METODYKA NAUCZANIA, KURS INSTRUKTORSKI 2010
Treść kursu
Metodyka nauczania
Psychologia
Prawo o ruchu drogowym
Technika kierowania i obsługi pojazdu
Zasady prowadzenia ośrodka szkolenia kierowców
Praktyki instruktorskie
Do zaliczenia
KURS INSTRUKTORSKI EGZAMIN WEWN
TRZNY EGZAMIN PAC
STWOWY
obecność Część teoretyczna: Testy:
do oddania konspekt egzamin ustny 25 x PRD - 3 błędy
zajęć teoretycznych 3 x MN 15 x MN, P, TKiOP - 2 błędy
nauki jazdy 3 x P
3 x PRD Prezentacje:
zaliczenie praktyk 3 x TKiOP wylosowany temat + pytania
instruktorskich: dodatkowe
80 godzin (kat. B i C) Część praktyczna:
60 godzin (kat. A) prezentacja zajęć Plac manewrowy:
teoretycznych I i II zadanie egzaminacyjne
plac manewrowy
Literatura
" Agnieszka Olszańska, Zbigniew Bem, Uczę jez
dzić samochodem. Wskazówki metodyczne dla
instruktorów nauki jazdy. Warszawa 2009
" Marek Górny, Beata Lewandowska Metodyka nauczania dla kandydatów na instruktorów
nauki jazdy, Warszawa 2008
" Wincenty Okoń Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej Warszawa 1987
" Czesław Kupisiewicz Podstawy dydaktyki ogólnej Warszawa 1995
" Józef Półturzycki Dydaktyka dla nauczycieli Toruń 1997
" Franciszek Berez
nicki Dydaktyka kształcenia ogólnego Kraków 2007
" Bolesław Niemierko Kształcenie szkolne. Podręcznik skutecznej dydaktyki Warszawa 2007
" Jadwiga Bąk Wypadki drogowe a kształcenie młodych kierowców Warszawa 2003
1
Profil zawodowy instruktora nauki jazdy
Według polskiego ustawodawstwa instruktorem może być osoba, która:
1) posiada znajomość:
a) wybranych zagadnień z psychologii, metodyki nauczania oraz etyki zawodowej,
b) warunków uzyskiwania, zatrzymywania, cofania i przywracania uprawnień do kierowania
pojazdami,
c) programów szkolenia i egzaminowania kandydatów na kierowców lub motorniczych,
d) zasad prowadzenia ośrodka szkolenia oraz sporządzania wymaganej dokumentacji,
e) przepisów ustawy oraz wybranych przepisów zawartych w aktach wykonawczych do tej
ustawy,
f) techniki kierowania i obsługi pojazdów;
2) posiada umiejętności:
a) oceny stanu wiedzy i umiejętności, jak również predyspozycji kandydatów na kierowców lub
motorniczych,
b) określenia wymiaru czasu i zakresu tematycznego szkolenia odpowiednio do oceny, o której
mowa w lit. a,
c) prowadzenia zajęć teoretycznych i praktycznych na kursie dla kandydatów na kierowców lub
motorniczych w sposób:
 Å‚atwy do zrozumienia i rzeczowy,
 zgodny z obowiÄ…zujÄ…cymi przepisami,
d) stosowania odpowiednich metod nauczania wraz z wykorzystaniem różnorodnych środków
dydaktycznych,
e) kształtowania właściwego sposobu zachowania się na drodze kandydatów na kierowców lub
motorniczych, w szczególności rozwijania umiejętności:
 wykrywania pojawiających się zagrożeń,
 przeciwdziałania zagrożeniom,
 postępowania wobec skutków powstałych zagrożeń,
f) praktycznego stosowania przepisów ruchu drogowego i zasad techniki kierowania pojazdem,
g) wykonywania czynności kontrolno-obsługowych pojazdu.
2
y
ródło: Załącznik nr 6 do Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dn. 27 paz
dziernika 2005 r., Dz.U.
nr 217, poz. 1834
Błędy dydaktyczne instruktorów
" emocjonalne reakcje na błędy kursantów
" brak objaśnienia popełnianych przez kursantów błędów i wskazania poprawnego sposobu
postępowania
" nie wykorzystywanie dla celów dydaktycznych błędów innych kierowców
" nie dostosowywanie poziomu trudności do możliwości kursanta, realizacja ustalonego
schematu
" nie pozwalanie na eksperymenty
" wybór tras, które nie są urozmaicone pod względem sytuacji drogowych
" przerywanie lekcji, aby załatwić prywatne sprawy
" kształtowanie niewłaściwej samooceny kursantów przez wyłącznie chwalenie lub wyłącznie
krytykowanie
Wg Jadwiga Bąk Wypadki drogowe a kształcenie młodych kierowców Warszawa 2006
Podstawowe pojęcia dydaktyki
Metodyka nauczania  poszukiwanie sposobów skutecznego nauczenia danej wiedzy lub
umiejętności.
Obejmuje min. naukÄ™ o:
" zasadach nauczania
" metodach nauczania
" celach nauczania
" formach organizacyjnych kształcenia
" środkach dydaktycznych
czynność kursanta
czynność instruktora
NAUCZANIE  czynność wykonywana przez instruktora, polegająca na planowym i ukierunkowanym
przekazywaniu kursantom wiedzy i umiejętności.
UCZENIE SI
 czynność wykonywana przez kursanta, polegająca na aktywnym przyswajaniu wiedzy,
ćwiczeniu umiejętności i nabywaniu sprawności w danym zakresie.
3
WYCHOWANIE  proces kształtowania postaw, światopoglądu, stosunku do poznawanych zjawisk
inaczej:
" NAUCZANIE
działalność nauczyciela, o charakterze planowej, celowej pracy, ukierunkowanej na
wyposażenie uczniów w wiadomości, umiejętności i nawyki oraz rozwijanie ich uzdolnień
" UCZENIE SI

proces zdobywania wiedzy, umiejętności oraz sprawności, prowadzący do stałych zmian w
zachowaniu uczącego się; pojęcie to odnosi się do czynności wykonywanych przez ucznia
" KSZTAA
CENIE
całość doświadczeń składających się na proces zdobywania przez jednostkę umiejętności,
wiedzy oraz rozumienia otaczającego ją świata; obejmuje zarówno proces nauczania, jak
uczenia siÄ™ (nauczanie+uczenie siÄ™+ wychowanie)
" WYCHOWANIE
całość zamierzonych oddziaływań środowiska społecznego, przyrodniczego na jednostkę,
trwające całe jej życie; przekazuje jednostce dziedzictwo kulturowe i wzory zachowań
przygotowując ją do aktywnego udziału w życiu społecznym
Rodzaje uczenia siÄ™ wg Okonia
przez przyswajanie  nabywanie wiedzy poprzez powtórki i utrwalanie materiału
przez odkrywanie  rozwiązywanie problemów, analizowanie zjawisk, szukanie reguł
przez przeżywanie  emocjonalne podejście do tematu, przejęcie się jego znaczeniem
przez działanie  ćwiczenia praktyczne
Stożek Dale a
obrazuje wpływ aktywności ucznia na skuteczność przyswajania nowych umiejętności. To ile
zapamiętamy z nauki zależy od zastosowanych metod:
Aktywizacja w procesie nauczania
4
Metody aktywizujące są o 70% skuteczniejsze niż metody przekazu informacji w postaci wykładu
(piramida Dale a).
W kształceniu osób dorosłych łatwo jest je stosować, ze względu na to, że słuchacze mają już bogato
wykształcone struktury poznawcze, zasób doświadczeń i praktykę w rozwiązywaniu problemów.
Zalety metod aktywizujÄ…cych:
sÄ… atrakcyjne
wymagają aktywności uczącego się
ułatwiają uczenie się
uwzględniają różne style uczenia się
ułatwiają dostrzegać związki teorii z praktyką
Warunki skuteczności wykorzystania metod aktywizujących
" organizacja czasu i przestrzeni
" materiały pomocnicze
" zaangażowanie prowadzącego
" dostosowanie metod do grupy
" ład i porządek działań
Cele kształcenia
Cele kształcenia to świadomie założone efekty, które chcemy uzyskać w wyniku kształcenia.
Powinny być jasno zdefiniowane i określone w czasie. Np. Dzisiaj nauczymy się wykonywać
prawidłowo manewr zawracania na drodze jednojezdniowej.
Wtedy łatwo sprawdzić, czy rzeczywiście udało nam się nasz cel osiągnąć.
Cele dzielimy na:
Cele procesu nauczania kierowców: charakterystyka absolwenta kursu nauki jazdy wg
rozporządzenia o szkoleniu i egzaminowaniu kandydatów na kierowców.
Absolwent kursu powinien posiadać wiadomości, umiejętności i zachowania umożliwiające
bezpieczne kierowanie pojazdem, w tym co najmniej:
Dawać dowód znajomości i dobrego zrozumienia:
zachowania ostrożności i właściwej postawy w stosunku do innych uczestników
ruchu drogowego,
zasad zachowania bezpiecznych odległości pomiędzy pojazdami, przy uwzględnieniu
jazdy w różnych warunkach atmosferycznych, porach dnia i nocy i po różnych
nawierzchniach jezdni,
5
 wpływu na funkcje percepcyjne, podejmowane decyzje, czas reakcji lub zmianę
zachowania kierującego pojazdem m.in.: alkoholu lub innego podobnie działającego
środka, wahań stanu emocjonalnego, zmęczenia,
zagrożeń związanych z niedoświadczeniem innych uczestników ruchu drogowego,
najbardziej podatnych na ryzyko, takich osób jak: dzieci, piesi, rowerzyści lub osoby o
ograniczonej swobodzie ruchu,
zagrożeń związanych z ruchem drogowym i prowadzeniem różnego rodzaju
pojazdów w różnorodnych warunkach widoczności,
zasad korzystania z wyposażenia pojazdu związanego z zapewnieniem
bezpieczeństwa jazdy,
zasad użytkowania pojazdu, przewozu osób i ładunków z uwzględnieniem ochrony
środowiska,
zasad ruchu drogowego, w szczególności odnoszących się do ograniczeń prędkości,
pierwszeństwa przejazdu, znaków i sygnałów oraz dokumentów uprawniających do
kierowania i używania pojazdu,
zasad postępowania w razie uczestnictwa w wypadku drogowym oraz zasad
udzielania pomocy ofiarom wypadku drogowego,
rodzajów dróg i zagrożeń związanych ze stanem ich nawierzchni,
zadań i kryteriów oceny obowiązujących na egzaminie państwowym.
Posiadać umiejętności i zachowania w zakresie:
przygotowania siÄ™ do jazdy i sprawdzenia stanu technicznego podstawowych
elementów pojazdu odpowiedzialnych bezpośrednio za bezpieczeństwo jazdy,
posługiwania się urządzeniami sterowania pojazdem podczas jazdy i parkowania,
włączania się do ruchu, zajmowania właściwej pozycji na drodze, respektowania praw
innych uczestników ruchu oraz porozumiewania się z nimi przy użyciu dopuszczalnych
środków,
bezpiecznego wykonywania wszelkich manewrów występujących w różnych
sytuacjach drogowych,
obserwowania drogi i przewidywania rzeczywistych lub potencjalnych zagrożeń,
skutecznego reagowania w przypadku powstania rzeczywistego zagrożenia, w tym
hamowania awaryjnego,
jazdy z prędkością nieutrudniającą ruchu i dostosowaną do warunków ruchu,
jazdy z zachowaniem obowiązujących przepisów ruchu drogowego,
zachowania środków ostrożności przy wysiadaniu z pojazdu,
wykonywania podstawowych czynności kontrolno-obsługowych, tych mechanizmów i
urządzeń pojazdu, które mają bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo jazdy,
podejmowania działań w zakresie udzielania przedlekarskiej pomocy ofiarom
wypadków drogowych.
Zasady nauczania
Proces nauczania zawsze powinien być podporządkowany ogólnym normom, które ułatwią uczniowi
przyswojenie materiału.
Podziały zasad nauczania:
Wg W. Okonia:
" systematyczności
" poglądowości
" samodzielności
6
" zwiÄ…zku teorii z praktykÄ…
" efektywności
" przystępności
" indywidualizacji i uspołecznienia, czyli związku interesów jednostki i zbiorowości
Wg Cz. Kupisiewicza
" poglądowości
" przystępności
" świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania  uczenia się
" systematyczności
" trwałości zdobywanej wiedzy
" operatywności
" wiÄ…zania teorii z praktykÄ…
Wg T. Nowackiego
" zasada świadomej aktywności
" zasada zwiÄ…zku teorii z praktykÄ…
" zasada poglądowości
" zasada przystępności
" zasada systematyczności
" zasada trwałości wiedzy i umiejętności
" zasada indywidualizacji zespołowości
Zasada poglądowości
Zakłada bezpośrednie poznanie i zrozumienie danego problemu poprzez:
kontakt ucznia z poznawaną rzeczywistością
oddziaływanie na rzeczywistość
wiem < rozumiem < umiem < działam
W praktyce oznacza to korzystanie z różnorodnych pomocy dydaktycznych, ukazywanie problemu z
różnych perspektyw itp.
Zasada przystępności
Zasada przystępności inaczej zwana zasadą stopniowania trudności zaleca dostosowywanie treści
nauczania pod względem ilościowym i jakościowym do możliwości intelektualnych i fizycznych
uczniów.
Z zasady tej wynika, że w nauczaniu należy:
przechodzić od tego, co jest bliższe, do tego co dalsze,
przechodzić od tego, co jest dla uczniów łatwiejsze, do tego co trudniejsze,
przechodzić od tego, co jest uczniom znane, do tego co nowe i nieznane,
uwzględniać różnice w tempie pracy i stopniu zaawansowania w nauce poszczególnych
uczniów.
Kluczowy jest odpowiedni dobór poziomu trudności zadań:
Wymagania zbyt wysokie:
" zniechęcenie
" brak wiary we własne siły
" osłabienie motywacji
7
Wymagania zbyt niskie:
" nuda
" brak mobilizacji i wyzwań
" osłabienie motywacji
Zasada systematyczności
Systematyczność odnosi się do:
" uporządkowania treści programowych
" pracy dydaktycznej nauczyciela
" czynności uczniów
odpowiednia kolejność  od podstaw do bardziej zaawansowanego materiału
równomierny rozkład materiału
rytmiczność, sumienność i obowiązkowość
przerwy na utrwalenie przyswojonych treści
przemienność zadań
Nauczyciel powinien w swojej pracy uwzględniać następujące reguły:
ujmować materiał nauczania we właściwej kolejności,
stale nawiązywać do materiału opanowanego,
podzielić materiał na określone części,
wiązać poszczególne porcje w całość,
podkreślać sprawy i tematy główne, zasadnicze,
dbać o systematyczne opanowanie wiedzy i umiejętności przez uczniów.
Zasada wiÄ…zania teorii z praktykÄ…
Aby skutecznie wprowadzić w życie tę zasadę należy:
łączyć ćwiczenia praktyczne z wiedzą teoretyczną,
łączyć proces opanowania wiadomości z jednoczesnym ich stosowaniem.
Zajęcia praktyczne warto poprzedzić powtórzeniem wiedzy teoretycznej, a podczas teorii odwoływać
się do praktycznych przykładów.
