Irena Pospiszyl
Akademia Pedagogiki Specjalnej
Warszawa
Kobiety  sprawczynie seksualnego
wykorzystywania dzieci
Artykuł jest analizą wybranych aspektów wykorzystywania seksualnego dzieci przez ko-
biety. Autorka przedstawia dane badawcze na temat skali zjawiska i interpretuje relatyw-
nie niski odsetek kobiet wśród sprawców wykorzystywania seksualnego wobec dzieci.
Przedstawia typy kobiet-sprawczyń i motywy ich działania. Omawia również długoter-
minowe konsekwencje wykorzystywania seksualnego dziecka.
Seksualne wykorzystywanie dzieci jest form kontaktu interpersonalnego). Ewi-
tak silnie kojarzone z męskim zachowaniem, dentnie niższa bariera kontaktu fizyczne-
że niewiele uwagi poświęca się kobietom, go kobiety z dzieckiem sprawia, że o wie-
dokonującym tego typu przestępstwa. le trudniej jest ustalić granicę pomiędzy
Trudność wynika również z samej materii,  dobrym i  złym dotykiem .
bowiem diagnozowanie kobiet-sprawczyń 2. Niechęć do ujawniania doświadczenia
wymaga precyzyjniejszych i wielokierunko- przemocy seksualnej większa u chłopców,
wych metod diagnostycznych. Istnieje kilka niż u dziewcząt, którzy wielokrotnie czę-
zasadniczych powodów wspomnianych ściej stają się ofiarami przemocy seksual-
trudności. Na niektóre warto zwrócić uwagę. nej ze strony kobiet.
1. Daleko większa tolerancja dla kon- 3. Natura samego nadużycia seksualne-
taktów fizycznych kobiety z dzieckiem go dokonywanego przez kobiety jest nieco
i w ogóle z innym człowiekiem, niż w przy- inna niż w przypadku mężczyzn sprawców.
padku kontaktu fizycznego mężczyzny (Problem zostanie poruszony w podroz-
z drugim człowiekiem. Bliskość fizyczna dziale na temat uwarunkowań przemocy).
kobiety z inną osobą, szczególnie zaś Nadużycia seksualne kobiet w stosunku
z dzieckiem, jest nie tylko dopuszczalna, do dzieci charakteryzuje cały szereg spe-
a wręcz wymagana w związku z rolą cyficznych elementów począwszy od ska-
związaną z płcią, podczas gdy od męż- li zjawiska (mimo wszystko mniejszej),
czyzny oczekuje się zachowanie dystansu poprzez motywacje zachowań dewiacyj-
(z wyjątkiem dosyć ściśle określonych nych, przejawy, kończąc na skutkach.
Rozmiary przemocy seksualnej kobiet wobec dziecka
Większość badań wskazuje, że wśród nych nadużyć wobec dzieci, Kathlean Faller
wszystkich sprawców seksualnych nadużyć (1992)  5,9%, Finkelhora (1984)  20%,
wobec dzieci, kobiety stanowią 10% 20%, gdy ofiarami są dziewczynki, zaś gdy ofiara-
w tym 2% 4% są to nadużycia o charak- mi są chłopcy  4% tego typu czynów do-
terze homoseksualnym. I tak; w angielskich konują kobiety (Russell 1984). Jeżeli przyj-
badaniach Beezley-Mrazek, Lynch, Bento- miemy, że ok. 10% 17% chłopców doświad-
vim (1981)  10% kobiet dokonuje seksual- cza seksualnego wykorzystywania w dzie-
1
Pospiszyl / Kobiety  sprawczynie seksualnego wykorzystywania dzieci
ciństwie, to w pewnym przybliżeniu można Najbardziej narażone na przemoc sek-
założyć, że ok. 0,5% 1,5% dorosłych kobiet sualną ze strony kobiet są dzieci w okre-
dokonuje tego typu przestępstw na dzieciach. sie przedpubertalnym i wczesnopubertal-
Oczywiście są to dane szacunkowe i nale- nym, tj. między 7.  14. rokiem życia oraz
ży brać pod uwagę, że niektóre kobiety do 5. roku życia (Glaser, Frosh 1995). Dla
dokonują tego typu przestępstw w sto- dziecka to czas największego ryzyka do-
sunku do większej liczby dzieci. świadczenia przemocy w rodzinie.
