Powojenna twórczość Miłosza.

Pierwszy powojenny tom "Ocalenie" przyniósł wiersze wojenne i wcześniejsze,
będące wyrazem solidarności z losem narodu i świadectwem swojej epoki. Tytuł
wyjaśnia autor w przedmowie mówiąc o wybawczym celu prawdziwej poezji, która
nie jest wspólnictwem urzędowych kłamstw ani czytanką z pańskiego pokoju, lecz
przynosi poznanie i oczyszczenie. W wierszach tych dochodzi do kontrastowego
zderzenia 2 światów: dawnej nieodpowiedzialnej beztroski z wojennym losem i
poniżeniem podbitego narodu, jak np. w "Powrocie", "Postoju zimowym" czy "
Walcu". Jest też hołd złożony wojennej i powstańczej Warszawie, bohaterom
getta: "Miasto", "Przedmieście" , "Pożegnanie 1945 " , "Biedny chrześcijanin
patrzy na getto" , "Campo di Fiori". Zawarty jest w nich również tragiczny
dylemat artysty marzącego o sztuce czystej, a postawionego w sytuacji
przerastającej zadania poezji: patosu zbiorowego obowiązku. Sam poeta za
szczególnie ważne uznaje tu cykle: "Świat: poema naiwne" i " Głosy biednych
ludzi", gdzie patrzy na tę rzeczywistość zdumionymi oczami dziecka i prostego
człowieka.
W pierwszym emigracyjnym tomie pt. "Światło dzienne" znalazły się m.in. takie
wiersze jak: "Dziecię Europy", poemat "Traktat moralny" oraz napisany w 1950
głośny tekst "Który skrzywdziłeś człowieka prostego". Ironiczno sarkastyczny,
miejscami wręcz żartobliwy " Traktat moralny" jest poważnym w wymowie opisem i
diagnozą sytuacji intelektualnej i politycznej Polski i świata powojennej
rzeczywistości, ostrzeżeniem przed totalitaryzmem. Wraz z "Traktatem poetyckim"
i wierszami z lat sześćdziesiątych ukształtowała się ostatecznie poetyka
Miłosza, łącząca liryczną obrazowość i wizyjność z klasyczną refleksją oraz
przełamujący ton powagi ironiczny dystans. Kryje się za tym próba
syntetyzowania doświadczeń własnych i doświadczeń czasu historycznego (chcę nie
poezji ale dykcji nowej) , problemów aktualnych i odwiecznych pytań
filozoficznych i historiozoficznych, dotyczących podstawowych spraw ludzkiej
egzystencji , nieuchronności przemijania, okrutnych praw czasu,
nieprzystawalności formuł ogólnych do niepowtarzalności istnienia każdego
człowieka, każdego momentu bytu każdej sytuacji ludzkiej.
Moralnym rozważaniom autora towarzyszy wnikliwe rozpoznanie z perspektywy
emigracyjnej, natury tych systemów społeczno-politycznych, które zniewalają
jednostkę, a dobro powszechne podporządkowują partykularnym interesom elity
władzy. To rozpoznanie Miłosza ma zarazem charakter uniwersalny - nie tylko
komunizm, wbrew pobieżnym sądom krytyki literackiej, stanowi przedmiot
odniesienia rozważań poety: każda ideologia i każda władza, która kosztem
jednostki pragnie budować system społecznej szczęśliwości, nieuchronnie
prowadzi do zniewolenia człowieka. Wiersz "Który skrzywdziłeś" z tomu "Światło
dzienne" (1953), to głos przestrogi dla tych, którzy kosztem człowieka pragną
budować nową przyszłość.