Zasada świadomego udziału uczniów w procesie
Nauczyciel powinien w celu realizacji zasady świadomego i aktywnego uczestnictwa:
starać się poznać indywidualne zainteresowania uczniów,
stawiać uczniów w sytuacjach wymagających od nich dostrzegania i wyjaśniania niezgodności
między obserwowanymi faktami a posiadaną wiedzą,
stwarzać warunki sprzyjające wdrażaniu uczniów do zespołowych form pracy.
funkcja motywacyjna:
Istotne jest aby przedstawić uczniowi cel, jakiemu służyć mają nabywane wiadomości i umiejętności,
objaśnić w jakich momentach życia będą one potrzebne. Takie wyjaśnienie pobudza jego motywację i
wyzwala aktywność poznawczą. Wynik aktywności powinien być przez nauczyciela
ukierunkowywany i wykorzystywany.
8
wiem po co się uczę => uczę się chętniej, bardziej się angażuję
Zasada operatywności wiedzy ucznia
Wiedza operatywna to taka, która może być wykorzystana w sytuacjach rzeczywistych, nie tylko w
procesie nauczania.
Zasada operatywności zakłada możliwość stworzenia takich sytuacji, by uczeń był zmuszony do
samodzielnego myślenia i działania. Pozwala to na łatwiejsze przeniesienie treści wyuczonych w sferę
zastosowania praktycznego.
Zasada trwałości wiedzy
Utrwalenie wiedzy może następować w sposób:
mechaniczny przez jej wielokrotne powtarzanie, aż do możliwości jego dosłownego odtworzenia
logiczny, gdy wiążąc pewne fakty możemy odtworzyć odpowiedni tok rozumowania zmierzający do
rozwiÄ…zania problemu.
ukierunkowane zainteresowania uczniów
pozytywna motywacja
aktywny udział w procesie dydaktycznym
ćwiczenia utrwalające
odpowiednio dobrana liczba powtórzeń
usystematyzowane wiadomości
Zasada indywidualności i zespołowości
Zasada ta kieruje uwagę na indywidualne możliwości kształcących się a jednocześnie podkreśla
znaczenie zespołowości w nauczaniu.
W grupach o zróżnicowanych możliwościach konieczne jest stosowanie indywidualnego podejścia
przy przekazywaniu wiedzy i ocenie osiągnięć. Nauczyciel w tej sytuacji musi pracować jednocześnie z
całą grupą, jak i z każdym z uczniów z osobna.
Środowisko osób dorosłych jest bardziej zróżnicowane niż grupy młodzieżowe pod wieloma
względami, przede wszystkim: wieku, doświadczeń, celów kształcenia. W związku z tym proces
kształcenia musi być w ich przypadku bardziej zindywidualizowany, by właściwie reagować na
potrzeby i możliwości uczących się.
Problem zbyt zdolnego ucznia:
szybko demotywuje się, ponieważ treść lekcji jest dla niego oczywista
zniechęca mniej zdolne osoby
Możemy wykorzystać taka sytuację prosząc ucznia o pomoc w prowadzeniu zajęć.
Zasada samodzielności
Jest bardziej prawdopodobne, że uczeń opanuje nowe umiejętności, jeżeli jego zależność od
nauczyciela w myśleniu i działaniu jest ograniczona.
Zadania nauczyciela:
wskazywanie kierunku
formułowanie podpowiedzi, wyjaśnianie
9
 kontrola i korekta błędów
podsumowanie działań
Samodzielność działania ucznia przejawia się w możliwości częściowego wyboru, planowania i
wykonania własnej pracy oraz sprawdzania jej efektów.
Samodzielność myślenia wyraża się w procesie dochodzenia do nowych wiadomości przez
formułowanie problemów, rozwiązywanie ich i weryfikowanie rozwiązań.
Zasada efektywności
Zasada efektywności odnosi się do związku miedzy celami a wynikami kształcenia.
O efektywnym procesie kształcenia możemy mówić w sytuacji, kiedy cele wyznaczone na początku
procesu zostały osiągnięte.
Zasada kształcenia umiejętności uczenia się
Polega na przygotowaniu do świadomego i samodzielnego planowania oraz organizowania uczenia
siÄ™.
obserwacja,
tworzenie notatek,
korzystanie z podręczników i innych materiałów dydaktycznych,
techniki zapamiętywania.
Umiejętność korzystania z różnych z
ródeł informacji.
Zasada ustawiczności kształcenia
Zasada ta wskazuje na całożyciowy charakter edukacji. Taka edukacja służy aktualizacji wiedzy,
podnoszeniu kwalifikacji, nadążaniu za rozwojem nauki i techniki, a przede wszystkim zapewnia
możliwość stałego rozwoju i wzbogacania osobowości.
Zasada dostępności - swobodny dostęp do wszystkich wiadomości przekazywanych przez
nauczyciela
Zasada aktywnego wiÄ…zania teorii z praktykÄ…
Zasada wygaszania - jest bardziej prawdopodobne, że uczeń nauczy się, jeśli stosowne
ułatwienia będą stopniowo wygaszane
Zasada wykorzystywania doświadczeń osób dorosłych
Nawiązywanie do doświadczeń osób kształconych ma duże znaczenie przy realizacji zasady łączenia
teorii z praktykÄ….
W trakcie procesu kształcenia złe nawyki edukacyjne i/ lub brak umiejętności uczenia się znaczenie
utrudniają jego realizację. W tej sytuacji nauczyciel musi wyjaśnić złe lub błędne doświadczenia oraz
podjąć stosowne kroki w celu ich korekty.
_______
Zasady nauczania wg R.H. Davisa, L.T. Aleksandra i S. L. Melona
Zasada doniosłości - uczeń będzie miał motywację do uczenia się tego, co ma dla niego
doniosłe znaczenie
10
 Zasada niezbędnych warunków - jest bardziej prawdopodobne, że uczeń nauczy się czegoś
nowego, jeśli spełnia wszystkie niezbędne warunki  ma wiadomości i opanował umiejętności
warunkujące realizację nowych zadań i zachowań
Zasada wzorca - jest bardziej prawdopodobne, że uczeń przyswoi sobie nowe zachowanie
jeśli mu się przedstawi wzorowe wykonanie, które będzie mógł obserwować i zastosować
Zasada dostępności - swobodny dostęp do wszystkich wiadomości przekazywanych przez
nauczyciela
Zasada aktywnego wiÄ…zania teorii z praktykÄ…
Zasada wygaszania - jest bardziej prawdopodobne, że uczeń nauczy się, jeśli stosowne
ułatwienia będą stopniowo wygaszane
Metody nauczania to celowo i systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, który
umożliwia uczniom opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce, jak
również rozwijanie zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów.
Dobór metod nauczania zależy między innymi od :
wieku uczniów;
treści nauczania;
celów i zadań pracy dydaktyczno-wychowawczej;
form organizacyjnych i środków, których zamierza użyć nauczyciel.
Metody spełniają następujące funkcje:
służą zapoznaniu uczniów z nowym materiałem;
zapewniajÄ… utrwalenie zdobytej wiedzy;
umożliwiają kontrolę i ocenę stopnia opanowania wiedzy.
Klasyfikacje metod nauczania
Klasyfikacja wg Cz. Kupisiewicza:
metody werbalne  oparte na słowie (wykład, opowiadanie, pogadanka, opis, dyskusja, praca
z książką)
metody oparte na obserwacji i pomiarze (pokaz, pomiar, instruktaż)
metody oparte na praktycznej działalności uczniów (laboratoryjna, zajęć praktycznych)
metody aktywizujące (burza mózgów, sytuacyjna, inscenizacji, problemowa)
Klasyfikacja wg T. Nowackiego
metody nauczania teoretycznego: wykład, pogadanka, dyskusja, opis, opowiadanie,
wyjaśnienie;
metody nauczania praktycznego: rozwijanie umiejętności, pokaz, ćwiczenie, instruktaż,
inscenizacja.
Klasyfikacja wg K. Kruszewskiego:
metody słowne,
metody oglÄ…dowe (waloryzacyjne),
metody praktyczne,
metody gier dydaktycznych
Klasyfikacja metod oparta na koncepcji wielostronnego nauczania-uczenia siÄ™ Wincentego Okonia :
Teoria kształcenia wielostronnego - to forma kształcenia polegająca na ujmowaniu w procesie
nauczania trzech komponentów:
działalności poznawczej, czyli nabywania wiedzy,
11
 działalności praktycznej, czyli nabywania umiejętności,
strony afektywnej, czyli emocjonalnego nastawienia ucznia do nauki
metody problemowe
uczenie siÄ™ przez samodzielne dochodzenie
metody podajÄ…ce (asymilacji wiedzy) do wiedzy
uczenie siÄ™ przez przyswajanie " dyskusja
" pogadanka " klasyczna metoda
" wykład problemowa
" praca z książką " metoda przypadków
" metoda sytuacyjna
" gry dydaktyczne
metody praktyczne
uczenie się przez działanie
metody waloryzacyjne
" pokaz
eksponujące, oglądowe; uczenie się przez przeżywanie
" instruktaż
" metody impresyjne
" metody ćwiczebne
" metody ekspresyjne
" metody realizacji zadań
wytwórczych
Porównanie metod nauczania:
Metody nauczania Drogi uczenia się Czynności nauczyciela Czynności ucznia
Podawanie lub
Uczenie siÄ™ przez Przyswajanie gotowej
Metoda podająca udostępnianie gotowej
przyswajanie wiedzy
wiedzy
RozwiÄ…zywanie
Uczenie się przez Kierowanie procesem zagadnień, dokonywanie
Metoda problemowa
odkrywanie rozwiązywania zadań odkryć, zdobywanie
wiedzy
Metoda zajęć Uczenie się przez Organizowanie Działanie przeobrażające
praktycznych działanie działalności praktycznej rzeczywistość
Uczenie się przez Eksponowanie wartości Poznawanie wartości i
Metoda waloryzujÄ…ca
przeżywanie moralnych ich przeżywanie
12
Metody podajÄ…ce
Nudne ale pozwalają na przekazanie dużej ilości materiału w stosunkowo krótkim czasie.
Wykład polega na bezpośrednim lub pośrednim przekazywaniu wiedzy słuchaczom.
Aktywne uczestniczenie w wykładzie wymaga od słuchaczy dużego wysiłku i znacznej dojrzałości
umysłowej. Z tego względu stanowi jedną z podstawowych metod nauczania w szkołach wyższych. O
skuteczności tej metody decyduje przede wszystkim przekazanie informacji w sposób systematyczny i
logicznie konsekwentny.
Pogadanka polega na rozmowie nauczyciela z uczniami, przy czym nauczyciel jest w tej rozmowie
osobą kierującą. Zmierzając do osiągnięcia zaplanowanego celu stawia uczniom pytania, na które oni
z kolei udzielajÄ… odpowiedzi.
Opowiadanie to przedstawienie rzeczywistej lub fikcyjnej akcji, która przebiega w określonym czasie.
Jego celem jest zaznajomienie uczniów z pewnymi rzeczami, zjawiskami, wydarzeniami lub procesami
w formie ich słownego opisu.
Opis jest najprostszym sposobem zaznajamiania uczniów z nieznanymi im bliżej osobami, rzeczami,
zjawiskami itp. Zalecany jest zarówno wtedy, gdy nie ma możliwości zastosowania odpowiedniego
pokazu, jak i przede wszystkim wtedy, gdy opisowi towarzyszy pokazywanie opisywanych
przedmiotów lub ich modeli czy rysunków.
Anegdota to zwięzłe opowiadanie, często z życia znanej osobistości, zamknięte zabawną i
zaskakującą puentą. Jej celem jest rozbudzenie ciekawości poznawczej, zachęcenie uczniów do
samodzielnego zdobycia większej ilości informacji na dany temat oraz ułatwienie zapamiętania
pewnych faktów.
Objaśnienie lub wyjaśnienie to tłumaczenie polegające na wyprowadzeniu uznanego z góry
twierdzenia z innych, wcześniej już znanych, w skończonej liczbie kroków.
Praca z książką wdraża uczniów do samokształcenia  wymaga samodzielności i z reguły jest metodą
uzupełniającą.
Metody problemowe
Dyskusja to metoda uczenia, w czasie której nauczyciel tak próbuje rozmawiać z uczniem, aby
naprowadzić go na sposób rozumowania ułatwiający zrozumienie danego zjawiska lub pojęcia. W
grupie dyskusja powinna być prowadzona przez uczniów, a nauczyciel ukierunkowuje dyskusję,
czuwa nad jej przebiegiem, podsumowuje wnioski.
Klasyczna metoda problemowa polega na:
1. Wytworzeniu sytuacji problemowej
2. Formułowaniu problemów i pomysłów ich rozwiązania
3. Weryfikacji pomysłów rozwiązania
4. Porządkowaniu i stosowaniu uzyskanych wyników w nowych zadaniach o charakterze
praktycznym lub teoretycznym.
CechÄ… charakterystycznÄ… tej metody jest dominacja uczenia siÄ™ nad nauczaniem.
Wzbudza ona wiarę ucznia w siebie, utwierdza go w przekonaniu, że jest w stanie rozwiązywać coraz
trudniejsze problemy. Uczymy w ten sposób samodzielnego myslenia.
13
Metoda przypadków polega na rozpatrzeniu prostych stosunkowo sytuacji, które wydarzyły się bądz

mogłyby wydarzyć się w rzeczywistości. Często dochodzi do przyjęcia kilku możliwych rozwiązań,
wówczas konfrontacja rozwiązań proponowanych przez uczniów z rozwiązaniem właściwym daje
okazję do znalezienia różnic, a zarazem do wykrycia ewentualnych błędów w rozumowaniu uczniów.
Jej bardziej złożoną formą jest:
Metoda sytuacyjna polega na wprowadzeniu uczniów w jakąś zbliżoną sytuację, w której za takim lub
innym rozwiązaniem przemawiają odpowiednie racje. Zadaniem uczniów jest zrozumieć tę sytuację
oraz podjąć decyzję w sprawie jej rozwiązania, a następnie przewidzieć skutki tej decyzji oraz innych
ewentualnych decyzji. Metoda ta jest trudna do realizacji ze względu na dużą dokładność i znaczną
objętość opisów sytuacji, wymaga przygotowania dużej ilości materiałów.
Symulacja (gra symulacyjna) - inaczej naśladowanie rzeczywistości; odegranie zestawu ról, zgodnie z
ich realizacją w prawdziwym świecie. Jest to duża zabawa  na niby służąca do ćwiczenia najbardziej
efektywnych reakcji.
Metody waloryzacyjne / eksponujÄ…ce
Polegają na zaprezentowaniu uczniowi pewnych wartości w sposób, który powinien go na te wartości
uwrażliwić.
Metody impresyjne (łac. impressio - wrażenie, odczucie, przeżycie) wykorzystują dzieło, które ma
oddziaływać na emocje odbiorców (np. filmy, fotografie, plansze poglądowe) w celu wytworzenia
odpowiednich postaw i przemyśleń.
Wartość tych metod zależy przede wszystkim od doboru  dzieła i od tego, czy udało się wywołać u
uczestników głębsze przeżycia, chęć do wymiany myśli i wrażeń z innymi, a w najlepszym razie - chęć
zmienienia siebie pod jakimś względem.
Przykłady: Demonstracja nagrania wywiadu z ofiarą wypadku.
Pokaz filmu o skutkach jazdy bez zapiętych pasów bezpieczeństwa.
Prezentacja fotografii.
Metody ekspresyjne (łac. expressio - wyrażenie) polegają na stwarzaniu sytuacji, w których
uczestnicy sami wytwarzajÄ… bÄ…dz
odtwarzają dane wartości, wyrażając niejako siebie, a zarazem je
przeżywają. Przykład: Szkolne przedstawienie, wzięcie udziału w akcji promującej daną postawę,
napisanie eseju, w którym prezentujemy pożądane stanowisko wobec problemu.