W Polsce nie istnieją dokładne badania Sprawczyniami seksualnego nadużycia
na temat skali seksualnych nadużyć wobec dziecka są najczęściej kobiety między 30.  40.
dziecka. Statystyki sądowe podają, że kobiety rokiem życia. Są to:
stanowią niewiele ponad 1% wśród spraw-
 kobiety zamężne, chociaż często z róż-
ców seksualnego wykorzystywania. Jednak
nych powodów samotnie wychowujące
biorąc pod uwagę, iż wśród zbadanych form
dziecko, np. w wyniku fizycznej nieobec-
przemocy wobec dziecka Polska plasuje
ności mężczyzny lub pełniące w domu
się w średniej statystyk europejskich, można
rolę głównego opiekuna;
założyć, że statystyki sądowe stanowią je-
 kobiety pasywne, uzależnione od partne-
dynie przysłowiowy  szczyt góry lodowej
rów życiowych, które pełnią rolę współ-
i w tym przypadku obraz zjawiska wygląda
sprawczyń seksualnych nadużyć wo-
podobnie jak w przedstawionych powy-
bec dziecka;
żej badaniach psychologów i socjologów.
Najczęstszą formą tego typu relacji  opiekunki do dziecka;
seksualnych kobiet są związki kazirodcze
 kobiety zaprzyjaz
nione z rodziną dziecka;
i pedofilijne, dlatego warto odwołać się
 klasyczne przestępczynie seksualne, tj.
również do danych dotyczących rozmia-
kobiety, które w wyniku zaburzeń oso-
rów kazirodztwa. Wskazują one, że kon-
bowości dokonują przestępstw seksu-
takty typu matka syn stanowią ok. 10%
alnych (por. Sarrel, Masters 1982; por.
wszystkich związków kazirodczych, co
Saradjan za Olszewska 2003).
plasuje je na trzecim miejscu pod wzglę-
Oczywiście to wyszczególnienie ma na
dem częstotliwości  po kontaktach mię-
celu jedynie przybliżenie cech demogra-
dzy rodzeństwem i w diadzie ojciec có-
ficznych sprawczyń i uzmysłowienie, że
rka. Relacje typu matka córka stanowią
seksualne nadużycia nie są domeną tzw.
od 1,5% 2% wszystkich stosunków kazi-
marginesu społecznego. Wprost przeciwnie,
rodczych i jak widać są to najczęstsze for-
częściej zdarzają się wśród ludzi niekara-
my przestępczych zachowań homoseksu-
nych w tzw. normalnych rodzinach.
alnych kobiet (Pospiszyl 2000).
Przyczyny niskiego udziału kobiet
wśród sprawców seksualnego wykorzystywania w rodzinie
Istnieje wiele spekulacji dotyczących dociera do organów ścigania). Jednak
mniejszej liczby kobiet-sprawczyń seksu- trudność w ujawnianiu tego typu prze-
alnego wykorzystywania w rodzinie. Na stępstw nie zmienia faktu, że kobiety do-
niektóre z nich, tj. trudność w ujawnianiu konują ich mniej, niż mężczyz
ni. W wyja-
tego typu przypadku, zwrócono uwagę śnianiu przyczyn tych różnic autorzy od-
już na początku rozdziału. (Przestępstwa wołują się najczęściej do biologicznych
seksualne należą w ogóle do jednych z naj- predyspozycji kobiety związanych z funk-
trudniej wykrywalnych i powszechnie uwa- cjami macierzyńskimi, bądz
też do specy-
ża się, że tylko jedno na sto zaistniałych ficznej socjalizacji kobiet.
