okresu dziejów Filozofii polskiej.

Ehrenberg formułuje swe stanowisko Filozoficzne w odniesieniu do Filozofii niemieckiej; krytykując estetykę Kanta (za koncepcję bezinteresowności sądu smaku), modyfikując niektóre elementy teorii Schellinga, ale przede wszystkim nawiązując (krytycznie) do myśli Hegla. W tym ostatnim przypadku poglądy polskiego filozofa podlegają ewolucji. Estetyka pojmowana jest przez niego jako pojęciowo (/ontycznie)-historyczne badanie „piękna”, „człowieka”, „natury”, „Boga”. Funkcja sztuki polega na badaniu relacji między tymi pojęciami oraz doprowadzeniu do syntezy „naocznych przedstawień właściwych sztuce z myślą, tworami intelektualnymi” (s. 19). Dzięki estetyce możliwe jest scalenie pęknięcia między rzeczą a jej pojęciem, a na poziomie epistemologicznym — między odtwórczą wyobraźnią a kreatywną fantazją. Dlatego też estetyka jest zarówno filozofią, jak i poezją. W późniejszym okresie Ehrenberg dowodzi, że sprzeczności między polityką, sztuką a filozofią mogą zostać przezwyciężone dzięki his-toriozofii. W jego poglądach tkwi ukryte założenie mówiące, że ontologię, epistemologię oraz estety-

Recenzje

•**-*'-......— -

kę łączy m.in. wspólna, chociaż rozpatrywana z różnych perspektyw badawczych, płaszczyzna aksjologiczna.

Następny tekst: Utwór C.K. Norwida _UWpamiętniku” perłą filozofii mistycznej, napisany przez Stefanię Lubańską, dotyczy wątków mistycznych w poezji autora Coś ty Atenom zrobił Sokratesie. Lubańska umiejscawia poglądy Norwida w europejskiej tradycji filozoficznej, twierdząc m.in., że poeta, podobnie jak Pascal i Kierkegaard, jest „filozofem rozpaczy”, ponieważ dla niego wiara ma charakter irracjonalny, polega na ustawicznym dokonywaniu wyborów i przekraczaniu granic własnej immanencji. Natomiast doświadczenie mistyczne wyrażane W Pamiętniku z dyptyku Tyrtej — Za kulisami podobne jest do tego, które opisywane było przez Jana od Krzyża oraz Teresę z Avila jako „doświadczenie piekła” oraz „ciemna noc miłości” (s. 39).

Wątek aksjologiczny (m.in. rozpatrywany również na teoriopoznawczej płaszczyźnie) podejmuje także Roman Padół w Koncepcji filozofii Floriana Znanieckiego. Filozofia według Znanieckiego (i w interpretacji R. Padoła) nie stanowi nauki w ścisłym słowa tego znaczeniu, ponieważ jej tw ierdzeń nie da się zweryfikować. Stanowi jednak dyscyplinę naukową, o ile zajmuje się problemami wartości oraz twórczości (aktywność ludzka stanowi pierwotny fakt). Autor Cultural Sciences krytykuje pr/.y tym naturalistyczny (nie ma tutaj miejsca na wolność człowieka) oraz idealistyczny (oderwanie od rzeczywistości) pogląd na świat. W oparciu o tę krytykę tworzy w'łasną koncepcję („humanizmu” = „kulturalizmu”), zgodnie z którą to kultura zawiera i w'spółkonstytuuje rzeczywistość, wiedzę i wartości. Każde działanie nakierowane jest na jakiś cel, czyli na realizowanie wartości. Zadaniem filozofii ma być synteza oraz analiza systemów wartości, które stanowią cechę rzeczy oraz zdarzeń naturalnych, przy czym rzeczywistość to „związek między istnieniem i ważnością” (s. 47), wyznaczany przez relatywne (z powodu swej historycznej zmienności) wartości. Tej zasadzie względności towarzyszy zawsze zasada twórczości, ponieważ wartości nie są raz na zawsze dane i niezmienne, lecz ustawicznie kreowane.

Antonina Sebesta w Wątkach aksjologicznych i ekofilozoficznych w twórczości Jana Gwalberta Pawlikowskiego dowodzi, że antycypował on (w oparciu o subiektywistycznie zorientowaną etykę) współczesne, oparte na zasadzie względnej homeostazy,