Karolina Chołuj
Studentka Akademii Pedagogiki Specjalnej
w Warszawie
Alkohol a wykorzystywanie
seksualne dzieci
Osoby, które dopuściły się wykorzystania seksualnego dzieci, często tłumaczą swój czyn tym,
że w chwili przestępstwa były pod wpływem alkoholu. Badania pokazują jednak, że alkohol
nigdy nie jest jedynym czynnikiem warunkującym atak seksualny na dziecko. Alkohol jest
obecny w życiu wielu przestępców, jednak w zależności od typu sprawcy pełni różną rolę
w genezie i przebiegu aktu wykorzystania seksualnego dziecka.
Wyniki wielu badań dowodzą, że nie seksualnych ze względu na pedyktory re-
istnieje specyficzny profil osobowości cydywy, wskazali, że przestępstwa seksualne
osób wykorzystujących seksualnie dzieci, (w tym wykorzystywanie seksualne dzieci)
ani też inne cechy sprawców składające wiążą się często z orientacją antyspołecz-
się na ich jednoznaczną charakterystykę ną i niestabilnym stylem życia.
(Pospiszyl 1994; Chaffin i in. 2002; Salter Do cech osobowości antyspołecznej
2003). Jednak są pewne choroby i zaburze- włączono:
nia psychiczne, a także zachowania, któ-
re mają duże znaczenie przy ocenie ryzy-
 ogólne problemy z samoregulacją,
ka zachowań seksualnych wobec dzieci.
 impulsywność,
Do puli tych zachowań włącza się nad-
 bezradność,
używanie alkoholu, także w kontekście
 trudności w rozwiązywaniu problemów,
osobowości/orientacji antyspołecznej, której
 niestabilność zatrudnienia,
składową jest nadmierne picie.
 nadużywanie substancji psychoaktyw-
Finkelhor i Araji (1989), przeprowadza-
nych,
jąc analizę empirycznych badań spraw-
 wrogość,
ców wykorzystywania seksualnego dzieci,
 popełnianie przestępstw w stanie odu-
wykazali, że średnio połowa przebada-
rzenia,
nych sprawców miała w chwili badania
 pozytywne postawy wobec prze-
lub w przeszłości problemy z alkoholem
stępstw.
 zależnie od badanej próby i stosowanej
techniki badawczej problemy te stwierdza-
no u 8% do 70% sprawców. Także Han-
son i Morton-Bourgon (2004), dokonując
porównania badań sprawców przestępstw
Jednostki o takiej osobowości często
podejmują działania ryzykowne, takie jak
nadużywanie alkoholu, częste zmiany miej-
sca zamieszkania, czyny przestępcze.
1
moja NADZIEJA Mielec
moja NADZIEJA Mielec
Chołuj / Alkohol a wykorzystywanie seksualne dzieci
Odblokowanie, rozluz
nienie kontroli
Alkohol, jak inne substancje psychoak-  reagowanie podnieceniem na dziecko
tywne, ma działanie odhamowujące. Nawet (sexual arousal), wywołane przez czynni-
w przypadku wypicia małej ilości alkoholu, ki biologiczne, traumatyczne doświad-
w psychice człowieka mogą zachodzić czenia z dzieciństwa, kontakty z porno-
procesy, które znoszą hamulce przed włą- grafią dziecięcą:
czaniem dzieci w aktywność seksualną.  zablokowanie (blockage), czyli m.in.
Odblokowująca rola alkoholu ma także problemy w relacjach z dorosłymi rówie-
inny aspekt: wyzwala tłumioną agresję. śnikami, brak umiejętności społecznych,
Te odhamowujące właściwości alko- problemy w relacjach z partnerem życio-
holu podkreślają Finkelhor i Araji (1989), wym, represyjne normy dotyczące zacho-
którzy, budując czteroczynnikowy model wań seksualnych, kompleks Edypa, lęk
wyjaśnienia zachowań o charakterze sek- kastracyjny;
sualnym wobec dzieci, zaliczyli alkohol  odblokowanie (disinhibiton) wywoła-
do czynników zmniejszających samokon- ne przez różne czynniki: zaburzenia psy-
trolę sprawców. Finkelhor i Araji skate- chiczne, alkohol, stres sytuacyjny, wiek
goryzowali teorie wyjaśniające genezę starczy, zaburzone funkcjonowanie me-
wykorzystywania seksualnego dzieci, wy- chanizmów blokujących czy tolerancję
różniając cztery ich grupy. Za podstawo- kulturową.
