. .
MINISTERSTWO EDUKACJI
i NAUKI
Janina Bujnowicz
Hanna Kanwal
Aktywizowanie niepełnosprawnego w środowisku lokalnym
346[03].Z2.03
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2005
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr Iwona Kłóska
mgr Aurelia Włoch
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Katarzyna Maćkowska
Konsultacja:
dr inż. Bożena Zając
Korekta:
mgr Joanna Iwanowska
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 346[03].Z2.03
Aktywizowanie niepełnosprawnego w środowisku lokalnym zawartego w modułowym
programie nauczania dla zawodu opiekunka środowiskowa.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 7
4. Materiał nauczania 7
4.1.Środowisko społeczne jako miejsce życia osoby
niepełnosprawnej 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 15
4.1.3. Ćwiczenia 15
4.1.4. Sprawdzian postępów 17
4.2.Zasady i metody oddziaływań aktywizujących osoby
niepełnosprawne w środowisku 18
4.2.1. Materiał nauczania 18
4.2.2. Pytania sprawdzające 26
4.2.3. Ćwiczenia 27
4.2.4. Sprawdzian postępów 29
5. Sprawdzian osiągnięć 30
6. Literatura 34
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Modułowy program nauczania dla zawodu opiekunka środowiskowa składa się z zestawu
modułów kształcenia w zawodzie i odpowiadających im jednostek modułowych. Dla każdej
jednostki modułowej opracowany został pakiet edukacyjny. Pakiet edukacyjny zawiera
poradnik dla ucznia. Korzystając z poradnika dla ucznia ukształtujesz umiejętności, które
pomogą Ci zaliczyć jednostkę modułową.
W poradniku dla ucznia zamieszczono następujące części:
- wymagania wstępne,
- cele kształcenia,
- materiał nauczania,
- sprawdzian osiągnięć,
- literatura.
Wymagania wstępne określają umiejętności, jakie powinieneś posiadać przed
rozpoczęciem pracy z poradnikiem. Zapoznaj się z wymaganiami i oceń, czy je spełniasz.
Dotyczą one umiejętności, które ukształtowałeś podczas dotychczasowej nauki. Spełnienie
wymagań wstępnych pozwoli Ci na skoncentrowanie się na kształtowaniu nowych
umiejętności potrzebnych do zaliczenia jednostki modułowej.
Cele kształcenia określają umiejętności, jakie powinieneś ukształtować w wyniku
procesu kształcenia w jednostce modułowej. Przed rozpoczęciem zajęć zapoznaj się z celami
kształcenia, aby dowiedzieć się, czego się nauczysz.
Materiał nauczania w jednostce modułowej podzielony jest na tematy. W każdym
temacie zamieszczono informacje, które są niezbędne dla osiągnięcia zaplanowanych
w jednostce modułowej celów: fakty, pojęcia, prawa, symbole, definicje, a także wskazówki,
z jakich z
ródeł informacji możesz skorzystać, aby dowiedzieć się na dany temat więcej.
W materiale nauczania zamieszczono również:
- pytania sprawdzające, na które powinieneś odpowiedzieć przed przystąpieniem do
realizacji ćwiczeń, aby sprawdzić, czy jesteś przygotowany do ich wykonania,
- ćwiczenia, które zawierają polecenie, sposób wykonania oraz zalecane wyposażenie
stanowiska pracy. Wykonując poszczególne ćwiczenia ukształtujesz umiejętności
niezbędne do zaliczenia jednostki modułowej,
- sprawdzian postępów, który pozwoli Ci określić zakres poznanej wiedzy i stopień
ukształtowania umiejętności. Jeżeli Twoje odpowiedzi będą pozytywne, będziesz mógł
przejść do następnego tematu, jeżeli nie to sprawdzian postępów pozwoli Ci wskazać,
jakie wiadomości powinieneś powtórzyć lub jakie ćwiczenia wykonać ponownie dla
ukształtowania potrzebnych umiejętności.
Sprawdzian osiągnięć, który znajduje się na końcu jednostki modułowej umożliwi Ci
sprawdzenie, czy jesteś dobrze przygotowany do jej zaliczenia. Jest on przygotowany
w formie przykładowego testu, zawiera instrukcję dla ucznia oraz zestaw zadań testowych.
Wszystkie zadania zamieszczone w teście obejmują treści objęte programem nauczania oraz
sprawdzają, czy osiągnąłeś założone w jednostce modułowej cele.
Ostatnim elementem poradnika dla ucznia jest wykaz literatury, skorzystanie z której
umożliwi Ci pogłębienie wiedzy z zakresu programu jednostki modułowej.