Metody praktyczne
ĆWICZENIA
Ćwiczenia przedmiotowe polegają na wielokrotnym wykonywaniu pewnych czynności dla nabycia
wprawy i uzyskania coraz wyższej sprawności w działaniach intelektualnych i praktycznych.
Pokaz polega na demonstrowaniu uczniom naturalnych przedmiotów lub ich modeli, zjawisk,
wydarzeń lub procesów i objaśnianiu ich istotnych cech. Może być połączony z instruktażem.
Instruktaż wyjaśnienie pokazywanych czynności, by uczniowie rozumieli ich znaczenie lub sposób
wykonania.
Polega on na przygotowaniu do działania poprzez udzielenie istotnych informacji i ewentualną
demonstrację, pozwalającą na realizację ćwiczeń.
Metoda ta ma częste zastosowanie w nauczaniu czynności zawodowych, jak również w kształceniu
kierowców.
14
Instruktaż może być prowadzony grupowo i indywidualnie. Jego przekazanie może odbywać się w
formie ustnej, pisemnej lub filmowej.
Ze względu na miejsce i fazę zajęć, wyróżniamy instruktaż:
wstępny
bieżący
końcowy
Przebieg instruktażu w zajęciach praktycznych nauki jazdy
1. Sprawdzenie przygotowania pojazdu
2. Wstępne przypomnienie i utrwalenie wiadomości z techniki kierowania oraz czynności
kontrolno-obsługowych.
3. Podanie zakresu tematycznego i celu zajęć.
4. Instruktaż wstępny:
czynności instruktora: przypomnienie zasad poprawnego wykonania zadania
wzorowy pokaz
uzupełnianie odpowiedzi kursanta
sformułowanie zadania i polecenie wykonania go przez kursanta
czynności kursanta: odpowiada na zadawane pytania
wykonuje czynności przygotowawcze
5. Instruktaż bieżący:
czynności instruktora: obserwacja czynności wykonywanych przez kursanta
reagowanie na popełnione błędy
informacja zwrotna dla kursanta (uwagi i wyjaśnienia)
czynności kursanta: wykonywanie zadania
6. Instruktaż końcowy:
omówienie przebiegu wykonanego ćwiczenia
odpowiedzi na pytania kursanta
zasygnalizowanie tematu kolejnych zadań i ewentualnych możliwości przygotowania się do
nich
Åšrodki nauczania
Wszystkie przedmioty, za pomocą których przekazujemy i ilustrujemy temat nauczania.
Podział środków dydaktycznych:
Ze względu na kryterium aktywizowanego przez nie narządu:
Åšrodki wzrokowe - plansze, wykresy, ilustracje itp.
Środki słowne  podręczniki, teksty itp.
Środki wzrokowo-słuchowe (audiowizualne) łączące obraz z dz
więkiem: film dz
więkowy i
nagrania telewizyjne wraz z projektorami i aparatami do odtwarzania filmów i nagrań
telewizyjnych.
Środki częściowo automatyzujące proces nauczania i uczenia się: maszyny dydaktyczne,
laboratoria językowe, dydaktyczne układy sygnalizacyjne, urządzenia interkomunikacyjne
oraz komputery.
Wyróżniamy cztery generacje środków kształcenia:
środki proste - tablica, kreda, książki itp.
15
 techniczne środki audiowizualne - diaskopy, grafoskopy, magnetofony, projektory filmowe
itp.
maszyny dydaktyczne - trenażery, symulatory, egzaminatory (powiązane z nauczaniem
programowym)
komputery - adaptacyjne dydaktyczne maszyny matematyczne, służące do komputeryzacji
nauczania.
Pomoce dostępne w pracy instruktora
tablica i kreda/flamaster
plansze
literatura
środki audiowizualne
komputery i programy edukacyjne
trenażery i symulatory
plac manewrowy
pojazd przystosowany do nauki jazdy
Program nauczania
Program nauczania - jest to opis sposobu realizacji celów i zadań ustalonych w podstawie
programowej.
Podstawa programowa to obowiązkowy na danym etapie edukacyjnym zestaw treści nauczania oraz
umiejętności, które muszą być uwzględnione w programie nauczania i umożliwiają ustalenie
kryteriów ocen szkolnych i wymagań egzaminacyjnych.
Program liniowy
każda następna część materiału jest dalszym ciągiem poprzedniej, dlatego uczeń danych treści
uczy siÄ™ tylko raz.
Program spiralny (piętrowy)
jest pewnym ulepszeniem programu liniowego. Różni się od niego tym, że do tych samych treści
wraca się na coraz wyższych poziomach rozszerzając ich zakres.
Program koncentryczny (cykliczny)
te same cykle materiału wracają 2 lub więcej razy w odstępach paruletnich co umożliwia
uczniom coraz głębsze ich poznanie.
Plan nauczania
Plan nauczania określa wymiar godzin zajęć edukacyjnych dla odpowiednich okresów kształcenia o
wyróżnionych celach, stanowiących całość dydaktyczną
Wymiar godzinowy poszczególnych etapów procesu kształcenia kierowców reguluje
RozporzÄ…dzenie Ministra Infrastruktury z dnia 27 paz
dziernika 2005 r. w sprawie szkolenia,
egzaminowania i uzyskiwania uprawnień przez kierujących pojazdami, instruktorów i egzaminatorów.
Dz. U. nr 217, poz. 1834
Rola instruktora/ośrodka kształcenia kierowców:
określenie zasad realizacji programu kształcenia
przygotowanie szczegółowego planu zajęć
opracowanie konspektów poszczególnych lekcji
Struktura lekcji
16
LEKCJA  podstawowa forma organizacyjna procesu dydaktycznego jako proces poznawczy uczniów
organizowany i kierowany przez nauczyciela.
W Polsce powszechnie przyjęty czas trwania godziny lekcyjnej to 45 minut.
Na każdą poszczególną lekcję powinny się składać trzy jej części (Półturzycki):
część przygotowawcza  wprowadzenie, powtórzenie najważniejszych wiadomości z lekcji
poprzedniej
część podstawowa (główna)  realizująca właściwy cel szkoleniowy
część końcowa  utrwalająca nowy materiał lekcyjny, podsumowująca
Część podstawowa (główna) jest najistotniejsza, więc na nią powinniśmy przeznaczyć najwięcej
czasu.
Typy lekcji
Podział ze względu na cel lekcji:
lekcja typu zasadniczego  ma na celu zapoznanie z nowym materiałem,
lekcja ćwiczeniowa  ma na celu zastosowania teoretyczne i praktyczne oraz utrwalanie
umiejętności i nawyków,
lekcja powtórzeniowa  ma na celu systematyzowanie i utrwalanie wiadomości,
lekcja kontrolno-oceniająca  ma na celu sprawdzenie wiadomości i umiejętności oraz ich
ocenÄ™,
lekcja mieszana łącząca kilka z powyższych elementów.
Rodzaje lekcji ze względu na stosowane metody:
lekcja podajÄ…ca
lekcja problemowa
lekcja mieszana
lekcja ćwiczeniowa
lekcja eksponujÄ…ca
Lekcja podająca (Herbart) opiera się na założeniu, iż najlepszym sposobem nauczania jest
bezpośredni przekaz wiedzy uczniom w formie gotowej do zapamiętywania.
(+) otrzymywanie gotowego materiału naukowego bez konieczności szukania go w książkach, treść
jest jasna i zwięzła, wszelkie zawiłości teorii są od razu wyjaśniane
(-) niska aktywność uczniów i znudzenie pasywną formą pracy na lekcji przez sporządzanie długich
notatek
Lekcja problemowa (Dewey), w przeciwieństwie do lekcji podającej nie polega na biernym
podawaniu przez nauczyciela suchych treści, lecz samodzielnym dochodzeniu uczniów do wiedzy
poprzez sytuacje problemowe, które należy rozwiązać.
(+) aktywizacja uczniów, którzy czynnie uczestniczą w lekcji i poprzez własny wkład myślowy lepiej
zapamiętują treści i uczą się samodzielności
(-) nie wszystkie zagadnienia da się przedstawić w formie problemu; stosunkowo czasochłonna
Lekcja ćwiczeniowa  ma na celu kształtowanie umiejętności i nawyków. Ćwiczenie polega na
opanowaniu określonych czynności, które są powtarzane w celu rozwinięcia odpowiedniej
sprawności lub umiejętności.
(+) umożliwia powiązanie teorii z praktyką, odniesienie opanowanej wiedzy do rzeczywistości
(-) niekiedy wymaga dużego nakładu środków, nie zawsze jest możliwa do przeprowadzenia
17
Wyznaczniki sukcesu to odpowiednie stopniowanie trudności ćwiczeń oraz odpowiednia ilość
powtórzeń.
Lekcja eksponująca  ma za zadanie rozwijać wyobraz
nię, przeżycia estetyczne i postawy moralne.
ekspozycja utworu np. projekcja filmu
analiza i zrozumienie utworu  dyskusja, interpretacja
podsumowanie naszych rozważań, rezultatów pracy, korekta błędów
ponowna ekspozycja całości lub fragmentu
(+) możliwość wpływania na uczucia wyższe, poglądy, postawy; wysoki współczynnik zapamiętywania
przekazywanych treści
(-) ograniczone zastosowanie w niektórych dziedzinach; ze względu na czasochłonność zwykle rola
uzupełniająca
Lekcja mieszana  może się składać z elementów wszystkich rodzajów lekcji. Lekcje te wydają się być
najbardziej wartościowe i pozwalają rozwinąć pełny zakres skutecznych metod nauczania i uczenia
siÄ™.
Przygotowanie nauczyciela do lekcji
1. przygotowanie merytoryczne  zwane przedmiotowym, związane z treściami nauczania;
znajomość treści, wybór zakresu zagadnień, które będą omawiane. W trakcie tego
przygotowania nauczyciel określa, jaki materiał, w jakim celu i w jakim porządku będzie
realizował
2. przygotowanie metodyczne  jest odpowiedzią na pytanie  jak poprowadzić przygotowaną
lekcjÄ™? . Podstawowe zadania to:
a. określić rodzaj lekcji
b. określić typ lekcji
c. określić metody nauczania
d. dokonać przeglądu środków dydaktycznych
e. ustalić czynności nauczyciela i ucznia
f. ustalić formy i metody kontroli
g. ustalić zakres pracy domowej
3. przygotowanie organizacyjne  przygotowanie miejsca pracy i środków dydaktycznych
Tworzenie konspektu lekcji
Zewnętrznym wyrazem przygotowania nauczyciela jest konspekt zajęć, zawierający plan, układ
materiału do przekazania i opracowania z uczniami oraz metody i środki dydaktyczne do
wykorzystania w toku pracy.
Konspekt lekcji (scenariusz zajęć):
1. Temat / blok tematyczny
2. Osoba prowadzÄ…ca
3. Grupa docelowa
4. Czas przeznaczony na realizacjÄ™ lekcji
5. Cele
a. poznawcze - wiedza
b. kształcące - umiejętności
c. wychowawcze - wartości
6. Formy pracy  zbiorowa, grupowa lub indywidualna
7. Określenie rodzaju i typu lekcji
8. Metody  sposoby postępowania nauczyciela z uczniami w celu osiągnięcia zamierzonych
rezultatów
18
9. Środki dydaktyczne  przedmioty, z których korzystamy podczas realizacji zajęć
10. Przebieg zajęć  kolejno wypunktowany plan czynności wstępnych, głównych i końcowych
wraz z przewidywanym czasem ich trwania.
Zasady dobrego przygotowania lekcji
Lekcje można uznać za właściwie przygotowaną, jeżeli nauczyciel:
sam dobrze rozumie materiał, który ma przekazać uczniom
wszystko zrozumiał dogłębnie, w zakresie szerszym niż ten, którego wymaga lekcja
zaktualizował i uporządkował swoją wiedzę
zastanowił sie nad doborem metod nauczania
wytworzył powiązania lekcji z lekcjami poprzednimi i następnymi,
zaplanował budowę lekcji i sposoby zaciekawienia uczniów najważniejszymi problemami,
utrwalania materiału i powiązania teorii z praktyka
przygotował potrzebne pomoce naukowe i środki dydaktyczne
zaplanował prace domowa
Prowadzenie zajęć praktycznych
Pojazd przystosowany do nauki jazdy - wyposażenie:
dodatkowy pedał hamulca i sprzęgła
dodatkowe lusterka zewnętrzne i wewnętrzne
ogrzewana tylna szyba
litera "L" na dachu
oznaczenie ośrodka nauki jazdy
Czynności dydaktyczne instruktora:
wprowadzenie do zadania w postaci opisu lub instruktażu
zapewnienie warunków, w których możliwe jest wykonanie zadania
nadzór nad procesem wykonania
omówienie poziomu wykonania i popełnionych błędów
nadzór nad skorygowanym wykonaniem zadania
podsumowanie czynności szkoleniowych
Zasady przygotowywania prezentacji
ustalenie celu prezentacji i zakresu przekazywanych treści
ułożenie planu z uwzględnieniem wykorzystanych środków dydaktycznych
i dostępnych ram czasowych
uwzględnienie profilu odbiorców (wiek, wykształcenie itp.)
dobór narzędzi prezentacji do wyposażenia sali
Dostępne narzędzia:
slajdy na foliach  projektory
prezentacje stworzone w programie komputerowym (np. MS PowerPoint)  rzutniki
multimedialne
materiały dla słuchaczy
specjalnie przygotowane tablice
19
Prowadzenie prezentacji
" nie czytać dosłownie prezentowanego tekstu, tylko go komentować
" nie czytać liczb bez ich jednoczesnej prezentacji graficznej
" upewnić się, że pokazywany obraz odpowiada treści wypowiedzi
" uwypuklać nawiązania do poszczególnych tematów i odwoływać się do przekazanej wcześniej
wiedzy
" kontrolować tempo, ton i słownictwo stosowane w wypowiedzi
" obserwować reakcję odbiorców i reagować na nią
" mówić z przekonaniem i pewnością siebie
" zawsze dobrze znać przedstawiany temat
Prowadzenie zajęć
20
Komunikacja interpersonalna
Komunikacja interpersonalna - proces, dzięki któremu jednostka przekazuje i otrzymuje informacje w
bezpośrednim kontakcie z inną osobą
NADAWCA KOD ODBIORCA
kod  sposób przekazania informacji (np. słowo lub gest)
Proces przekazywania informacji
Drogi komunikacji
21
Komunikacja werbalna
Forma komunikacji wykorzystująca mowę, jako podstawowy nośnik informacji.
Efektywność komunikatu werbalnego
zrozumiały język
odpowiednie tempo i płynność przekazu
akcentowanie najważniejszych elementów
organizacja treści
spójność z informacją niewerbalną
Aktywne słuchanie
Słuchając aktywnie zachęcamy inna osobę do dzielenia się z nami jej odczuciami. Stwarzamy
atmosferÄ™ zaufania i wzajemnego szacunku.
Jak to zrobić ?
utrzymuj naturalny kontakt wzrokowy z rozmówcą
okazuj zainteresowanie
zachęcaj do kontynuowania wypowiedzi dopytując o szczegóły, kolejne informacje
streszczaj usłyszane informacje, upewniaj się, że dobrze je rozumiesz
pomijaj własne spostrzeżenia, opinie, skup się na rozmówcy
okazuj cierpliwość, nie ponaglaj mówiącego
Bariery komunikacyjne
różny odbiór rzeczywistości
szum informacyjny
silne emocje
różnice językowe
zbyt wolne lub zbyt szybkie tempo
nieświadomość celu
brak akcentowania najważniejszych kwestii
skupienie na własnych odczuciach i przemyśleniach
brak informacji zwrotnych w trakcie komunikacji
Komunikacja niewerbalna
Sygnały niewerbalne są przekazywane świadomie lub nieświadomie.