2
Pospiszyl / Kobiety  sprawczynie seksualnego wykorzystywania dzieci
Pierwszy z nich wyraża się w dość po- Drugi sposób wyjaśniania rzadkiego
pularnej tezie o bezwarunkowej akceptacji udziału kobiet w nadużyciach seksual-
dziecka przez matkę  za to, że jest, w prze- nych wobec dzieci wiązany jest ze specy-
ciwieństwie do warunkowej akceptacji ficzną socjalizacją kobiet. Najważniej-
dziecka przez ojca  za to, kim jest. Teza ta, szym elementem w tej socjalizacji jest
wywodząca się z psychoanalizy (Deutsch trening pasywności i poświęcania się dla
1947; Freud 1981), znalazła akceptację innych (Pollak 1950; Pospiszyl 1992). Od
wśród wielu familiologów. najmłodszych lat elementem samooceny
Istotne są tu motywy owej bezwarunko- dziewczynki czyni się umiejętność po-
wej akceptacji dziecka i ich znaczenie in- wstrzymania się od nadmiernej inicjaty-
hibicyjne dla seksualnych nadużyć. Otóż cho- wy  szczególnie w sferze seksualnej, sa-
dzi o to, że matka, kochając dziecko, za to, modzielności, a także życiowej ekspansji.
że jest  w istocie kocha je z powodów czysto Jednocześnie nagradza się te zachowa-
narcystycznych, ponieważ jest jej łatwiej nia, które świadczą o rezygnacji z wła-
rozwinąć przekonanie, że dziecko jest czę- snych potrzeb, osobistych dążeń, czy am-
ścią niej samej,  krwią z krwi . Dziecko bicji na rzecz innych. Cechy te w postaci
rozwija się w jej organizmie, z jej tkanek, zgeneralizowanej czynią kobietę jednost-
przez dziewięć miesięcy jest z nim zespolona, ką bardziej reaktywną, niż aktywną w sy-
z czego 4 5 miesięcy w sposób bardzo odczu- tuacjach społecznych. Tymczasem nad-
walny. Podobnie rzecz wygląda w pierw- użycia seksualne wymagają ekspansyw-
szych latach życia dziecka. Kobieca natura, ności, dominatywności, gotowości do za-
mówiąc lapidarnie, sama pomaga jej ukształ- właszczania. Przemoc seksualna nie mie-
tować tabu kazirodztwa. Sytuacja ojca jest ści się więc w schemacie kobiecej roli
zgoła inna  poza aktem zapłodnienia, płciowej, podczas gdy seksualna ekspan-
którego zresztą nie musi być świadom, sywność, a nawet do pewnego stopnia
nie ma w roli ojcowskiej, żadnego biolo- skłonność do gwałtu, jest elementem mę-
gicznego stymulatora, żeby nie powiedzieć skiej roli płciowej (nawet jeżeli obecnie
wspomagacza, który ułatwiłby mężczyz
- rola ta została mocno zrytualizowana).
nie wchodzenie w rolę ojcowską, a jednocze- Może budzić wątpliwości wyjaśnianie
śnie hamował zapędy kazirodcze. Dlate- przestępstwa w kontekście ról społecz-
go też, mężczyzna przystosowuje się do nych, norm obyczajowych, ale warto raz
dziecka tak samo, jak przystosowuje się jeszcze podkreślić, że większość tego typu
do każdego innego człowieka, w wyniku nadużyć dokonują ludzie niekarani i że
określonego nastawienia psychicznego nadużycia seksualne zdarzają się zbyt czę-
i ukształtowania odpowiednich postaw. sto, aby można było je wytłumaczyć wy-
A ten sposób przystosowania, jak pokazu- łącznie osobowościowymi zaburzeniami
je doświadczenie, jest dosyć zawodny. sprawcy tego typu czynów.
Uwarunkowania przemocy
Od razu warto zauważyć, że te same samo dotyczy treningu pasywności ko-
motywy, którymi niektórzy tłumaczą mniej- biet. (Była już o tym mowa). Rozbieżność
szą skłonność kobiet do seksualnych nad- ta nie dewaluuje znaczenia wspomnia-
użyć wobec dzieci, inni traktują jako czyn- nych mechanizmów, wskazuje natomiast
niki sprawcze przemocy seksualnej. I tak, na złożoność uwarunkowań zachowań
cechy narcystyczne kobiet bywają trakto- krzywdzących i wzrost znaczenia czynników
wane jako zapory przed seksualnymi sytuacyjnych w ostatecznym wystąpieniu
nadużyciami lub wręcz przeciwnie  jako seksualnego wykorzystywania dziecka do-
elementy wysokiego ryzyka przemocy. To konywanego przez kobiety.