Jednostka modułowa: Aktywizowanie niepełnosprawnego w środowisku lokalnym jest
elementem modułu Człowiek niepełnosprawny w rodzinie i w środowisku. Moduł ten składa
się z 4 jednostek:
1. Organizowanie systemu wsparcia społecznego.
2. Wspomaganie rodziny niepełnosprawnego.
3. Aktywizowanie niepełnosprawnego w środowisku lokalnym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
4. Korzystanie z zasobów ludzkich i materialnych środowiska dla potrzeb podopiecznego.
Jednostka modułowa Aktywizowanie niepełnosprawnego w środowisku lokalnym
zawiera podstawowe informacje na temat funkcjonowania osoby niepełnosprawnej
w środowisku lokalnym oraz działań aktywizujących podejmowanych przez opiekunkę
środowiskową i pozwala na ukształtowanie umiejętności niezbędnych do wykonywania
zawodu opiekunki środowiskowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- wskazywać wpływ warunków środowiskowych na rozwój i zachowanie jednostki,
- charakteryzować grupę społeczną, jej funkcje i zadania,
- przedstawiać różne aspekty pełnienia ról społecznych,
- analizować czynniki społeczne wpływające na kształtowanie postaw prospołecznych,
- rozróżniać rodzaje zaburzeń osobowości,
- identyfikować pojęcie grupy wsparcia,
- planować i organizować pracę,
- nawiązywać współpracę z różnymi instytucjami i organizacjami udzielającymi wsparcia
osobom niepełnosprawnym,
- identyfikować metody pracy socjalnej i posługiwać się nimi,
- wykorzystywać techniki komunikacji interpersonalnej,
- identyfikować trudności wynikające z różnego rodzaju niepełnosprawności,
- planować działania wspierające podopiecznego i jego rodzinę,
- wybrać formy pomocy stosownie do potrzeb podopiecznego i jego rodziny,
- planować codzienne czynności podopiecznego uwzględniające możliwości
podopiecznego,
- określać zasady pracy opiekunki z niepełnosprawnym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- określić cechy zbiorowości lokalnej (społeczności lokalnej) i jej wpływ na socjalizację
jednostki,
- wyjaśnić pojęcie przystosowania społecznego,
- określić wpływ czynników środowiskowych na powstawanie zaburzeń przystosowania
społecznego,
- wyjaśnić znaczenie i celowość integracji osoby niepełnosprawnej ze środowiskiem,
- określić formy integracji niepełnosprawnego ze środowiskiem lokalnym,
- nawiązać współpracę z instytucjami w środowisku lokalnym działającymi na rzecz
integracji,
- zidentyfikować mechanizmy oddziaływania grupy na osobę niepełnosprawną,
- zorganizować grupę wsparcia dla osoby niepełnosprawnej,
- zaprojektować pracę z różnymi grupami niepełnosprawnych,
- zastosować obowiązujące zasady pracy grupowej,
- zastosować efektywne metody pracy z grupą,
- przygotować podopiecznego do racjonalnego wykorzystania czasu wolnego,
- zastosować różne formy terapii zajęciowej w pracy grupowej i indywidualnej,
- zaprojektować różne formy wypoczynku podopiecznego,
- wykazać znaczenie wychowawczego podejścia do pracy z podopiecznym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Środowisko społeczne jako miejsce życia osoby
niepełnosprawnej
4.1.1. Materiał nauczania
Środowisko to zespół warunków, wśród których bytuje jednostka, czynników kształtujących jej
osobowość, oddziaływujących stale lub przez dłuższy czas.
Zbiorowość  oznacza grupę ludzi zamieszkującą dany obszar i powiązaną ze sobą
pewnymi więzami społecznymi. Więzi te są z reguły niezbyt trwałe. W takim znaczeniu
zbiorowością są mieszkańcy jednego bloku lub nowego osiedla, których nie łączą jeszcze
wspólne interesy i związki. W przypadku, gdy w danej zbiorowości społecznej wytwarza się
struktura społeczna, a jej członkowie zaczynają wspólnie realizować jakieś istotne dla
wszystkich cele, wówczas zbiorowość taka może stawać się grupą społeczną.
W przypadku dużych zbiorowości społecznych zajmujących trwale jakieś terytorium
używa się wobec nich określenia zbiorowość terytorialna. W szczególnych przypadkach
zbiorowość terytorialna może stawać się społecznością lokalną.
Społecznością lokalną wg A. Kamińskiego jest niewielka zbiorowość terytorialna
obejmująca ogół osób, z którymi jednostka może się stykać bezpośrednio dzięki bliskości
miejsca zamieszkania.