Co możemy wyrazić za ich pomocą?
mimika (wyraz twarzy)
pantomimika (gesty)
proksemika (zachowania przestrzenne)
czynniki paralingwistyczne (ton głosu, tempo mowy, intonacja, przerwy)
wygląd zewnętrzny
stany fizjologiczne (rumieńce, łzawienie oczu)
budowa ciała
postawa
oczy (kontakt wzrokowy, ruchy gałek, z
renice)
Mowa ciała
Czego powinien unikać wykładowca?
ręce założone na piersiach, odgradzanie się od słuchaczy
brak kontaktu wzrokowego lub sztywny, wymuszony kontakt
brak lub nadmierna gestykulacja
niepewność w głosie
22
 mechaniczny sposób mówienia
Nadmierna kontrola mowy ciała sprawia wrażenie spięcia i braku swobody.
Jak pracować nad mową ciała ?
Strefy dystansu
STREFA INTYMNA (15-45cm) bliscy
STREFA OSOBISTA ( 46-122 cm) znajomi
STREFA SPOA
ECZNA (1,22-3,6 m) nieznajomi
STREFA PUBLICZNA (pow. 3,6 m.) odległość od grup osób
Naruszając strefę intymną możemy wywołać dyskomfort rozmówcy.
Możliwe skutki: wycofanie, niechęć, agresja.
Asertywność
Umiejętność, dzięki której ludzie otwarcie wyrażają swoje myśli, preferencje, uczucia, przekonania,
nie odczuwając wewnętrznego dyskomfortu i nie lekceważąc rozmówców.
Prawa Herberta Fensterheima:
1. Masz prawo do robienia tego, co chcesz  dopóki twoja działalność nie rani kogoś innego.
2. Masz prawo do zachowania swojej godności poprzez asertywne zachowanie  nawet jeśli rani to
kogoś innego  dopóki twoje intencje nie są agresywne, lecz asertywne.
3. Masz prawo do przedstawiania innym swoich próśb  dopóki uznajesz, że druga osoba ma prawo
odmówić.
4. Istnieją takie sytuacje między ludz
mi, w których prawa nie są oczywiste. Zawsze jednak masz
prawo do przedyskutowania i wyjaśnienia problemu z drugą osobą.
5. Masz prawo korzystania ze swoich praw. Jeśli z nich nie korzystasz, to godzisz się na odebranie ich
sobie.
Asertywność w praktyce
do rozmówcy odnoś się ze zrozumieniem, nawet gdy masz inne zdanie
okazuj współczucie, podkreślaj swoją dobrą wolę
uzasadniaj swoje decyzje, ale nie popadaj w nadmierne tłumaczenie
stosuj krótkie, zwięzłe zdania i trzymaj się faktów
nie atakuj i nie zaprzeczaj gwałtownie
nie nadużywaj mocnych słów (zawsze, nigdy)
kontroluj wyraz emocji
Edukacja dorosłych a edukacja dzieci
Porównanie założeń pedagogiki i andragogiki wg Knowles'a
Pedagogika Andragogika
Zależność. Nauczyciel decyduje o tym, co, W kierunku niezależności. Nauczyciel
Uczący się kiedy i w jaki sposób jest nauczane i (trener) zachęca i kształtuje dążenia
sprawdza nabytą przez uczniów wiedzę. uczącego się do niezależności.
Małe znaczenie. Dominują metody Bogate z
ródło uczenia się. Wśród metod
Doświadczenie
dydaktyczne (przekazywanie informacji w uczenia się dominuje samokształcenie,
uczÄ…cego siÄ™
formie wykładu czy lektury podręcznika). dyskusje, rozwiązywanie problemów itp.
Ludzie uczÄ… siÄ™ tego, co narzuca Ludzie uczÄ… siÄ™ tego, czego potrzebujÄ…,
Gotowość do
społeczeństwo. Program zajęć jest więc programy zajęć są zorganizowane
uczenia siÄ™
standardowy. wokół życiowych potrzeb uczących się.
23
Nauka zorganizowana wokół tematów. Uczenie się powinno być oparte na
Orientacja na
Uczenie się jest zorganizowane w oparciu doświadczeniu. Najważniejsze jest
uczenie siÄ™
o przedmioty szkolne. Uczniowie uczą się bezpośrednie zastosowanie i przydatność
(stosunek do nauki)
tego, czego siÄ™ pod nich oczekuje. zdobytej wiedzy.
Dominujący rodzaj Zewnętrzna. Dzieci uczą się dlatego, że Wewnętrzna. Dorośli uczą się z własnej
motywacji ktoÅ› im to narzuca. woli.
Specyfika edukacji dorosłych
rozbudowany system wiedzy proceduralnej i deklaratywnej
w myśleniu dominują funkcje abstrakcyjne
dominuje motywacja wewnętrzna
instrumentalność uczenia  nastawienie na jego efekt
mniejsza podatność na zmiany, konflikt między  starym a  nowym
duża wrażliwość na poczucie godności i własnej wartości; nie lubią być oceniani, oczekują
szacunku
przywiązanie do komfortowych warunków przyswajania nowej wiedzy
Podejmując decyzję o wyborze metod prowadzenia zajęć, należy rozważyć:
tematykę prowadzonych zajęć
poziom przygotowania uczestników
czas na zrealizowanie materiału
poziom dyscypliny uczestników
własne przygotowanie i umiejętność kontrolowania przebiegu zajęć
Dorośli: Wskazówki szkoleniowe
Unikaj zbyt wielu wykładów, kładz
nacisk na dyskusje
UczÄ… siÄ™ w procesie dwustronnej komunikacji.
w grupie.
Uczą się poprzez doświadczenia własne i innych Posługuj się metodami aktywnymi (np. studia
oraz refleksję nad nimi. przypadków, odgrywanie ról itp.)
Uczą się tego, co może być im przydatne w realnych Treść szkolenia, ćwiczenia i materiały szkoleniowe
sytuacjach. powiąż z potrzebami uczestników.
Angażują się, kiedy są aktywni. Przeznacz dużo czasu na praktyczne ćwiczenia.
Umożliwiaj uczestnikom wymianę osobistych
Chcą być traktowani z szacunkiem i po partnersku. doświadczeń i wiedzy. Przyznaj się, że możesz czegoś
nie wiedzieć.
Najlepiej funkcjonują w nieformalnej atmosferze Twórz bezpieczny klimat, ustalaj zasady współpracy,
i współpracującym środowisku. buduj relacje, modeluj pożądane zachowania.
Angażuj uczestników w proces przygotowania
Chętniej się angażują i stosują to czego się nauczyli,
szkolenia, pytaj o informacje zwrotne i wspólnie z
jeśli mają wpływ na planowanie.
uczestnikami wprowadzaj korekty w programie.
Nie nakazuj uczestnikom jak mają myśleć i
PrezentujÄ… utrwalone przekonania i punkty
zachowywać się. Wprowadzaj ćwiczenia z
widzenia, które mogą ich zamykać na nowe sposoby
wykorzystaniem informacji zwrotnej i możliwościami
myślenia czy zachowania.
eksperymentowania.
Efektywność nauczania dorosłych
24
Ludzie zachowują zdolność do uczenia się do póz
nego wieku, pod warunkiem, że metody edukacji są
dostosowane do poziomu i właściwości ich sprawności intelektualnych.
" Warunkiem rozwoju jest nieustanna aktywność umysłowa. Tak jak ćwiczenia fizyczne
podtrzymują sprawność ciała, tak ćwiczenie umysłu zapewnia długotrwałą zdolność uczenia
siÄ™.
" Skuteczność i efektywność uczenia się dorosłych zależą od tego, jaką strukturę wiedzy im
proponujemy, na ile mogą wykorzystać dotychczasowe umiejętności, nawyki i postawy.
Trudniej jest je zmienić niż tworzyć nowe.
" Im większa możliwość wykorzystania danej wiedzy w praktyce, tym większe są szansę na
skuteczność edukacji dorosłych.
Motywacja w edukacji dorosłych
" chęć podniesienia swoich kwalifikacji zawodowych
" zwiększenie zakresu wiedzy ogólnej
" podniesienie komfortu życia
" zmiana statusu materialnego
" zdobycie potrzebnego uprawnienia
" przymuszenie ze strony przełożonych
" rywalizacja z innymi osobami z bezpośredniego otoczenia
" dostępność szkolenia
" względy towarzyskie i rozrywkowe
Rozróżnienie na motywy wewnętrzne (uczę się dla siebie) i zewnętrzne (uczę się bo muszę).
Rola nauczyciela w procesie edukacji
Dobry nauczyciel:
stara się zrozumieć sytuację, w jakiej znajdują się słuchacze, ich trudności i potrzeby
dąży do zainteresowania uczniów przedmiotem
jest wyrozumiały i sprawiedliwy
wykazuje partnerski stosunek do słuchaczy
rozsądnie chwali i krytykuje  zbyt częste kary zniechęcają, jednak nie można wyłącznie
chwalić ucznia
ukazuje słuchaczom potrzebę zdobywania wiedzy, pobudza ich wyobraz
niÄ™
dba o warunki, w jakich przebiega nauka
wytwarza pozytywną atmosferę wspólnego dążenia do wiedzy
Kultura w ruchu drogowym
25
Kultura to zestaw prezentowanych wzorców zachowania, poglądów i postaw wobec innych ludzi. W
przypadku kierowców wyraża się w stosunku do innych uczestników ruchu drogowego,
poszanowaniu ich praw oraz przestrzeganiu odgórnie narzuconych przepisów.
Kulturalny kierowca:
" jest życzliwy dla innych uczestników ruchu
" nie utrudnia
" stara się ułatwić
" pomaga
" przeprasza, jeśli popełnił błąd
" dziękuje za uprzejmość innych
Jakie błędy popełniamy?
" reagowanie agresjÄ… na agresjÄ™
" wymuszanie pierwszeństwa
" gwałtowne przyspieszanie i hamowanie
" niedostosowanie odległości od pojazdu poprzedzającego do warunków na drodze
" niewpuszczanie metodą  na suwak kierowców włączających się do ruchu
" zbyt póz
ne włączanie kierunkowskazu, szczególnie w przypadku skrętu w lewo
" jazda prawym pasem, gdy lewy jest pusty, a widzimy, że ktoś chce się włączyć do ruchu
" jazda lewym pasem, mimo że prawy jest wolny
" włączanie kierunkowskazu w prawo przy wjez
dzie na rondo, mimo że nie opuszczamy go na
pierwszym zjez
dzie
" wjeżdżanie na skrzyżowanie, kiedy nie mamy pewności, że uda nam się je na czas opuścić
" nieprawidłowe zachowanie w pobliżu przejść dla pieszych
" brak poszanowania dla praw pieszych i rowerzystów
Błędy i zaniedbania pieszych
" porusza siÄ™ niezgodnie z przepisami ruchu drogowego, wkracza na jezdniÄ™ w miejscach
niedozwolonych
" jest niewidoczny po zmroku i w nocy dla kierujÄ…cych pojazdami
" wchodzi na jezdnię bez upewnienia się czy może to zrobić
" wkracza na jezdnię zbyt gwałtownie lub zza ograniczającej widoczność przeszkody
" porusza się drogą po niewłaściwej stronie
" na pasach wymusza zatrzymywanie pojazdów, często gwałtowne
" przemieszcza się w pobliżu ciągów komunikacyjnych będąc pod wpływem alkoholu
Rowerzyści
" lawiruje między pojazdami
" jez
dzi po chodniku między pieszymi
" lekceważy przepisy, szczególnie na zakrętach i skrzyżowaniach oraz przejściach
" wykonuje nagłe manewry na jezdni
" przejeżdża przez przejścia dla pieszych
" brak oświetlenia roweru
" nie sygnalizuje manewrów
" blokuje płynności ruchu drogowego
" jez
dzi we dwie lub więcej osób obok siebie
Motocykliści
26
" przekraczanie prędkości
" lawirowanie między pojazdami
" wymuszanie pierwszeństwa na przejściach dla pieszych
" ściganie się
" straszenie pieszych ostrÄ… jazdÄ…
" wykonywanie niebezpiecznych manewrów (np. jazda na jednym kole)
" jazda na światłach drogowych aby być widoczniejszym dla innych uczestników ruchu
" jazda motocyklami przystosowanymi do wyścigów, a nie do ruchu miejskiego
Kierowcy samochodów
" wymuszanie pierwszeństwa na jezdni wobec motocyklistów i rowerzystów
" zajeżdżanie drogi, głównie przed światłami
" lekceważenie ruchu rowerowego i pieszego
" straszenie pieszych ostrymi manewrami
" częsta i gwałtowna zmiana pasów ruchu
" wybiórcze stosowanie się do przepisów ruchu, kiedy są one dla kierowcy niedogodne (szczególnie
przy parkowaniu)
" nadużywanie klaksonu
" głośne słuchanie muzyki, uciążliwy dla innych tuning
" rywalizacja na drodze
Telefon komórkowy
92% badanych czuje się zagrożonych kiedy kierowca trzyma w ręku telefon
czterokrotnie wzrasta zagrożenie wypadkiem gdy kierowca w czasie jazdy rozmawia przez telefon
wpływ rozmowy telefonicznej na jazdę:
- rozkojarzenie do 5 minut po zakończeniu rozmowy
- rozproszenie fizyczne  zajęta ręka
- rozproszenie poznawcze  patrzy i nie widzi
" tylko 1 na 9 kierowców zwalnia rozpoczynając rozmowę
" wydłuża się czas reakcji bo uwaga jest skierowana w dużej części na treść rozmowy lub
wyobrażenie rozmówcy
" korzystanie z zestawu słuchawkowego lub głośnomówiącego tylko nieznacznie obniża ryzyko
Samochód służbowy
" często z
le wyposażony i niesprawny ze względu na oszczędność pracodawcy
" kierowcy jeżdżą wiele godzin bez przerw bo taką normę narzuca wykonanie pracy w terminie
" brak zmienników na długich trasach
" mniejsza troska kierowcy o samochód
Za wypadek odpowiada kierowca, bardzo rzadko udaje się udowodnić winę właściciela lub szefa,
który pośrednio ponosi odpowiedzialność za popełnienie wykroczenia drogowego.
Najczęstsze przyczyny wypadków
27
Przyczyny dużej liczby wypadków na drogach
wzrost tempa życia i wszechobecny stres,
niedostateczne szkolenie młodych kierowców w zachowaniu się w sytuacjach trudnych,
brak odczuwalnych inwestycji w autostrady, drogi szybkiego ruchu, obwodnice,
brak obowiązkowych badań (przynajmniej raz w życiu) psychologicznych, weryfikujących
osobowość, procesy uwagi, sprawność intelektualną oraz psychomotoryczną kierowców,
wzrost liczby samochodów na drodze (wieloletnich, często niesprawnych technicznie),
obniżenie wymogów pracodawców dla kierowców zawodowych (staż, referencje, wiek kierowcy)
spowodowane emigracją wykwalifikowanych kierowców,
promocja samochodów w reklamach jako szybkich i dynamicznych.