3
Pospiszyl / Kobiety  sprawczynie seksualnego wykorzystywania dzieci
Istnieje natomiast dość duża zgodność jego dziecka. Ofiarami sprawczyń powo-
co do tego, że seksualne wykorzystywanie dowanych patologicznym altruizmem są
dzieci przez kobiety posiada szereg spe- najczęściej chłopcy. Mathews (1989) nazywa
cyficznych cech. Autorzy poruszający ten tego typu sprawczynie  nauczycielkami.
problem podają, że, o ile seksualne nad- Często tego typu wadliwą postawę przyj-
użycia mężczyzn mają najczęściej charak- mują kobiety samotnie wychowujące dzieci.
ter eksploatacyjny, o tyle nadużycia ko- One same również silnie uzależniają od tego
biet są wynikiem specyficznego związku, związku całą swoją potrzebę miłości i więzi,
jaki tworzą one z dzieckiem (zob. Livson lokując te potrzeby w relacjach kazirod-
1966; Furniss 1984; Glaser, Frosh 1995 czych. W rodzinach pełnych mają przy boku
i in.). Co prawda jest on wadliwy i powo- słabego, niedojrzałego lub nieobecnego
duje wiele negatywnych konsekwencji, męża. Czasem są to też kobiety zaprzyjaz
-
ale jest to, mimo wszystko, jakaś forma nione z rodziną sprawcy.
więzi. Warto też od razu zaznaczyć, że Sprawczynie drugiego typu reprezentują
motyw specyficznej więzi nie wyczerpuje podobne cechy. Powodem do nadużyć
przyczyn, jakimi kierują się kobiety-spraw- seksualnych może być zdarzenie związane
czynie, stanowi jednak najczęściej wystę- z kształtowaniem się roli płciowej dora-
pujący i  co nie mniej istotne  obarczo- stającego dziecka, np. nieudana inicjacja
ny jest największą ciemną liczbą tego ty- seksualna mężczyzny, lęk przed kobietami
pu przestępstw, tj. przestępstw niewyja- lub obawa, że jest on homoseksualistą.
śnionych. Najważniejsze z nich zostaną W okresie dorastania pojawia się wiele
pokrótce omówione. tego typu lęków, szczególnie wśród chłop-
1. Najczęstszą przyczyną seksualnego ców nieśmiałych, o obniżonej reaktywno-
wykorzystywania dzieci przez kobiety jest ści na bodz
ce seksualne lub przejawiających
pewien rodzaj patologicznego altruizmu nadmierne poczucie winy z powodu ma-
mającego na celu: sturbacji, raczej typowej w okresie dora-
stania. Dokonując nadużyć seksualnych,
 wprowadzenie chłopca w dorosłą rolę
kobieta próbuje udowodnić chłopcu, że
płciową;
wszystko z nim jest w porządku, że jest
 przełamywanie jego lęków co do tożsa-
w stanie podjąć dorosłe życie seksualne.
mości płciowej chłopca lub dotyczą-
Wbrew pozorom, jedną z najczęst-
cych jego sprawności seksualnej;
szych form nadużyć seksualnych kobiet
 rozładowanie napięcia psychicznego
jest kontakt mający na celu rozładowanie
w sytuacji silnego stresu.