we kryterium podziału przyjęli główny
czynnik odpowiedzialny za wykorzysty-
wanie seksualne dzieci. Były to:
Model Finkelhora i Araji pokazuje, że ge-
neza zachowań pedofilnych jest wieloczyn-
nikowa. Alkohol jest w tym modelu czynni-
kiem odblokowującym. Nie jest on wyłącz-
 zgodność emocjonalna sprawcy i dziecka
nie odpowiedzialny za akty wykorzystania
(emotional congruence), wynikająca z opóz
-
seksualnego dzieci, ale w połączeniu z inny-
nionego rozwoju sprawcy, jego niskiej sa-
mi czynnikami może do nich doprowadzić.
mooceny, potrzeby dominacji, narcyzmu;
Tabela 1. Wpływ alkoholu na zachowania człowieka,
ze szczególnym uwzględnieniem możliwości zachowań ryzykownych
Stężenie alkoholu we krwi Zachowanie człowieka
Nieznaczne zaburzenia równowagi oraz
euforia, obniżenie krytycyzmu,
0,3 < 0,5 promila alkoholu we krwi
upośledzenie koordynacji wzrokowo-
-ruchowej oraz zaburzenia widzenia
Zaburzenie sprawności ruchowej,
nadmierna pobudliwość, gadatliwość,
0,5 < 0,7 promila alkoholu we krwi
obniżenie samokontroli
Zaburzenia równowagi, sprawności
i koordynacji ruchowej, obniżenie progu
0,7 < 2,0 promila alkoholu we krwi
bólu, opóz
nienie czasu reakcji, zachowania
agresywne, pobudzenie seksualne
2
moja NADZIEJA Mielec
moja NADZIEJA Mielec
Chołuj / Alkohol a wykorzystywanie seksualne dzieci
Zarówno u sprawców preferencyjnych nia potrzeb seksualnych mogą doprowa-
(parafilnych1), jak i zastępczych (regre- dzić do wykorzystywania dziecka. Nie ozna-
syjnych2) ta  odblokowująca właściwość cza to oczywiście, że wszystkie osoby nad-
alkoholu jest istotna. Jak pokazują bada- używające alkoholu powinny być brane
nia, wpływ alkoholu na wykorzystywanie pod uwagę jako potencjalni sprawcy wyko-
seksualne dzieci ma największe znacze- rzystywania seksualnego dzieci, ale jeżeli
nie u przestępców regresyjnych, mniejsze osobą nadużywającą alkoholu jest osoba,
natomiast wśród sprawców, u których u której występują zaburzenia preferencji
zdiagnozowano parafilię. seksualnej, to ryzyko molestowania dziecka
Badania Weiss i Zimanovei (1995), znacząco wzrasta. Osoby reagujące pod-
prowadzone na próbie 53 sprawców pa- nieceniem seksualnym na dziecko, mając
rafilnych i 53 regresyjnych, pokazały, że zinternalizowane normy moralne i prawne,
prawie 60% badanych przestępców re- które jednoznacznie definiują dziecko ja-
gresyjnych nadużywa alkoholu, podczas ko obiekt aseksualny, potrafią kontrolo-
gdy w grupie sprawców parafilnych jest wać swoje popędy. Natomiast w chwili,
to nieco ponad 20%. gdy samokontrola zostanie rozluz
niona,
Podobne dane uzyskali badacze, dokonu- np. na skutek działania alkoholu, może
jący charakterystyki kryminalnej sprawców: dojść do ataku na dziecko.
60% wśród sprawców regresyjnych pozo- Wśród typów sprawców regresyjnych3
stawało pod wpływem alkoholu w momen- najbardziej podatnym na uaktywnienie
cie popełniania przestępstwa seksualne- poprzez alkohol jest typ regresyjno-frustra-
go, podczas gdy wśród sprawców parafil- cyjny. Sprawcy zaliczani do tego typu
nych było to jedynie 18%. Badani sprawcy charakteryzują się dość dobrym pozio-
regresyjni praktycznie zawsze tłumaczą mem opanowania kompetencji społecz-
swoją napaść czynnikami sytuacyjnymi, nych, raczej nie mają problemów w kon-
w tym między innymi alkoholem (Salter taktach z rówieśnikami. Kontakt seksual-
1988). Alkohol ma duże znaczenie u tego ny z dzieckiem jest wywołany najczęściej
typu sprawców, którzy, będąc pod wpły- frustracją potrzeb seksualnych (długo-
wem alkoholu, mogą traktować dziecko trwała niemożność zaspokojenia popędu
jako surogat dorosłej kobiety, obiekt do- seksualnego, np. konfliktem małżeńskim,
stępny w danym momencie. chorobą narządów płciowych etc.) oraz
Rozluz
nienie samokontroli, pobudze- czasową utratą (czy rozluz
nieniem) sa-
nie seksualne jako efekt upicia, a także mokontroli (np. po spożyciu alkoholu)
brak alternatywnego sposobu zaspokaja- (Czernikiewicz, Pawlak-Jordan 1998).