Czynnik ludzki w wypadkach
błędne lub zbyt póz
no podjęte decyzje
nieadekwatna ocena sytuacji i własnych możliwości
deficyty uwagi
zły stan psychofizyczny kierowcy
brak doświadczenia
zbytnia rutyna
upośledzona samokontrola emocjonalna
prowadzenie pod wpływem alkoholu lub środków psychoaktywnych
brak wyobraz
ni
nieodpowiedzialne zachowanie
Stan psychofizyczny kierowcy
czynnik często niedoceniany przez niedoświadczonych kierowców
szczególne ryzyko wiążące się z jazdą w nocy
jazda w długich trasach bez zachowania odpowiednich środków bezpieczeństwa
jeśli czujesz się zmęczony i senny, zatrzymaj na chwilę samochód, żeby rozruszać mięśnie i
pobudzić krążenie
na długie trasy zabieraj zmiennika, względnie kogoś, kto będzie razem z tobą czuwał nad
przebiegiem podróży
nie przesadzaj ze środkami pobudzającymi  nie zastąpią wypoczynku
zaplanuj podróż tak, aby mieć czas na kilka przerw przed dotarciem do celu
nie lekceważ wpływu naturalnego dobowego rytmu aktywności człowieka
Niestosowanie systemów bezpieczeństwa
pasy bezpieczeństwa
28
 poduszki powietrzne
foteliki dla dzieci
kaski rowerowe
prawidłowe oznakowanie i oświetlenie pojazdu
rozmieszczenie Å‚adunku
Niska świadomość na temat zasad funkcjonowania urządzeń bezpieczeństwa.
Postawa  moje bezpieczeństwo to moja sprawa .
Fałszywe przekonania na temat zapinania pasów.
A
adunek na tylnym siedzeniu zamiast w bagażniku.
Społeczne koszty wypadków drogowych
Wg danych KBRD koszt społeczny jednej zabitej osoby to prawie 1 mln złotych.
likwidacja szkód materialnych
zaangażowanie służb medycznych i ratunkowych
koszty postępowania sądowego wobec sprawcy
pomoc psychologiczna, praktyczna i prawna ofiarom i ich rodzinom
koszty leczenia i rehabilitacji
koszty emocjonalne
edukacja kadr BRD w zakresie likwidacji wszystkich rodzajów skutków wypadków
Zapobieganie wypadkom drogowym
edukacja w zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego
działania kontrolne i prewencyjne służb drogowych
bezpieczna i dobrze zorganizowana sieć komunikacji miejskiej, krajowej i międzynarodowej
nowoczesne rozwiÄ…zania sygnalizacyjne i zabezpieczajÄ…ce na drogach
promocja pożądanych postaw uczestników ruchu drogowego
rozwój techniczny przemysłu samochodowego
przemyślany system przepisów ruchu drogowego
MÅ‚odzi kierowcy  charakterystyka
Przyczyny skłonności młodych kierowców do powodowania wypadków tworzące  syndrom młodego
kierowcy :
duża pewność siebie, przecenianie własnych umiejętności
chęć imponowania innym
wpływ grupy rówieśniczej
brak doświadczenia i fascynacja szybką jazdą
Młodzi kierowcy, częściej niż inni, akceptują i podejmują wysokie ryzyko związane z niebezpiecznymi
zachowaniami na drodze, często wręcz poszukują zagrożenia. Wynika to z chęci współzawodnictwa,
pokazania się, poszukiwania wrażeń, imponowania rówieśnikom.
Dodatkowe ryzyko:
tanie i nie zawsze w pełni sprawne samochody
brak poczucia odpowiedzialności
okazjonalna jazda, często pojazdem pożyczonym, np. tylko w weekendy
Wypadki powodowane przez młodych kierowców
29
Zależność wypadkowości młodych kierowców od czasu, który upłynął od uzyskania prawa jazdy.
Wypadki dyskotekowe
Wypadki dyskotekowe to typowe zdarzenia z udziałem młodych kierowców w wieku 18  25lat.
Dochodzi do nich w czasie weekendu, szczególnie póz
nym popołudniem w piątek i w sobotę oraz
zaraz po północy w niedzielę. Do najczęstszych okoliczności towarzyszących tym wypadkom należą:
nadmierna prędkość
spożycie alkoholu
obecność w samochodzie wielu pasażerów.
Skutki wypadków dyskotekowych są tragiczne  w jednym takim zdarzeniu często ginie nawet 4  5
osób.
powroty do rodzinnej miejscowości położonej często w znacznej odległości od miejsca
zabawy
przekonanie o pozornie bezpiecznych bo pustych nocÄ… drogach
głośne i nieodpowiedzialne zachowanie pasażerów
przekroczenie dopuszczalnej liczby pasażerów
30
Prawo jazdy jako przywilej
Problem osób, które nie posiadają predyspozycji do kierowania pojazdami:
względy osobowościowe
możliwości psychomotoryczne
niewystarczająca dojrzałość
choroby
Czy jesteśmy przygotowani na radzenie sobie z tym problemem?
Najczęstsze pułapki:
litość
poczucie, że przeciwdziałanie
nie ma sensu
brak odpowiedzialności
brak kompetencji w ocenie
kandydatów na kierowców
www.pasybezpieczenstwa.pl
Pasy zapina 65-81% podróżnych przednie siedzenie: 71-85%
tylne siedzenie: 35-57%
Najczęściej zapinają pasy osoby starsze i dzieci, najrzadziej młodzież. Kobiety częściej jeżdżą w pasach
niż mężczyz
ni.
MIT FAKTY
zapięte pasy uniemożliwiają jedynie 0,5% wypadków skutkuje pożarem auta
wydostanie się z płonącego pojazdu
w przypadku wyrzucenia przez przedniÄ… szybÄ™ ryzyko odniesienia
lepiej wypaść z auta niż zostać
ciężkich obrażeń jest 25 razy większe, a ryzyko śmierci o 6 razy
uwięzionym w środku
większe niż przy jez
dzie w pasach
w efekcie zderzenia przy prędkości 50 km/h ciało o masie 70 kg
po mieście i krótkich trasach jez
dzi siÄ™
wyrzucane jest z siedzenia z siłą odpowiadającą naciskowi 1 tony,
wolno, więc w razie wypadku nic
więc skutki uderzenia o stałe elementy samochodu mogą być
poważnego się nie stanie
śmiertelne
mając poduszkę powietrzną nie muszę poduszka redukuje ryzyko śmierci o 50% tylko gdy współdziała z
się martwić o pasy pasami
zagrożenie na tylnych siedzeniach jest dokładnie takie samo ja z
na tylnym siedzeniu nie ma potrzeby
przodu; nie zapinający pasów pasażer na tylnym siedzeniu stanowi
zapinania pasów, bo jest bezpieczniej
dodatkowe zagrożenie dla pasażerów na przednich fotelach
dziecko w momencie uderzenia przybiera ciężar, którego dorosły nie
dziecko trzymane na kolanach jest tak
jest w stanie utrzymać; w czasie wypadku może być dodatkowo
samo bezpieczne, jak w foteliku
przygniecione ciałem dorosłego, co zmniejsza jego szanse przeżycia
zapina się je pod brzuchem ciężarnej, więc ryzyko jest nieznaczne,
pasy bezpieczeństwa stanowią
szczególnie w porównaniu z ryzykiem ponoszonym przez matkę i
zagrożenie dla płodu
dziecko podczas jazdy bez pasów
Technika i zasady kierowania pojazdem
31
Technika kierowania pojazdem to zespół sposobów wykonywania czynności kierowania pojazdem, w
praktycznym aspekcie działania kierowcy
Wiedza teoretyczna odnoszÄ…ca sie do techniki jazdy nazywana jest zasadami kierowania pojazdem.
Zasady kierowania pojazdem zajmują się ustalaniem najkorzystniejszych sposobów wykonywania
wszystkich czynności wchodzących w skład kierowania pojazdem.
zasady kierowania pojazdem:
dobór odpowiednich parametrów jazdy
wykonanie określonych ruchów przez kierowcę
ustalenia dotyczÄ…ce metod i zakresu obserwacji
zewnętrznej i wewnętrznej
dzielenie uwagi podczas jazdy
analizowanie przebiegu jazdy
podejmowanie decyzji
Jak wybrać najkorzystniejsze parametry i przebieg jazdy przy wykonywaniu danego elementu jazdy
lub założenia taktycznego?
Jakie i w jaki sposób należy wykonywać czynności kierowania?
Jakie i w jaki sposób należy wykonywać czynności zapewniające bezpieczeństwo?
Kryteria prawidłowości techniki kierowania pojazdem
O prawidłowości techniki jazdy decydują następujące czynniki:
stopień bezpieczeństwa ruchu pojazdu
stopień wykorzystania właściwości i osiągów samochodu oraz warunków atmosferycznych
i drogowych w celu wykonania zadania
wpływ zastosowanej techniki jazdy na zużycie samochodu i drogi
Prawidłowa technika kierowania polega na optymalnym zrównoważeniu wszystkich tych czynników
i wymaga:
dobrej znajomości teoretycznej zagadnień ruchu drogowego
doświadczenia i umiejętności praktycznych
rozsÄ…dku, wyobraz
ni i umiejętności przewidywania
Zasady kierowania pojazdem nie są uniwersalne dla wszystkich kierowców. Każdy kierowca powinien
w toku nabywania doświadczenia, często przy pomocy instruktora, wypracować optymalną dla siebie
technikÄ™ jazdy.
POPRAWNA TAKTYKA JAZDY TO POGODZENIE SZYBKIEGO OSI
GNI
CIA CELU PODRÓŻY Z
ZACHOWANIEM BEZPIECZEC
STWA
Podział czynności wykonywanych przez kierowcę
kierowanie, czyli wykonywanie poszczególnych elementów jazdy, np. włączanie się do
ruchu, wymijanie, wyprzedzanie, ustąpienie pierwszeństwa przejazdu, zatrzymanie itp.
czynności taktyczne, polegające na wiązaniu poszczególnych elementów jazdy w jedną
całość w celu wykonania zadania, tj. dojechania do celu podróży, np. planowanie jazdy w
ruchu drogowym, zaplanowanie trasy przejazdu, objazdy, itp.
czynności bezpieczeństwa, to takie czynności, których nie można zaliczyć ani do kierowania,
ani do czynności taktycznych, a których wykonanie jest niezbędne do prowadzenia pojazdu
po drodze, np. obserwacja antykolizyjna, dostrzeganie wszelkich znaków i sygnałów, itp.
czynności eksploatacyjne, np. obsługa wentylacji-klimatyzacji pojazdu lub radia
inne, np. prowadzenie rozmowy z pasażerami, palenie papierosa, analiza mapy drogowej
* * *
32
Ze względu na mechanizm psychomotoryczny czynności zaliczane do kierowania pojazdem można
podzielić na:
obserwację, tj. celowe skoncentrowanie uwagi na odbiorze wrażeń i spostrzeżeń
wzrokowych i słuchowych
kontrolę przebiegu jazdy, tj. ciągłą ocenę zmieniającej się sytuacji podczas jazdy w drodze
kojarzenia spostrzeżeń i wrażeń oraz wyciągania z nich wniosków
podejmowanie decyzji o dalszym przebiegu jazdy w oparciu o ocenÄ™ sytuacji; na
podejmowanie decyzji składają sie procesy wyboru znanych wariantów, procesy
przewidywania, procesy twórcze; przejście od decyzji do wykonania stanowi akt woli
ruchy wykonywane rekami i nogami w celu uruchomienia układów sterowania pojazdem i
innych urządzeń w samochodzie.
Czynności wykonywane podczas jazdy przez kierowcę układają sie z biegiem czasu w jednolite ciągi
działania
Proces automatyzacji kierowania pojazdem
Automatyzacja czynności polega na uproszczeniu ich wykonywania poprzez sprowadzenie ich do
koniecznych elementów. Następuje wtedy obniżenie stopnia koniecznej kontroli świadomości nad
wykonaniem działania. Czynność zautomatyzowana jest bardziej ekonomiczna pod względem zużycia
czasu i energii wykonawcy.
Mechanizm psychomotoryczny związany ze sterowaniem czynnościami kierowcy zależy od tego, czy
dopiero uczy się on wykonania danego elementu jazdy, czy też wykonuje ten element jazdy już po
jego opanowaniu.
Kierowanie niezautomatyzowane
znaczny udział procesów myślowych w działaniu kierowcy
znaczne obciążenie zasobów uwagi
słaba kontrola przebiegu jazdy
bardzo niska sprawność działania
liczne błędy
opóz
nienie reakcji
nieuporządkowane spostrzeżenia i wrażenia
błędne, spóz
nione lub podejmowane bez przekonania decyzje
33
Kierowanie zautomatyzowane
uporządkowanie spostrzeżeń i wrażeń
bardziej bezpośrednie, szybkie reakcje
prawidłowość ruchu kierownicą kontrolowana głównie zmysłami mięśniowo-ruchowymi
procesy myślowe oceny sytuacji i podejmowania decyzji wykorzystywane są głównie w
sytuacjach nietypowych
zwolnione zasoby uwagi mogą być wykorzystane do wykonywania czynności taktycznych,
bezpieczeństwa i innych
Etyka zawodu instruktora nauki jazdy
Pojęcie etyki zawodowej odnosi się przede wszystkim do norm postępowania danej grupy
zawodowej. Obejmuje ono szereg zagadnień związanych z opisem wzoru osobowego przedstawiciela
danej grupy, celów etycznych zawodu, norm postępowania w praktyce i typowych konfliktów
etycznych majÄ…cych zwiÄ…zek z danym zawodem.
Instruktor ponosi odpowiedzialność moralną wobec:
a. kursantów
b. własnej grupy zawodowej
c. społeczeństwa
Etyka zawodowa instruktorów nauki jazdy obejmuje następujące problemy:
przestrzeganie przepisów prawnych dotyczących przebiegu kształcenia kandydatów na
kierowców
odpowiedzialność za efekty kształcenia i dopuszczenia kandydatów do egzaminów
promowanie odpowiednich postaw dotyczących bezpieczeństwa i kultury ruchu drogowego
właściwe relacje pomiędzy kursantem a instruktorem
korupcja w środowisku instruktorów i egzaminatorów
Etyczny instruktor to taki, który prowadzi zajęcia zgodnie z obowiązującymi zasadami, tak jakby
chciał aby inny instruktor prowadził zajęcia z nim gdyby był na miejscu kursanta.
Przykłady problemów etycznych w pracy instruktora
Dostosowanie własnego postępowania do wzorca postaw przekazywanego kursantom.
Nieprzestrzeganie procedur szkoleniowych.
A
apówki mogą stać się problemem nawet wtedy, kiedy ich nie przyjmiemy.
Postawy kursantów  płacę więc wymagam.
Kursant kursantowi nie równy.
34
Gwarancje etyki kadr BRD
rozgraniczanie ról zawodowych egzaminator  instruktor  policjant
edukacja kadr bezpieczeństwa ruchu drogowego w zakresie etyki zawodowej
i radzenia sobie w sytuacjach etycznie trudnych
przejrzyste i uporządkowane reguły kształcenia i egzaminowania kierowców, instruktorów i
egzaminatorów
uświadamianie społecznej roli instruktora jako wychowawcy i autorytetu w zakresie ruchu
drogowego
niezależny system kontroli placówek kształcących i egzaminujących kandydatów na
kierowców
uświadamianie konsekwencji prawnych (utrata uprawnień, kary pieniężne, kara pozbawienia
wolności)
PSYCHOLOGIA:
Natura czy wychowanie?
Co jest zasadniczym czynnikiem kształtującym naturę ludzką?
Środowisko, w którym człowiek się rozwija, czy wrodzone mechanizmy biologiczne?
Większość współczesnych psychologów uznaje istotność obu czynników.
Czy można urodzić się dobrym kierowcą?
Czy każdy może zostać nowym Kubicą?