napięcia psychicznego dziecka. W przeci-
Ten pierwszy typ reprezentują kobiety wieństwie do wcześniej opisanych typów
nadopiekuńcze, posesywne, o bardzo silnie relacji tutaj najczęściej dokonuje się nad-
zaznaczonych cechach narcystycznych. użyć w stosunku do małych dzieci, np. po
W rodzinie zwykle pełnią rolę dominującą. to, żeby dziecko lepiej spało,  żeby oczy-
Osoby takie pozornie starają się chronić ścić niezdrowe napięcie  jeżeli docho-
dziecko przed większymi problemami, osta- dzi do wzwodu u dziecka, np. w czasie
tecznie jednak uzależniają je od siebie i utrud- kąpieli,  żeby było spokojniejsze itp. W re-
niają mu w sposób zasadniczy,  oddzielenie lacjach z dorastającymi synami tego typu
się od stada , podjęcie własnej drogi rozwoju. motyw może się pojawić jako sposób roz-
Kazirodczynie tego typu często racjonali- ładowania silnego stresu, np. po niezda-
zują swoje zachowanie przekonaniem, że nym egzaminie, utracie kogoś bliskiego
najważniejszych życiowych doświadczeń itp. Dosyć dużą grupę stanowią tu rów-
dziecko powinno się uczyć od najlepszego nież opiekunki do dzieci.
nauczyciela, czyli od matki. Pragną też być 2. Drugi typ sprawczyń to kobiety, które
pierwszymi prawdziwymi miłościami swo- biorą współudział w seksualnych naduży-
4
Pospiszyl / Kobiety  sprawczynie seksualnego wykorzystywania dzieci
ciach dokonywanych przez ich partnera ży- 3. Trzeci typ reprezentują sprawczynie
ciowego. Ten rodzaj nadużyć częściej wystę- psychotyczne. Osoby o wyraz
nych rysach
puje w relacjach homoseksualnych (Ma- antysocjalnych, realizujące jakiś własny
thews i in. 1989; por. Salter 1988). Ich spraw- program zemsty za doznane krzywdy lub
czynie to kobiety pasywne, mało samodziel- poszukujące zadośćuczynienia za poniesione
ne, mocno uzależnione od swojego partnera, straty (por. Mathews i in. 1989), często też
czasem pragnące za wszelką cenę zatrzy- owładnięte są manią prześladowczą. Wśród
mać go przy sobie. Inicjatorem nadużyć sprawczyń psychotycznych jest najwięcej
seksualnych jest najczęściej mężczyzna. ofiar seksualnego wykorzystania w przeszło-
Mathews i inni badacze (1989), zwra- ści. Postrzegają one swoje matki jako emo-
cają uwagę, że często kobiety te ujawnia- cjonalnie zimne i odpychające (Olszewska
ją niską samoocenę, cechy depresyjne, 2003). Najczęściej uwagę koncentrują na
niższy niż przeciętny iloraz inteligencji, chłopcach, czasem na dzieciach swoich
chwiejność emocjonalną i niedojrzałość. sprawców, czasem dlatego, że dzieci są bar-
W relacjach z ludz
mi odznaczają się wyż- dziej dostępne. Nadużycia mają wszelkie
szym poziomem wrogości. Są też bar- znamiona eksploracji i chociaż rzadko do-
dziej skłonne do uzależnień (tamże). Cha- chodzi do kontaktu seksualnego w wyniku
rakterystyczny jest tu ponadto wysoki po- brutalnego gwałtu  najczęściej jest to jakaś
ziom wrogości pomiędzy matką i córką forma uwiedzenia, manipulacji dzieckiem
oraz wojownicze nastawienie obu wobec  to brutalność i agresja często towarzyszy
siebie. Autor podkreśla, że córka-ofiara tego typu nadużyciom. Ofiara traktowana
tego typu nadużyć jest bardziej skłonna jest wybitnie instrumentalnie. Sprawczy-
oskarżać matkę za przeżyte doświadcze- nie mają wyraz
nie problem z kontrolo-
nie, niż inicjatora tych nadużyć. Częściej waniem emocji, skłonność do popadania
też obserwuje się u nich silne poczucie w skrajności w ocenie dziecka. Raz trak-
krzywdy i winy, co  jak wiadomo  jest tują je jako jedyne szlachetne i dobre istoty,
niezwykle niebezpieczne w rozwoju procesu innym razem jako z gruntu złe.
adaptacji społecznej. Być może wspomnia- Doświadczenie kryminologiczne pokazuje
ne nastawienia ofiar wyjaśnia do pewne- że, największe szanse na ujawnienie nadużyć
go stopnia fakt, że to ten rodzaj spraw- seksualnych dokonywanych przez kobiety
czyń stanowi największą liczbę kobiet od- w rodzinie występuje wtedy, kiedy sprawcą
siadujących wyroki skazujące za tego ty- jest również mężczyzna. Sprawstwo kobiet
pu przestępstwa (tamże). zostaje ujawnione niejako przy okazji.