1
Parafilia to uporczywe wzorce zachowań seksualnych, w których osiągnięcie satysfakcji seksualnej jest uzależnione
od pojawienia się specyficznych przedmiotów, rytuałów czy sytuacji. Jednostka dotknięta parafilią często koncentruje
swoje myśli i fantazje wokół danego bodz
ca do tego stopnia, że nie jest w stanie osiągnąć bez ich udziału orgazmu.
Pedofilia jest w międzynarodowej klasyfikacji zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania (ICD-10) wyróżniona
jako jedna z siedmiu parafilii specyficznych (kategoria F 65: zaburzenia preferencji seksualnych). W popularnej klasyfika-
cji sprawców molestujących seksualnie dzieci A.N. Grotha sprawcy parafilni odpowiadają kategorii przestępców
preferencyjnych (offenders fixated), a sprawcy nieparafilni  kategorii przestępców regresyjnych (offenders regressed).
2
Sprawcy regresyjni to osoby, które podejmują zachowania pedofilne niemotywowane preferencjami seksualnymi.
Dziecko nie jest partnerem najbardziej pożądanym erotycznie dla dorosłych, podejmujących tego typu kontakty
seksualne. Do wchodzenia w interakcję seksualną z dzieckiem motywują ich  poza popędem płciowym  różne,
czasem złożone czynniki natury psychologicznej bądz
psychiatrycznej (Czernikiewicz, Pawlak-Jordan 1998).
3
Wyróżnia się pięć typów sprawców regresyjnych: (1) typ nieprzystosowany (osoby, u których zdiagnozowano:
psychozę, zaburzenia osobowości, upośledzenie umysłowe, otępienie starcze, zmiany organiczne w ośrodkowym układzie
nerwowym); (2) typ zahamowany (introwertyczny, o niskich kompetencjach społecznych, dziecko jako obiekt seksualny
wybierane jest jako dostępniejsze), (3) typ regresyjno-frustracyjny (wybór dziecka jako obiektu seksualnego jest powo-
dowany głównie frustracją w dziedzinie życia seksualnego), (4) typ moralnie nierozróżniający (osoby takie charakteryzu-
ją się brakiem dojrzałej osobowości, brakiem empatii, postawą roszczeniową), (5) typ seksualnie nieodróżniający
(poszukujący nowych doznań seksualnych, kontakt seksualny z dzieckiem jest dla nich kolejnym, nowym doświad-
czeniem) (Czernikiewicz, Pawlak-Jordan 1998).
3
moja NADZIEJA Mielec
moja NADZIEJA Mielec
Chołuj / Alkohol a wykorzystywanie seksualne dzieci
Sprawcy preferencyjni
Jak zauważa A.C. Salter (2003), spraw- Alkohol w tym cyklu może pojawić się
cy preferencyjni w swoich zachowaniach w kilku miejscach: na poziomie planowania
seksualnych ujawniają pewien ciąg typo- i fantazji, w czasie ataku na dziecko (według
wych zachowań, tzw. cykl dewiacyjny. badań Weiss i Zimanovei, alkohol w tej
W skład tego cyklu wchodzą: fazie pojawia się u ok. 18% sprawców),
ale także już na poziomie decyzji o ataku.