Człowiek w ruchu drogowym:
35
Czasem reakcji (RT) nazywamy czas upływający od zadziałania bodz
ca do wyemitowania reakcji.
Czas reakcji na ten sam bodziec może być różny u różnych osób, może również ulegać zmianie pod
wpływem stanu organizmu i czynników sytuacyjnych.
Czynniki wpływające na wydłużenie czasu reakcji to:
złożoność sytuacji bodz
cowej
nowość sytuacji bodz
cowej
stan organizmu (np. zmęczenie lub zbytnie pobudzenie)
działanie alkoholu lub środków psychoaktywnych
36
Procesy poznawcze
Procesy poznawcze to sekwencja zmian, zachodzących w przebiegu aktywności motoryczno-
intelektualnej człowieka, powstałych w psychice w wyniku oddziaływania bodz
ców na zmysły i mózg.
Procesy psychiczne determinują poznawanie rzeczywistości i regulują stosunek człowieka do
otoczenia.
" wrażenia
" spostrzeżenia
" uwaga
" wyobraz
nia
" pamięć i uczenie się
" myślenie
Spostrzeganie - odbieranie bodz
ców wzrokowych, słuchowych lub czuciowych, które poddawane są
obróbce i syntezie w poszczególnych częściach mózgu. Jest pierwszym etapem przetwarzania
informacji, które odbierane są przez narządy zmysłów.
Typowe zaburzenia spostrzegania:
nieprawidłowa ocena prędkości własnej i innych pojazdów
nieprawidłowa ocena odległości
przeoczenie elementów słabo odcinających się od tła
złudzenia optyczne
Złudzenia optyczne wynikają z błędnej interpretacji bodz
ców wzrokowych przez mózg obserwatora.
Złudzenia dotyczące odległości i prędkości są dużym zagrożeniem szczególnie w przypadku
niedoświadczonych kierowców. Często pojawiają się jako efekt zmęczenia długą jazdą.
złudzenia związane z ukształtowaniem terenu
złudzenia wywołane warunkami atmosferycznymi (np. miraż dolny)
37
 złudzenia związane z odległością i perspektywą drogi
złudzenia wywołane zmęczeniem lub złym stanem organizmu
Procesy uwagi
38
UWAGA to mechanizm redukcji nadmiaru informacji; pomaga nam filtrować napływające bodz
ce i
zapobiega przeciążeniu informacyjnemu organizmu, jednocześnie utrzymując go w gotowości do
działania
Ilość zasobów uwagi jest ograniczona, dlatego wykonywanie dodatkowych czynności (np. rozmowa
przez telefon) osłabia zdolność kierowcy do radzenia sobie z sytuacją na drodze.
PODSTAWOWE FUNKCJE UWAGI:
selektywność  zdolność do wyboru jednego bodz
ca, z
ródła stymulacji lub ciągu myśli
kosztem innych
czujność  zdolność do długotrwałego oczekiwania na pojawienie się określonego bodz
ca,
zwanego sygnałem, a ignorowania pozostałych bodz
ców zwanych szumem
przeszukiwanie  aktywne, systematyczne badanie pola percepcyjnego w celu wykrycia
obiektów spełniających założone kryterium
kontrola czynności jednoczesnych  polega na takim rozlokowaniu zasobów uwagi, żeby
zapewnić jak najlepsze wykonanie czynności priorytetowych
Osłabienie koncentracji uwagi jest jedną z głównych przyczyn wypadków drogowych. Ilość zasobów
uwagi jest ograniczona, dlatego wykonywanie dodatkowych czynności (np. rozmowa przez telefon)
osłabia zdolność kierowcy do radzenia sobie z sytuacją na drodze.
Przetwarzanie informacji przez kierowcÄ™:
39
Podejmowanie decyzji
Cechy procesu decyzyjnego kierowcy:
deficyt czasu  podejmowanie decyzji w ograniczonym czasie, skracanym wraz ze wzrostem
prędkości,
złożoność decyzji  jednoczesne podejmowanie wielu kolejnych decyzji cząstkowych aby
wykonać tą właściwą,
nieodwołalność decyzji  często ze względu na deficyt czasu i sytuację decyzji nie można
zmienić.
Czynniki wpływające negatywnie na procesy decyzyjne kierowcy:
wiek, zmęczenie, zły stan emocjonalny, zły stan zdrowia, podpowiedzi współpasażerów, pogoda,
hałas, środki lecznicze lub psychoaktywne, zła koordynacja wzrokowo-ruchowa, brak płynności
ruchów
Skutek:
decyzja niewłaściwa
decyzja podjęta zbyt póz
no
zmiany decyzji w trakcie wykonania
Przewidywanie zdarzeń
Przewidywanie wydarzeń przebiega w oparciu o zestawienie informacji napływającej z receptorów z
wiedzą i uprzednim doświadczeniem w prowadzeniu pojazdu.
Na przewidywanie wydarzeń wpływa:
prędkość jazdy  duża prędkość wiąże się ze skłonnością kierującego do oceniania odległości
dzielącej go od przeszkody lub potencjalnej kolizji jako większej niż w rzeczywistości
charakter otoczenia  w środowisku ubogim w szczegóły kierowcy mają tendencję do
przeceniania swojej odległości od przeszkody, co może powodować opóz
nienie podjęcia
reakcji
indywidualna umiejętność oceny odległości, czy też czasu dzielącego od przeszkody
Uczenie się i pamięć
UCZENIE SI
to proces powstawania względnie trwałych zmian w zachowaniu, będących wynikiem
doświadczenia. Może zachodzić dowolnie lub mimowolnie.
PAMI
Ć jest procesem odpowiedzialnym za rejestrowanie, przechowywanie i odtwarzanie
doświadczenia. Zgodnie z tą definicją wyróżnia się 3 fazy procesu pamięciowego: zapamiętywanie,
magazynowanie i odpamiętywanie materiału.
WIEDZA to system informacji zakodowanych w strukturach pamięci długotrwałej, za których pomocą
poznawczo odwzorowujemy świat.
REPREZENTACJA to odwzorowanie w umyśle całości lub części rzeczywistości zewnętrznej lub
wewnętrznego świata jednostki.
Zasady uczenia siÄ™
Szanse na zapamiętanie materiału zwiększa:
odpowiednio dobrana ilość powtórzeń
przemienność zadań
stopniowanie trudności
samodzielność w dochodzeniu do wiedzy
odpowiednia kolejność przyswajanych treści
świadomość celu nauki
ponadto:
40
 łatwiej pamięta się treści z początku i końca danego zakresu materiału
ucząc się z przerwami dajemy umysłowi czas na systematyzację wiedzy
usłyszeć < zobaczyć < zrobić
Typy zapamiętywania
Wzrokowcy powinni:
· używać kolorowych dÅ‚ugopisów
· podkreÅ›lać w tekÅ›cie najważniejsze rzeczy, rysować, tworzyć schematy i tabele
· kluczowe sÅ‚owa, wzory, daty, wnioski zapisywać na maÅ‚ych karteczkach i umieszczać w widocznym
miejscu
· stosować wizualne pomoce naukowe  slajdy, kasety wideo
· pracować w ciszy
SÅ‚uchowcy powinni:
· gÅ‚oÅ›no powtarzać najważniejsze rzeczy do zapamiÄ™tania
· jeżeli to możliwe ukÅ‚adać wyrazy w sposób wykorzystujÄ…cy rytm i rym
· skupiać siÄ™ na wykÅ‚adach, rozmowach, dyskusji w grupie,
· najważniejsze informacje nagrywać na kasetÄ™ audio a potem odtwarzać.
Kinestetycy (ruchowcy) powinni:
· uczyć siÄ™ wykorzystujÄ…c dynamikÄ™ caÅ‚ego ciaÅ‚a
· demonstrować pojÄ™cia za pomocÄ… ruchów i gestów (kalambury)
· powtarzajÄ…c materiaÅ‚ chodzić po pokoju
· konstruować modele przestrzenne, wycinać, lepić z plasteliny.
UCZENIE SI
OBSERWACYJNE polega na zmianie zachowania obserwatora, która zachodzi w wyniku
obserwowania zachowania modela.
Podstawą procesu uczenia się są w tym przypadku konsekwencje zastępcze, czyli konsekwencje
zachowania modela. Jeżeli jest on za swoją reakcję nagradzany lub karany, obserwator uczy się
naśladowania lub unikania takich samych reakcji, chociaż sam bezpośrednio nie doświadczył
wzmocnienia ani kary.
Ten rodzaj uczenia się zachodzi najczęściej w sytuacji, kiedy modelem jest osoba obdarzona
pożądanymi przez obserwatora cechami: siłą, autorytetem, popularnością.
Nabywanie wprawy  krzywa uczenia
41
Dla każdego człowieka i każdej nowej czynności krzywa uczenia może przebiegać inaczej, jednak
zazwyczaj zachowuj kształt zbliżony do rozciągniętej litery  S .
TRANSFER W UCZENIU
Wiedza i umiejętności już posiadane wpływają na proces uczenia na zasadzie:
transferu dodatniego  kiedy to, co już umiemy ułatwia nam uczenie się nowych rzeczy
transferu ujemnego  kiedy to, co już umiemy utrudnia naukę nowych rzeczy
Rodzaje pamięci - Squire
Wg Kurcz, I. Pamięć, uczenie się, język PWN Warszawa 1992
Pamięć krótkotrwała i długotrwała wg Maruszewski, T. Pamięć jako podstawowy mechanizm przechowywania
doświadczenia w: Strelau, J. (red.) Psychologia. Podręcznik akademicki GWP Gdańsk 2000
Pamięć krótkotrwała Pamięć trwała
czas przechowywania kilkanaście sekund do kilkunastu minut praktycznie nieograniczony
pojemność 7ą2 elementy; elementem może być litera, cyfra, praktycznie nieograniczona szacuje się ją nawet na 185 mld
figura, wyraz bitów informacji
zapamiętywanie szybkie, nie wymaga wysiłku, przebiega wolniejsze, wymaga zaangażowania i skupienia uwagi
automatycznie
utrwalanie materiału powtórki wewnętrzne; w pewnych wypadkach wykrycie wewnętrznej struktury lub znaczenia; uczenie się
ułatwiają przekazanie materiału do pamięci trwałej dowolne
format informacji akustyczny lub wzrokowy semantyczny lub wzrokowy
zapamiętanych
wrażliwość na duża: informacje zapomniane znikają bezpowrotnie mała: informacje są zapominane pozornie; można je
zapominanie odzyskać spontanicznie w wyniku reminiscencji lub dzięki
stosowaniu strategii wydobycia
dostęp łatwy i natychmiastowy wolniejszy, niekiedy wymaga wysiłku
42
format zapisu (kod) głównie akustyczny lub wzrokowy, czasem głównie semantyczny, czasem wzrokowy lub słuchowy
semantyczny
czynniki powodujące podobieństwo akustyczne podobieństwo semantyczne lub wzrokowe
interferencjÄ™
Związki pomiędzy magazynami pamięciowymi
powtórki
wewnętrzne
pomagają utrwalić
ślad pamięciowy
Myślenie i rozumowanie
MYÅšLENIE:
operacje umysłowe, za pomocą których człowiek przetwarza informacje zawarte w spostrzeżeniach,
wyobrażeniach i pojęciach; najczęstsze formy myślenia to rozumowanie i rozwiązywanie problemów
ROZUMOWANIE:
operacje myślenia stosujące się do zasad logiki; polega na wyciąganiu wniosków z podanych
przesłanek lub obserwowanych faktów
ROZWI
ZYWANIE PROBLEMÓW:
dokonywanie operacji na problemie, w trzech kolejno następujących fazach:
(1) zrozumienie problemu,
(2) poszukiwanie rozwiązań,
(3) ocena osiągniętego wyniku
Prawa Yerkesa-Dodsona
Prawa Yerkesa-Dodsona opisują zależność między pobudzeniem emocjonalnym (np. stresem,
frustracją, motywacją) a poziomem wykonywania zadań (liczbą błędów). Jest to funkcja
43
krzywoliniowa: do pewnego poziomu wzrost pobudzenia polepsza poziom wykonania (zmniejsza
liczbę błędów), ale z dalszym wzrostem pobudzenia poziom wykonania obniża się.
Pierwsze prawo Yerkesa-Dodsona mówi, że istnieje krzywoliniowy związek między pobudzeniem
emocjonalnym a wykonaniem zadania. Innymi słowy, dla wykonania każdego zadania istnieje
optymalny poziom pobudzenia, przy którym zadanie to jest wykonywane najlepiej. Zarówno niższy
jak i wyższy poziom pobudzenia upośledza sprawność wykonania.
Drugie prawo Yerkesa-Dodsona mówi o tym, że im trudniejsze jest zadanie, przed którym stoimy, tym
niższy jest poziom optymalnego pobudzenia. Zadania łatwe są dobrze wykonywane nawet wtedy, gdy
poziom pobudzenia emocjonalnego jest bardzo wysoki; wykonywanie zadań trudnych jest
upośledzane przez wysoki poziom pobudzenia.
Sytuacje trudne: skomplikowane nowe nieprzetrenowane
wykonywane w uciążliwych warunkach ryzykowne
angażujące wszystkie nasze zasoby poznawcze
Człowiek w otaczającym go świecie
Funkcje mózgu:
czuciowe  odbiór bodz
ców z otoczenia i z organizmu za pośrednictwem receptorów
ruchowe  sterownie reakcjami dowolnymi i mimowolnymi
kojarzeniowe  przetwarzanie materiału dostarczonego przez receptory i zgromadzonego w
systemach pamięciowych
S(bodziec) R (reakcja)
Reakcja orientacyjna to mechanizm zwracania uwagi na nowe bodz
ce środowiskowe i przygotowania
organizmu do działania.
R.O. pojawia siÄ™ w odpowiedzi na:
bodz
ce nowe
bodz
ce konfliktowe
44
 bodz
ce znaczące (sygnałowe)
W celu filtrowania bodz
ców organizm posiada tzw. próg pobudzenia. Oznacza to, że aby wystąpiła
reakcja, bodziec musi zadziałać z określoną siłą.
Habituacja  osłabienie reakcji na dany bodziec, gdy stał się on dobrze znany, powtarza się
nieustannie lub przestał być znaczący.
Osłabienie reakcji może też być wynikiem zmęczenia.
Odruch: reakcja przystosowawcza organizmu wywoływana w odpowiedzi na bodz
ce zewnętrzne
lub wewnętrzne
Odruch bezwarunkowy: wrodzony i nieuświadomiony (reakcja jest automatyczna)
np. kichnięcie, akomodacja soczewki oka
Odruch warunkowy: nabyty w wyniku doświadczenia; występuje dopiero po rozpoznaniu bodz
ca
przez odpowiedni ośrodek w mózgu
np. zatrzymanie się na czerwonym świetle
Nawyk: zautomatyzowany sposób zachowania nabywany w wyniku ćwiczenia, głównie przez
powtarzanie danej czynności.
np. zapinanie pasów w pojez
dzie
Emocje
EMOCJA to subiektywny stan psychiczny uruchamiający priorytetowy dla tego stanu plan działania.
Może być nacechowana pozytywnie lub negatywnie (znak emocji).