Skutki przemocy
Seksualne nadużycia wobec dziecka w szpitalach psychiatrycznych to częstotli-
należą do przejawów patologii społecz- wość występowania tego typu problemów
nej budzących najbardziej skrajne opinie, w przeszłości wzrasta do 80% (por. For-
co do skutków  od przekonania, że każ- ward 1992; Finkelhor 1988).
da forma nadużycia powoduje nieodwra- Niezależnie jednak od rozbieżności do-
calne skutki rozwojowe u ofiar, po opi- tyczących stopnia szkodliwości seksualnego
nię, że tylko u niektórych ofiar owe skut- wykorzystywania dzieci ważne jest, że owe
ki występują. Glaser i Frosh (1995) podają, skutki występują i że są w stanie spowodo-
że w różnych badaniach ujawnia się od wać najpoważniejsze zaburzenie w pro-
20% 60 % ofiar, u których wystąpiły ne- cesie adaptacji społecznej jednostki. Naj-
gatywne skutki seksualnego wykorzystania większe ryzyko ich pojawienia się ma miej-
w dzieciństwie. Kiedy jednak bierzemy sce wówczas, kiedy ofiarą seksualnego
pod uwagę wyłącznie pacjentów leczonych wykorzystania staje się dziecko poniżej 10.
5
Pospiszyl / Kobiety  sprawczynie seksualnego wykorzystywania dzieci
roku życia. Istotne jest również zwrócenie szłości (Sheldrick 1991), wzrost uzależnień
uwagi na fakt, że daleko bardziej groz
ne (Stein i in. 1988) oraz zaburzenia psycho-
w skutkach są nadużycia seksualne wobec tyczne, a szczególnie skłonność do depresji
dziewczynki, niż chłopca (Palmer i in. (Sheldrick 1991).
1992; Glaser, Frosh 1995). W niezwykle Pewną specyficzną grupę stanowią męż-
rzadkich badaniach dotyczących również czyz
ni  ofiary seksualnego wykorzystania
pozytywnych skutków seksualnych nadużyć w dzieciństwie przez kobiety  rozwijający
tylko mężczyz
ni  ofiary z dzieciństwa  po- postawy nadmiernie zależne od matki, pa-
trafili wymienić tego typu konsekwencję, tj. sywni, lękowi, wycofujący się, o obniżonej
lepsze przystosowanie społeczne (Baker, samoocenie, często niezdolni do podejmo-
Duncan 1985). wania dojrzałych kontaktów z inną kobietą
Johnson podaje, że aż 49% mężczyzn (Glaser, Frosh 1995). Żyją w cieniu zaborczej,
skazanych za przestępstwa było w prze- dominującej matki, organizującej często
szłości wykorzystywanych seksualnie przez również ich życie, od czasu do czasu od-
kobiety. W badaniach Grahama wskaz
- dając się utrzymywanym w głębokiej tajem-
nik ten wynosi 24% (za: Olszewska 2003). nicy zabawom seksualnym (najczęściej
Dość często wymienia się też wzrost agre- oglądaniu filmów pornograficznych połączo-
sywności ofiar szczególnie w stosunku nemu z onanizowaniem się, czasem eksce-
do własnych matek (Stein i in. 1988; som ekshibicjonistycznym lub uprawiającym
Sheldrick 1991; Glaser, Frosh 1995) dalej różne formy fetyszyzmu, czy transwesty-
 rozwój wrogości wobec kobiet i nie- tyzmu). Niezdolni i niepragnący samo-
umiejętność wchodzenia w dojrzałe role dzielności, zasklepieni w edypalnym ko-
seksualne, wzrost ryzyka stania się spraw- konie, tracą niepowtarzalną szansę zbu-
cą seksualnego wykorzystywania w przy- dowania własnego niezależnego życia.