U sprawców parafilnych alkohol może mieć
 podniecenie dewiacyjne (np. fantazje
duże znaczenie, jeśli wzmacnia u spraw-
na temat seksu z dzieckiem),
cy zaburzony wzorzec podniecania.
 pozornie nieważne decyzje lub rozmyśl-
Badania Elliott i innych badaczy (1995)
ny zamiar,
na grupie 91 skazanych za pedofilię poka-
zały, że 22% badanych sprawców wska-
 czynniki wysokiego ryzyka (takie jak: do-
zywało na zażywanie substancji psycho-
stęp fizyczny, emocjonalny do dziecka),
aktywnych (alkohol, narkotyki) podczas
etapu planowania, przygotowania się do
 wybór celu,
napaści na dziecko. Większą liczbę wska-
 planowanie i fantazje dewiacyjne,
zań otrzymała jedynie kategoria  fantazje
 omotanie lub użycie siły,
dotyczące poprzednich ofiar . Na pozio-
 atak,
mie decyzji o ataku alkohol jest wykorzy-
 zapewnienie sobie tajemnicy,
 wyrzuty sumienia lub strach.
Podniecenie dewiacyjne
Wyrzuty sumienia
(fantazje z masturbacją)
lub strach
Zapewnienie Pozornie nieważne decyzje
sobie tajemnicy lub rozmyślny zamiar
A
SZY W
A
F E
Atak Czynnik
Cykl dewiacyjny
wysokiego ryzyka
M
YŚL NIEE
Omotanie
Wybór celu
lub użycie siły
Planowanie i fantazje
dewiacyjne
y
ródło: (Salter 2003).
4
moja NADZIEJA Mielec
moja NADZIEJA Mielec
Chołuj / Alkohol a wykorzystywanie seksualne dzieci
stywany przez sprawców jako  alibi dla ścią na dziecko, bo [...], napastnik głęboko
planowanego czynu. wierzy w swoje słowa. Często jest tak, że
U przestępców (nie tylko seksualnych) alkohol pomaga sprawcom w błędnym
występują, tzw. błędy myślenia4, które po- myśleniu: sięgają po alkohol, aby łatwiej
zwalają im normalnie funkcjonować w świe- było im się wytłumaczyć przed samym
cie i prowadzą do tego, że kiedy słyszymy sobą i innymi z tego, co zrobili (Straciłem
z ust sprawcy molestującego seksualnie kontrolę, bo byłem pijany).
dzieci, że Nie mógł się oprzeć przed napa-
Alkohol a stosowanie przemocy przez sprawców
Ważnym aspektem nadużywania alko- emocjonalną czy materialną, zastraszają.
holu jako czynnika ryzyka wykorzystywania Użycie przemocy fizycznej przez spraw-
seksualnego dzieci jest także rola, jaką od- ców niesadystycznych będących pod wpły-
grywa on w odhamowywaniu tłumionej wem alkoholu można tłumaczyć wpły-
agresji. Badania pokazują, że sprawcy wem tej substancji na zachowanie. Alkohol
będący pod wpływem substancji odurza- powoduje obniżenie samokontroli oraz
jących w chwili ataku na dziecko częściej zachowania agresywne.
stosują wobec ofiar przemoc (Salter 2003; Ponadto, u podstaw nadużywania alkoho-
Hanson, Morton-Bourgon 2004). Jeżeli nie lu, tak jak u podstaw agresji, leży frustracja.
są to sprawcy sadystyczni, którzy z zada- W przypadku przestępców seksualnych
wania ofierze bólu czerpią satysfakcję, to przyjmuje się, że  przynajmniej częściowo
wybór użycia siły jako techniki zmusze-  niemożność zaspokajania swoich potrzeb
nia dziecka do czynności seksualnych jest seksualnych oraz frustracja wyobrażeń o so-
rzadki wśród trzez
wych przestępców bie jako silnym mężczyz
nie, poczucia wła-
seksualnych. Osoby wykorzystujące sek- snej wartości i dominacji (Heitzman 1995).
sualnie dziecko zazwyczaj nie posługują Użycie przemocy podczas ataku seksual-
się przemocą fizyczną  uwodzą dziecko, nego na dziecko pozwala sprawcy na za-
szantażują je, wykorzystują zależność spokojenie tych potrzeb.