Odczuwaniu emocji towarzyszÄ… zwykle:
zmiany somatyczne (fizyczna reakcja organizmu)
ekspresje mimiczne i pantomimiczne
reakcje behawioralne (unikanie i dążenie)
strach
gniew
radość
smutek
sympatia, wstręt, zniechęcenie, wstyd, ciekawość, zniecierpliwienie, zakłopotanie, podniecenie,
miłość, nienawiść, nuda, poczucie winy, rozczarowanie, pogarda, zawiść, poczucie krzywdy, szczęście,
żal&
Czteroczynnikowa teoria emocji
45
Proces emocjonalny
Każdy proces emocjonalny możemy opisać za pomocą trzech wymiarów:
znaku emocji - emocje dodatnie występują wtedy, gdy jednostka osiąga zamierzony cel,
emocje ujemne - wtedy, gdy procesy regulacyjne ulegają zakłóceniom
intensywności procesów emocjonalnych - wynika z określonego pobudzenia ośrodkowego
układu nerwowego, czyli aktywacji
treści emocji - w toku nabywania doświadczenia indywidualnego jednostka uczy się
świadomego odzwierciedlania przeżyć emocjonalnych, uczy się kojarzyć szczegóły z
uruchomieniem określonych mechanizmów regulacyjnych
Uproszczony schemat procesu emocjonalnego:
" bodziec -> recepcja -> interpretacja znaczenia -> pobudzenie emocjonalne -> reakcja
Samokontrola emocjonalna
może przejawiać się na trzech poziomach:
recepcji informacji  unikanie / dążenie do sytuacji emotogennych, selekcja informacji w celu
odrzucenia tych budzących niepokój, uciekanie w świat marzeń i wspomnień, blokowanie
informacji
procesów wewnątrzpsychicznych  tendencyjna interpretacja sytuacji, patrzenie na problem
z tylko jednej perspektywy, koncentrowanie siÄ™ na tylko jednym rodzaju konsekwencji
ekspresji stanów emocjonalnych i sterowania zachowaniem  sterowanie reakcjami
emocjonalnymi tak, aby były one zgodne z obowiązującymi standardami społecznymi
i osobistymi, maskowanie lub nieszczere okazywanie uczuć
Strategie poprawiania nastroju:
poszukiwanie dystraktorów
podejmowanie aktywności towarzyskich
redukcja napięcia przez wysiłek fizyczny
poszukiwanie wsparcia u innych
gratyfikowanie własnych potrzeb  robienie tego, co nam sprawia przyjemność
metody bezpośrednie (alkohol, narkotyki)
dobre uczynki
uśmiech
Efekt samospełniającego się proroctwa (M.K. Merton)
W procesie komunikacji społecznej istotna jest rola wzajemnych oczekiwań:
Jeżeli okażemy innej osobie nasze oczekiwania względem niej, możemy spowodować tym zmianę w
jej zachowaniu, która jest zgodna z naszą prognozą
Efekt ten jest szczególnie silny w przypadku dominującej pozycji jednej ze stron (np. nauczyciel 
uczeń, lekarz  pacjent, zwierzchnik  podwładny).
ź%
Efekt Pigmaliona (efekt Rosenthala)
46
 Rosenthal wyróżnił dwa rodzaje tego efektu:
efekt Galatei efekt Golema
wynik oczekiwań pozytywnych: wynik oczekiwań negatywnych
osoby, w stosunku do których przełożony/ nauczyciel osoby niedoceniane, traktowane jako gorsze od
okazuje sympatię, wiarę w ich umiejętności, zaufanie, innych, lekceważone, w których kompetencje się
często uzyskują wyższe wyniki niż w sytuacji, gdy nie wątpi, mogą rzeczywiście uzyskiwać niższe wyniki niż
mają takiej informacji o oczekiwaniach zwierzchnika w sytuacji, kiedy nikt nie formułuje wobec nich
oczekiwań
Motywacja
MOTYWACJA - mechanizmy odpowiedzialne za uruchomienie, ukierunkowanie, podtrzymanie
i zakończenie zachowania
MOTYWACJA WEWN
TRZNA MOTYWACJA ZEWN
TRZNA
tendencja do podejmowania i kontynuowania
tendencja do podejmowania i kontynuowania zachowania
zachowania ze względu na zewnętrzne korzyści z
ze względu na sama jego treść
nim zwiÄ…zane
Psychologia motywacji odwołuje się do popędów biologicznych i wyższych potrzeb człowieka.
Wyjaśnia przyczyny dążenia i unikania pewnych zdarzeń oraz powody angażowania się
w wykonywanie poszczególnych działań
Hierarchia potrzeb wg Maslowa
wzrostu
SAMOREALIZACJI
SZACUNKU
SAMOAKCEPTACJI
niedoboru
PRZYNALEŻNOŚCI I MIA
OÅšCI
BEZPIECZEC
STWA
FIZJOLOGICZNE
Motywacja społeczna
MOTYWACJA SPOA
ECZNA związana jest z wpływem, jaki wywiera na nasze zachowanie obecność
innych ludzi
47
P O T R Z E B Y
 FACYLITACJA SPOA
ECZNA PRÓŻNIACTWO SPOA
ECZNE
w obecności innych osób poziom wykonania obniżenie aktywności niektórych członków grupy
zadania jest z reguły wyższy niż zazwyczaj w sytuacji, gdy niemożliwa jest ocena
(wyjątek: zadania bardzo trudne są w takich indywidualnego wkładu w wykonanie zadania
warunkach wykonywane gorzej) (ułatwia wykonanie zadań trudnych)
Mechanizmy: Mechanizm:
" lęk przed oceną
" rozproszenie uwagi = wzrost pobudzenia brak napięcia wywołanego lękiem przed oceną
" niepewność i obserwacja społeczna
" autoprezentacja
Rozproszenie odpowiedzialności jest zjawiskiem polegającym na tym, że im większa jest liczba
świadków danego wydarzenia, tym mniejsze jest ich poczucie odpowiedzialności za rozwój
wypadków.
Motywacja w uczeniu siÄ™
Na motywację zewnętrzną składają się:
nagrody i kary,
oceny szkolne,
osobowość nauczyciela (jego stosunek do ucznia),
wpływ grupy,
otoczenie ucznia.
Na motywację wewnętrzną składają się:
potrzeba zdobywania wiedzy,
zainteresowanie szkolnÄ…,
ambicja,
dążenia życiowe,
przekonanie o praktycznej przydatności nauki.
Różnice indywidualne
" osobowość
" temperament
" cechy fizyczne
" inteligencja
" płeć
" wiek
Temperament i osobowość
Osobowość - zespół względnie stałych cech psychicznych jednostki, decydujący o stałości
i międzysytuacyjnej spójności zachowań; jest to wewnętrzna organizacja mechanizmów
poznawczych, emocjonalnych i motywacyjnych decydująca o poczuciu własnej tożsamości, kontroli
impulsów, wyborze celów i programów działania oraz o stosunku do świata
Temperament to biologicznie uwarunkowany, związany z typem układu nerwowego styl zachowania;
na jego podłożu kształtowane są społecznie uwarunkowane cechy jednostki, które nazywamy
osobowością
Typologia temperamentu Hipokratesa-Galena
48
Teoria czynników osobowości Eysencka
Model Wielkiej PiÄ…tki
49
STABILNOŚĆ OTWARTOŚĆ NA
EKSTRAWERSJA UGODOWOŚĆ SUMIENNOŚĆ
EMOCJONALNA DOÅšWIADCZENIA
WYSOKA: WYSOKA: WYSOKA: WYSOKA: WYSOKA:
serdeczność szczerość samodyscyplina pewność siebie fantazja
towarzyskość ufność obowiązkowość opanowanie estetyka
aktywność altruizm kompetencja siła uczuciowość
pozytywne emocje ustępliwość dążenie do osiągnięć samoocena działanie
poszukiwanie doznań skromność rozwaga odporność na stres idee
asertywność delikatność porządek realizm wartości
NISKA
NISKA: NISKA: NISKA: NISKA:
(INTROWERSJA):
podejrzliwość brak dyscypliny lęk konwencjonalizm
nieufność
nieufność nieodpowiedzialność wrogość przyziemność
unikanie innych
egoizm brak kompetencji niepewność ograniczenie
pasywność
upór brak ambicji impulsywność stagnacja
negatywne emocje
gruboskórność lekceważenie wrażliwość sztywność
wycofanie
konfliktowość bałaganiarstwo samoświadomość bezrefleksyjność
lękliwość
wrogość niedokładność słabość brak wyobraz
ni
ostrożność
Inteligencja
Inteligencją nazywamy zdolność przystosowywania się do okoliczności dzięki dostrzeganiu
abstrakcyjnych relacji, korzystaniu z uprzednich doświadczeń i skutecznej kontroli nad własnymi
procesami poznawczymi
Inteligencja płynna gf - w teorii inteligencji Charlesa Spearmana, rozwijanej póz
niej przez Raymonda
Cattella inteligencja zdeterminowana przez czynnik biologiczny, genetyczny. Jest utożsamiana z
wrodzoną inteligencją, inteligencją niewyuczoną, szybkością procesów umysłowych, czy szybkością i
jakością przesyłania impulsów nerwowych w neuronach, "tym z czym się rodzimy", potencjałem
intelektualnym.
Inteligencja skrystalizowana aspekt inteligencji obejmujÄ…cy wiedzÄ™ przyswajanÄ… przez danÄ… osobÄ™ i
zdolność dostępu do niej.
Znaczenie różnic indywidualnych w psychologii kierowcy
cechy osobowości/temperamentu zwiększające prawdopodobieństwo ryzykownych zachowań:
niestabilność emocjonalna
poszukiwanie stymulacji
niska ugodowość
charakterystyki poznawcze mające wpływ na zdolność kierowania pojazdem:
czas reakcji
zdolność koncentracji uwagi
umiejętność oceny sytuacji (prędkość, odległość itp.)
zdolności decyzyjne
koordynacja czynności
Płeć i wiek kierowców
Kobiety i mężczyz
ni statystycznie powodują podobną ilość wypadków.
50
Kobiety częściej powodują wypadki niegroz
ne (np. stłuczki parkingowe). Wypadki powodowane przez
mężczyzn częściej związane są z agresywnym zachowaniem lub spożyciem alkoholu.
Zagrożenie związane z wiekiem dotyczy zarówno kierowców młodych, co związane jest z brakiem
doświadczenia i skłonnością do brawury, jak i kierowców w podeszłym wieku, u których nastąpiło
obniżenie funkcji poznawczych i czasu reakcji. Ale&
Największe nasilenie wypadków ma miejsce w weekendy.
Zjawisko  wypadków dyskotekowych .
Rola doświadczenia w kierowaniu pojazdem
Częstą przyczyną wypadków jest błędne przekonanie o własnej niezawodności. Problem też dotyczy
nie tylko kierowców młodych stażem.
Znaczenie doświadczenia:
ugruntowana automatyzacja czynności motorycznych
umiejętność reagowania w nietypowych sytuacjach
rozwinięte poczucie odpowiedzialności
szybszy czas reakcji
lepsza umiejętność przewidywania, znajomość potencjalnych zagrożeń
młody kierowca `" niedoświadczony kierowca
Świeżo upieczony kierowca:
często nie miał możliwości sprawdzić się w trudnych warunkach na drodze, jez
dzie poza
miastem lub nocÄ…
nie ma wyrobionych nawyków związanych z bezpieczną jazdą
weryfikuje swojÄ… jeszcze nieugruntowanÄ… wiedzÄ™ w sytuacjach rzeczywistych
nieustabilizowana pewność siebie (zbyt wysoka lub zbyt niska)
Typy drogowe
Artykuł Wojciecha Markiewicza; POLITYKA nr 41/2005
10 typów powszechnych zachowań powodujących wzmożone ryzyko na drodze:
1. Kierowca na bani
2. Mistrz kierownicy, rajdowiec
3. Mad Max
4. Nauczyciel drogowy
5. Niedzielny
6. Cham
51
7. Komórkowiec
8. Back seat driver
9. Discomuł
10. Easy rider: motocyklista
Substancje psychoaktywne
" Stymulanty czyli substancje pobudzające ośrodkowy układ nerwowy (np.
amfetamina i jej pochodne, kokaina, kofeina) niwelują poczucie zmęczenia, wywołują
nadaktywność psychoruchową, zaburzenia pracy serca, rozszerzenie z
renic, euforiÄ™,
brak krytycyzmu co do własnych zachowań.
" Depresanty czyli substancje działające opóz
niająco na ośrodkowy układ nerwowy (w
tym niektóre środki uspokajające, nasenne lub przeciwbólowe, alkohol, kodeina,
opium, tramadol, morfina, heroina) wywołują zaburzenia świadomości, senność,
otępienie, utratę koordynacji ruchów i mowy.
" Psychodeliki czyli substancje wywołujące zaburzenia w ośrodkowym układzie
nerwowym (skopolamina, atropina, meskalina, LSD-25, ketamina, psylocybina,
ecstasy) wywołują poczucie odrealnienia, zaburzenia w spostrzeganiu rzeczywistości,
poczucie osamotnienia, zaburzenia równowagi i in.
" Konopie indyjskie i ich pochodne (THC), np. marihuana i haszysz, wykazujÄ…
specyficzne działanie, które nosi cechy zarówno pobudzenia, jak i opóz
nienia OUN;
mogą temu towarzyszyć również stany podobne do wywołanych środkami
psychodelicznymi. Przyspieszenie tętna, zwiększenie apetytu, zaburzenia uwagi i
pamięci, pogorszenie koordynacji ruchowej, poczucie odprężenia, poczucie absurdu.
http://narkotyki.esculap.pl/index.htm
Jak poznać, że ktoś może być pod wpływem narkotyków?
" nadmierne pobudzenie lub nadmierna ospałość
" problem z koncentracjÄ…
" niewyraz
na wymowa, mówienie zbyt szybkie lub zbyt wolne, zlewanie się wyrazów
" zaburzenia równowagi i koordynacji ruchów
" zaczerwienione oczy
" zbyt rozszerzone lub zwężone z
renice, brak reakcji na światło
" nietypowe zachowanie (np. wybuchy śmiechu bez powodu, drażliwość, agresja)
" nadmierne pocenie siÄ™
Uwaga: wszystkie te objawy mogą mieć również inne z
ródło.
Wpływ alkoholu jako jedno z głównych zagrożeń w ruchu drogowym
W Polsce każdego roku zatrzymanych zostaje około 200 000 nietrzez
wych kierowców.
Powodują oni około 7 000 zdarzeń drogowych rocznie.
W powodowanych pod wpływem alkoholu wypadkach ginie co roku około 500 osób.
Wpływ alkoholu na sprawność kierowcy
pogarsza koordynację ruchów - trudności z wykonaniem dwóch i więcej czynności
jednocześnie
52
 zmniejsza szybkość reakcji - wydłuża się czas reakcji (np. hamowania) w przypadku
dostrzeżenia niebezpieczeństwa
powoduje pogorszenie wzroku - problem z dostrzeżeniem szczegółów, świateł, znaków,
pieszych i innych przeszkód
ogranicza pole widzenia - zawęża normalne pole widzenia - od kÄ…ta 180° do bardzo wÄ…skiego
przez co można nie zauważyć pojazdu nadjeżdżającego z bocznej drogi
powoduje błędną ocenę odległości i szybkości - samochód, pas jezdni lub drzewo mogą
wydawać się dużo dalej niż są w rzeczywistości
Alkohol ma działanie otępiające  może wpływać na osłabienie mechanizmów uwagi.
Powoduje także skłonność do brawurowego zachowania się i osłabia poczucie odpowiedzialności.