The article analyzes selected aspects of child sexual abuse committed by women. The
author presents research findings concerning the scale of this phenomenon and interprets
the relatively low percentage of women among child sexual abusers. She presents types of
female abuser and their motivations. Finally, the author discusses long-term consequences
of child sexual abuse.
Literatura
Baker A., Duncan S. (1985), Child sexual abuse: A study of prevalence in Great Britain,
 Child abuse and Neglect , vol. 9, s. 895 903.
Beezley-Mrazek P., Lynch M., Bentovim A. (1981), Recognition of child sexual abuse
in the United Kingdom, w: P. Beezley-Mrazek, H. Kempe (red.), Sexually
abused children in their families, Pergamon Press, Oxford.
Deutsch H. (1947), The psychology of women. A psychoanalitic interpretation,
Research Books, London.
Farell G. (1992), Multiple victimization its extent and significance,  International
Review of Victimology nr 2 (2), s. 85 102.
Finkelhor D. (1984), Child Sexual Abuse, Free Press, New York.
Finkelhor D. (1988), The Trauma of Child Sexual Abuse: Two models, w: G. Wyatt, G. Powell
(red.), Lasting Effects of Child Sexual Abuse, Sage Publications, London.
6
Pospiszyl / Kobiety  sprawczynie seksualnego wykorzystywania dzieci
Forward S. (1992), Toksyczni rodzice, Agencja Wyd. Jacek Santorski, Warszawa.
Freud A. (1981), Psychoanalyst s view of sexual abuse by parents w: P. Beezley-
Mrazek, H. Kempe (red.), Sexually abused children in their families, Pergamon
Press, Oxford.
Furniss T. (1984), Conflict avoiding-conflict  regulating. Pattern in incest and child
sexual abuse,  Acta Paedopsychiatrica , vol. 50, s. 299 313.
Glaser D., Frosh S. (1995), Dziecko seksualnie wykorzystywane, PZWL, Warszawa.
Livson N. (1966), Parental behavior and children s involvment with their parents,
 Journal of Genetic Psychology , vol. 109, s. 173 194.
Mathews R., Mathews J.K., Speltz K. (1989), Femine sexual offenders,  The Safer ,
vol. 11.
Olszewska M. (2003), Matka i kochanka  przestępstwa seksualne kobiet,  Opieka,
wychowanie, terapia nr 4(56).
Palmer R., Chaloner D., Oppenheimer R. (1992), Childhood sexual expieriences with
adults reported by female psychiatric patients,  British Journal of Psychiatry ,
vol. 160, s. 261 265.
Peters S. (1988), Child sexual abuse and later psychologiacal problems, w: G. Wyatt, G.
Powell, Lasting effects of child sexual abuse, Sage, London.
Pollak O. (1950), Criminology of woman, , University of Pensylvania, Philadelphia.
Pospiszyl I. (1998), Przemoc w rodzinie, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne,
Warszawa.
Pospiszyl I. (2000), Wybrane problemy patologii społecznej, Kolegium Andragogiki
Specjalnej, Warszawa.
Pospiszyl K. (1992), Psychologia kobiety, Agencja Wyd.  Petra , Warszawa.
Russel D. (1975), The Politics of Rape. The Victims Perspective, New York.
Russel D. (1984), Sex Exploitation; Rape Child Sexual Abuse and Work-Place
Harassment, Sage Publications, Beverly Hills.
Sarrel P., Masters W.H. (1982), Sexual molestation of men by women,  Archives of
Sexual Behaviour , vol. 2(11), s. 117 131.
Salter A. (1988), Treating Child Sex Offenders and Victims. A Practical Guide, Sage
Publications, California.
Sheldrick C. (1991), Adult sequelae of child sexual abuse,  British Journal of
Psychiatry , vol. 159, (Suplement 10), s. 55 62.
Stein J., Golding J., Siegel J., Burnam M, Sorenson S. (1988), Long-term
psychological sequelae of child sexual abuse, w: G. Wyatt, G. Powell, Lasting
effects of child sexual abuse, Sage, London.
7