Wpływ alkoholu na recydywę przestępstw seksualnych
Alkohol jest jednym z ważniejszych z recydywą przestępstw seksualnych: usta-
predyktorów powrotności do przestępstw lono związek między nadużywaniem sub-
seksualnych. Badania porównawcze Han- stancji odurzających, pozostawaniem pod
son i Morton-Bourgon (2004), podczas ich wpływem w momencie popełnienia
których poddano analizie 95 różnych ba- przestępstwa a powrotnością do prze-
dań (w których łącznie uczestniczyło 31 tys. stępstw seksualnych (Hanson, Morton-
przestępców seksualnych), pokazały, że -Bourgon 2004).
dewiacyjne zachowania seksualne oraz Badania Firestone i innych pokazały,
orientacja antyspołeczna są najsilniejszymi że recydywiści spośród sprawców kazi-
predyktorami recydywy ogólnej, a w szcze- rodztwa wyróżniają się wyższymi, niż po-
gólności przestępstw nieseksualnych z uży- zostali przestępcy, wynikami w testach
ciem przemocy. Większość cech orienta- przesiewowych na wykrywanie alkoholi-
cji antyspołecznej było związanych także zmu (Chaffin i in. 2002).
4
Tzw. zakłamane rozumowanie, zniekształcenia procesów poznawczych, charakteryzujące się m.in. brakiem
perspektywy czasowej, niechęcią do stawiania się w czyjejś sytuacji, nieuznawanie krzywd wyrządzanym innym,
postawa  nie mogę , stwierdzenie, że nie są w stanie oprzeć się swoim pożądaniom, uzależnieniu etc. (Slater 2003).
5
moja NADZIEJA Mielec
moja NADZIEJA Mielec
Chołuj / Alkohol a wykorzystywanie seksualne dzieci
Podsumowanie
Rola alkoholu w wykorzystaniu seksu- na różnych etapach przygotowań do ataku
alnym dziecka jest złożona i nie do końca na dziecko. Często sprawcy  świadomie
wyjaśniona. Należy jednak podkreślić, że lub nie  próbują wykorzystywać nadużywa-
tylko niewielki odsetek sprawców atakuje nie alkoholu jako tarczę ochronną przed
dziecko, będąc jedynie pod wpływem środ- wymiarem sprawiedliwości (Byłem nietrzez
-
ków odurzających (Chaffin 2002). Nie ulega wy, więc nie wiedziałem co robię). Takie
jednak wątpliwości, że alkohol jest obecny rozumowanie pozwala im także na ocale-
w życiu większości osób wykorzystujących nie obrazu samego siebie jako w gruncie
seksualnie dzieci i używany jest przez nich rzeczy dobrego człowieka (Salter 2003).
Child sexual abusers often try to excuse themselves by saying that they acted under the
influence of alcohol. Research shows however that alcohol is hardly ever the sole cause
of the sexual assault on a child. Alcohol is present in many criminals' lives, though
depending on the type of abuser it may play different roles in the origin and course of
acts of child sexual abuse.
Literatura
Araji S., Finkelhor D., (1989), Abusers: a Review of the Research, w: D. Finkelhor,
Sourecebook on Child Sexual Abuse, Sage Publications.
Chaffin M., Letourneau L., Silovsky J.F. (2002), Dorośli sprawcy wykorzystywania sek-
sualnego dzieci  przegląd zagadnień,  Dziecko Krzywdzone. Teoria. Badania.
Praktyka nr 1.
Czernikiewicz W., Pawlak-Jordan B. (1998), Wykorzystywanie seksualne dzieci, Fundacja
 Dzieci Niczyje , Warszawa.
Elliott M., Brovne K., Kilcoyne J. (1995), Child Sexual Abuse Prevention: what offenders
tell us,  Child Abuse & Neglect , vol. 19, nr 5.
Hanson R.K., Morton- Bourgon K., Predyktory recydywy przestępstw seksualnych: uaktual-
niona metaanaliza 2002-04,  Dziecko krzywdzone. Teoria. Badania. Praktyka nr 7.
Heitzman J. (1995), Upicie i uzależnienie alkoholowe w genezie przestępstwa zgwałcenia,
w:  Acta Sexologica, Journal of Sex Crime and Social Pathology , vol. 1, nr 3 4.
Pospiszyl I. (1994), Przemoc w rodzinie, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.
Salter A.C. (2003), Pokonywanie traumy. Jak zrozumieć i leczyć dorosłe ofiary wykorzy-
stywania seksualnego w dzieciństwie, Media Rodzina, Poznań.
Weiss P., Zimanova J. (1995), Parafilni i nieparafilni przestępcy seksualni, w:  Acta Se-
xologica, Journal of Sex Crime and Social Pathology , vol. 1, nr 1.
Woronowicz B.T. (1998), Alkoholizm jako choroba, Państwowa Agencja Rozwiązywa-
nia Problemów Alkoholowych, Warszawa.
6
moja NADZIEJA Mielec