ZABURZENIA POWODOWANE PRZEZ ALKOHOL W ORGANIZMIE KIEROWCY
Ilość promili Objawy
>4 śpiączka
3-4 spadek ciśnienia krwi, obniżenie temperatury, możliwy powolny zanik funkcji oddechowych
zaburzenia mowy, wzmożona senność, obniżenie zdolności kontroli własnego poruszania się i
2-3
zachowania
zaburzenie koordynacji mięśniowej i równowagi, osłabienie sprawności intelektualnej i
1-2
pamięci, brawura, opóz
nienie czasu reakcji, wahania nastroju (euforia, agresja)
0,8 błędna ocena własnych możliwości, znaczne obniżenie samokontroli i koncentracji
zmniejszenie zdolności rozpoznawania sytuacji, pobudliwość, upośledzenie koordynacji
0,5 wzrokowo-ruchowej, pogorszenie ostrości widzenia i oceny odległości, opóz
nienie adaptacji
oka na ciemność i ruchome z
ródła światła
drobne zaburzenia równowagi i koordynacji, gorsze spostrzeganie kształtów przedmiotów w
0,3
oddali
0,2 dłuższe spostrzeganie
0,1 rozproszona uwaga
53
Bezpieczna ilość
Nie ma czegoś takiego  nawet te same osoby mogą różnie reagować na podobną ilość alkoholu w
zależności od stanu psychofizycznego i uwarunkowań zewnętrznych.
Rozkład alkoholu zależy od płci oraz sprawności procesu metabolizmu. Nie zależy natomiast od
kondycji zdrowotnej organizmu, przyjmowanych leków, napięcia wewnętrznego i okoliczności
stresowych. Wszystkie te okoliczności mają wpływ na to, jak czujemy się po alkoholu (tj. czy czujemy
się upojeni, czy nie), ale nie mają wpływu na stężenie alkoholu we krwi.
Mity związane ze spożywaniem alkoholu
Wytrzez
wiejÄ™, gdy napijÄ™ siÄ™ kawy.
Kawa nie usunie alkoholu z Twojego organizmu. Usuwa go wÄ…troba. Kofeina zawarta w kawie jest
stymulatorem, który znosi efekt senności wywołany alkoholem. Jednak nie powoduje wytrzez
wienia.
Wyjdę na świeże powietrze, to wytrzez
wiejÄ™.
Ani świeże powietrze, ani zimny prysznic nie przyspieszą procesu trawienia alkoholu.
Nie mam daleko do domu.
Jazda po alkoholu nigdy nie jest bezpieczna.
Pojadę wolno i ostrożnie.
Alkohol zakłóca wyczucie odległości i prędkości, opóz
nia reakcje kierowcy.
Piłem tylko piwo bezalkoholowe.
Piwo bezalkoholowe również zawiera alkohol - do 1,5%. Jeśli wypije się go więcej, skutek będzie
podobny. Np. 1l piwa 1% zawiera 1 porcjÄ™ standardowÄ…, a 750 ml piwa 1,5% zawiera 1,13 porcji
standardowej. Organizm może nie zdążyć zneutralizować spożytego alkoholu na bieżąco: pamiętaj -
średnio 1 porcja standardowa na godzinę.
54
Zjem coś miętowego - policjant nie wyczuje, że piłem alkohol.
Zapach miętowych cukierków na pewno wzbudzi podejrzenia policjantów. Zaproponują użycie
alkomatu lub odwiozÄ… do przychodni lekarskiej w celu zbadania poziomu alkoholu we krwi lub
moczu. (Wszystkie trzy badania są tak samo ważne w świetle prawa).
Dużo zjadłem, więc mogę więcej wypić. / Zjem coś to wytrzez
wiejÄ™.
Alkohol jest szybko wchłaniany do krwiobiegu, a tylko niewielka jego część przedostaje się przez
ścianki żołądka. Duża ilość trawionego jedzenia może rozcieńczyć alkohol, ale go nie usunie ani nie
zneutralizuje.
Więcej ważę od innych, więc mogę więcej wypić.
Jest bardzo prawdopodobne, że osoba drobna, lekka (szczególnie kobieta) poczuje szybciej efekt
wypitego alkoholu. Jednak wielkość i waga ciała nie wpływają na szybkość przemiany alkoholu i nie
gwarantujÄ… trzez
wości.
Jest ciepło, więc szybko wypocę wypity alkohol.
Tylko 6-10% alkoholu jest wydalane przez skórę, w oddechu lub moczu. 90-94% alkoholu musi ulec
rozkładowi w wątrobie, najpierw na aldehyd octowy, potem na dwutlenek i wodę.
Piłam tylko lekkie drinki (szampana, słabe piwo).
Nawet jeżeli nie czujemy smaku alkoholu w drinku, nie oznacza to, że jest go mniej lub jest mniej
szkodliwy. Inne składniki mogą neutralizować smak, ale nie działanie alkoholu.
Pijani kierowcy jako problem społeczny
Istnieje nieformalna akceptacja społeczna dla siadania za kierownicę  na podwójnym gazie .
Przykłady argumentacji zatrzymanych kierowców:
Konieczność  po prostu musiał wrócić jakoś do domu
Zabrakło  musiał pojechać po alkohol w trakcie imprezy
Blisko  miał przejechać tylko niewielką odległość
Wypadek  właśnie się dowiedział o ważnym wydarzeniu w rodzinie
Najbardziej trzez
wy  wypił najmniej z całego towarzystwa, więc został kierowcą grupy
Dobre samopoczucie  nie czuł się pijany, więc nie stwarzał zagrożenia
Nie planował  wypił w trakcie nieoczekiwanego spotkania towarzyskiego
Tłumaczenia naiwne, wskazujące na niezrozumienie powagi sytuacji i świadczące o tym, że złapani
przywykli do tego, że otoczenie przymyka oko na jazdę po pijanemu.
Jak zapobiegamy?
społeczne kampanie reklamowe
naświetlanie problemu w mediach
środki prawne
edukacja i reedukacja uczestników ruchu drogowego
Rozwiązanie problemu niemożliwe bez zmiany postaw społeczeństwa wobec problemu.
Naświetlenie problemu w mediach
Telewizyjne raporty z sytuacji na drogach w momentach krytycznych (długie weekendy,
Święto Zmarłych).
Jednoznaczne potępienie dla spożywania alkoholu przez kierowców.
Artykuły w prasie.
Włączenie się mediów w rozpowszechnianie materiałów stosowanych w kampaniach
reklamowych.
Jak rozpoznać nietrzez
wego kierowcÄ™?
55
 przekracza linie na jezdni lub wręcz jedzie niewłaściwą stroną jezdni
robi bardzo szerokie zakręty
jedzie bardzo powoli
zatrzymuje się lub hamuje gwałtownie i bez powodu
jedzie nierównym tempem
powoli reaguje na sytuacje na drodze
przeklina, jest nadmiernie pobudliwy, wymachuje rękoma
jedzie biernie za jakimÅ› pojazdem
skręca ostro i/lub tam gdzie jest zakaz wjazdu
jedzie bez świateł, kierunkowskazów
Jeżeli jedziesz przed nietrzez
wym kierowcą - pozwól, aby Ciebie wyminął. Jeśli jest przed Tobą -
utrzymuj odpowiedni dystans. Jeżeli zbliża się do Ciebie - zatrzymaj się na poboczu i poczekaj aż
odjedzie. Powiadom policję tak szybko, jak to możliwe, podając kolor i markę samochodu, numer
rejestracyjny i kierunek, w którym nietrzez
wy kierowca zmierza.
Agresja
Agresja jest to zachowanie ukierunkowane na zewnÄ…trz lub do wewnÄ…trz, majÄ…ce na celu
spowodowanie szkody fizycznej lub psychicznej
Teoria frustracji - agresji  teoria, według której zachowania agresywne są poprzedzone przez
frustracjÄ™
Uczestnicy Åšwiatowej Internetowej Konferencji nt. Agresji w ruchu drogowym (Kanada, paz
dziernik
2000r.) zaproponowali następującą definicję:
 Zachowanie kierowcy jest agresywne, gdy jest świadome, zwiększa prawdopodobieństwo wypadku i
jest motywowane zniecierpliwieniem, irytacją, wrogością i/lub pośpiechem".
Formy zachowań agresywnych:
bezpośrednia napaść fizyczna, agresja słowna, straszenie innych kierowców, duża prędkość,
zajeżdżanie drogi, nagłe hamowania, nieprzyzwoite gesty, wymuszenia, przyspieszanie na żółtym
świetle, częste zmiany pasa ruchu, ruszanie z piskiem opon
Czy jesteÅ› agresywnym kierowcÄ…?
Zdarza mi się niekiedy zajeżdżać innym drogę.
Zwykle chcę przejechać wyznaczoną trasę w jak najkrótszym czasie.
Większość kierowców jez
dzi słabo, bądz
zdecydowanie z
le.
Należę do grupy najsprawniejszych kierowców.
Zdarza mi się trąbić na innych kierowców, pieszych, czy rowerzystów, gdy na to zasłużą.
Zdarza mi się pokazywać innym użytkownikom drogi obraz
liwe gesty, gdy na to zasłużą.
Zdarza mi się pokazywać innym użytkownikom drogi, co o nich i ich
zachowaniu myślę, gdy zachowują się głupio na drodze.
Zdarzyło mi się, że ze złości na głupie i niebezpieczne zachowanie innego kierowcy uderzyłem
jego samochód, albo chciałem  przyłożyć samemu kierowcy.
Zdarza mi się ścigać z innymi kierowcami, albo gwałtownie ruszać z miejsca.
Zdarzyło mi się zajechać komuś  za karę drogę.
Nie lubię, gdy wyprzedza mnie inny samochód.
Zdarza mi się nie zapinać pasów.
Lubię słuchać w samochodzie głośnej muzyki.
Zdarza mi się włożyć mocniejsze niż przepisowe żarówki w reflektory samochodu.
Przyczyny agresji na drogach
56
Motywy jazdy agresywnej, zagrażającej innym:
 wzrost samooceny,
 uznanie rówieśników,
 dowód sprawności,
 potwierdzenie poczucia kontroli nad pojazdem,
 odreagowanie innej stresujÄ…cej, trudnej sytuacji.
Agresja na drodze:
 anonimowość, możliwość ucieczki,
 chęć sprawdzenia się, na co mnie stać, kolejne wyzwanie
 widok innych agresywnych kierowców,
 brak społecznego potępienia,
 słaba kontrola własnych emocji, niska tolerancja na stres, środki psychoaktywne.
Jazda ofensywna a jazda defensywna
Ofensywna, agresywna jazda to główna przyczyna wypadków drogowych.
Defensywna, spokojna jazda to obrona przed wypadkami.
Jazda defensywna to:
Branie pod uwagę możliwości i potrzeb innych uczestników ruchu
Tolerancja dla innych
Realistyczna ocena własnych możliwości
Umiejętność przewidywania
Jazda z prędkością bezpieczną dla danych warunków
Zachowanie bezpiecznej odległości od pojazdu poprzedzającego
Kontrolowanie własnych emocji
Odpowiedzialność i szacunek wobec innych uczestników ruchu
Jak uniknąć agresji ze strony innych?
nie traktuj problemów na drodze zbyt osobiście;
unikaj kontaktu wzrokowego z innymi kierowcami (to często odbierane jest jako prowokacja i
 zaproszenie do konfrontacji);
nie pokazuj obraz
liwych gestów (bo jest to zaproszenie do awantury);
używaj klaksonu jedynie w ostateczności (nawet uprzejme ostrzeżenie może zostać odczytane
jako  zaproszenie do awantury);
staraj się trzymać prawego pasa ruchu (agresywny i przekraczający przepisy kierowca może
uznać, że specjalnie blokujesz mu drogę);
stojąc na światłach staraj się nie blokować pasa do skrętu w prawo (agresywny i
przekraczający przepisy kierowca może uznać, że złośliwie zablokowałeś mu drogę);
planuj przejazd z pewnym zapasem czasu, by się specjalnie nie śpieszyć;
gdy spotkasz na drodze  gniewnego kierowcę uśmiechnij się i gestem przeproś, nawet jeśli
w niczym nie zawiniłeś (taki gest łagodzi negatywne emocje i blokuje dalsze zachowania
agresywne).
Przeciwdziałanie agresji na drogach
edukacja uczestników ruchu drogowego
kampanie reklamowe
prawodawstwo
monitoring dróg
ograniczenie presji czasu w pracy kierowców zawodowych
poprawienie stanu i przepustowości dróg
Stres w ruchu drogowym
57
 może być przyczyną agresywnych zachowań
jeśli jest zbyt silny, upośledza sprawność psychofizyczną i decyzyjność kierowcy
może powodować trwałe problemy zdrowotne
Stres
Stres  stan pobudzenia organizmu związany z potrzebą adaptacji do nowych warunków
Stresory - bodz
ce zewnętrzne sprawiające, że podejmujemy działania by przystosować się do nowej
sytuacji
Stres w powszechnym odbiorze jest uważany za zjawisko szkodliwe. W rzeczywistości działanie
niepożądane przynosi jedynie stres zbyt silny (przekraczający indywidualne możliwości adaptacyjne
jednostki) lub zbyt długotrwały. Stres umiarkowany zwiększa możliwości radzenia sobie z
wymaganiami adaptacyjnymi otoczenia, dzięki czemu umożliwia rozwój psychiczny. Wielu badaczy
zjawiska określa go jako podstawowy czynnik rozwoju.
Przyczyny stresu w ruchu drogowym:
trudne sytuacje na drodze
udział w zdarzeniu drogowym
duże zagęszczenie środków transportu
zła organizacja ruchu
kiepski stan dróg
zachowania innych uczestników ruchu drogowego
lęk przed wypadkiem
presja czasu
Efekty oddziaływania stresu:
trudności w podjęciu decyzji, postrzeganie sytuacji jako zagrożenia, a nie wyzwania
zmiana funkcjonowanie umysłu: generowanie negatywnych myśli, zawężenie uwagi,
upośledzenie zdolności koncentracji, obniżenie zdolności radzenia sobie z trudnościami,
utrata cennej energii poprzez doświadczanie roztargnienia, lęku, frustracji
długotrwałe objawy fizyczne: przyspieszone bicie serca, wzrost aktywności gruczołów
potowych, zimna skóra, zimne kończyny - dłonie i stopy, mdłości, przyspieszony oddech,
napięcie mięśni, suchość ust, potrzeba oddania moczu, biegunka.
Zaburzenia zdrowotne wywołane stresem
problemy mięśniowo-szkieletowe
problemy psychologiczne (napięcie, zmęczenie)
bóle głowy, migreny
58
 dolegliwości żołądkowo-jelitowe
zaburzenia snu
Sposoby niwelowania stresu w pracy kierowcy:
regulacje dotyczÄ…ce czasu pracy
ergonomia użytkowanego pojazdu
dostosowanie wymagań do możliwości
Zespół stresu pourazowego
Inaczej PTSD (ang.: post-traumatic stress disorder) - rodzaj przewlekłego zaburzenia
lękowego będący efektem przeżycia traumatycznego wydarzenia.
Niekiedy występuje u ofiar i sprawców, a nawet świadków wypadków drogowych, przejawia
się między innymi w:
przeżywaniu na nowo urazowej sytuacji w natrętnych wspomnieniach i koszmarach
sennych
poczuciu odrętwienia i przytępienia uczuciowego
odizolowaniu od innych ludzi
niezdolności do przeżywania przyjemności
unikaniu działań i sytuacji, które mogłyby przypomnieć przebyty uraz
stanie nadmiernego pobudzenia wegetatywnego z nadmierną czujnością i wzmożoną
reaktywnością na bodz
ce oraz bezsennością
depresji i myślach samobójczych
Objawy PTSD mogą wystąpić z pewnym opóz
nieniem i utrzymywać się do kilku miesięcy lub
nawet lat. Osoby cierpiące na to zaburzenie będą unikać miejsc i sytuacji kojarzących się z
przykrym przeżyciem.
59