Cechy społeczności lokalnej to:
- przestrzeń (geograficznie wydzielony obszar) i terytorium (teren zasiedziały przez ludzką
populację),
- zamieszkująca to terytorium ludność,
- społeczne interakcje zachodzące między zamieszkującymi terytorium osobami,
- wspólne więzi ludzi i instytucji, co sprawia że zbiorowość charakteryzuje się
wewnętrznym zintegrowaniem i co z kolei umożliwia podejmowanie wspólnych działań na
rzecz rozwiązywania lokalnych problemów,
- poczucie odrębności od innych grup,
- poczucie sentymentu do miejsca zamieszkania.
Rodzaje więzi występujących w społecznościach lokalnych:
- osobowe, łączące ludzi, którzy się znają. Oparte są na styczności osobistej,
- kulturowe, oparte na tych samych wartościach, normach i wzorcach,
- strukturalno-przedmiotowe, np. wymieniamy się drobnymi przysługami sąsiedzkimi.
Społeczność lokalna charakteryzuje się jak już wyżej wspomniano wewnętrznym
zintegrowaniem.
Integracja społeczna
Integracja społeczna jest procesem opartym na zespoleniu, scalaniu elementów pewnej
zbiorowości społecznej, przy czym jest ono oparte na wzajemnych kontaktach, wspólnych
systemach wartości, interesów, celów, podobieństwa sytuacji życiowej.
Integracja społeczna wg M. Chodkowskiej obejmuje:
a) integrację rodzinną,
b) integrację lokalną (jednostek i rodzin),
c) integrację edukacyjną (przedszkolną, szkolną),
d) integrację zawodową,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
e) integrację w płaszczyz
nie wspólnot religijnych,
f) integrację w płaszczyz
nie wspólnoty narodowej.
Integracja rodzinna
Od pierwszych chwil życia swych członków rodzina oprócz wielu innych funkcji spełnia
funkcję integracyjną. Akceptacja wspólnych norm i wartości jest tu łatwiejsza niż w innych
grupach z uwagi na specyficzną więz
łączącą członków rodziny oraz częstsze i bezpośrednie
kontakty. Ponadto rodzina realizuje funkcję socjalizacyjną, integruje swoich członków
z innymi grupami społecznymi.
Pojawienie się dziecka w rodzinie można uważać za początek procesu jego integracji
zarówno wewnątrzrodzinnej, jak i zewnętrznej. Warunkiem prawidłowego przebiegu tego
procesu jest właściwa postawa rodziców, a także pozostałych członków rodziny, wyrażającą
się akceptacją dziecka. Integrację rodzinną należy traktować jako podstawowy warunek
wszelkich form integracji społecznej.
Urodzenie dziecka, szczególnie pierwszego, w rodzinie traktowane jest jako jedna
z sytuacji zagrażającej pojawieniem się kryzysu w życiu rodzinnym. Urodzenie dziecka
niepełnosprawnego może zaostrzać przebieg kryzysu społecznego.
Nie wszyscy rodzice potrafią natychmiast pogodzić się ze stanem dziecka i zaakceptować
go takim, jakim jest. Często potrzebują czasu, aby przyjąć tę trudną rzeczywistość. Pierwsze
lata życia dziecka są szczególnie ważne dla jego dalszego rozwoju, dla wykształcenia się jego
mechanizmów adaptacyjnych, które decydują o integracji z rodziną oraz innymi grupami.
Dziecko wyczuwa rozpacz, ból rodziców, a wraz z wiekiem uświadamia sobie, że jest inne.
W warunkach braku akceptacji, miłości ze strony najbliższych wzrasta w nim poczucie
niższości, a w końcu traci szanse integracyjne na harmonijne scalenie z rodziną.
Brak pełnej akceptacji powoduje, że dziecko nie uczy się dążności do zespolenia ze
swym otoczeniem, brakuje mu umiejętności pozyskiwania pozytywnych uczuć i obdarzania
nimi bliskich sobie osób.
Ważne jest, aby rodzice w trudnych sytuacjach związanych z urodzeniem
niepełnosprawnego dziecka otrzymywali wsparcie w ich przezwyciężaniu, co może ułatwić
procesy integracji rodziny.
Integracja lokalna
Integracja lokalna obejmuje łączenie się osób niepełnosprawnych i zdrowych
zamieszkujących wspólne terytorium, umożliwiające wzajemne bezpośrednie kontakty.
Przynależność osób niepełnosprawnych do wspólnoty lokalnej oznacza ich zintegrowanie
ze zdrowymi, natomiast bariery integracji wyrażają się w tym, że mimo ich wspólnego
zamieszkiwania osoby niepełnosprawne nie są częścią społeczności lokalnej.
Postępująca urbanizacja spowodowała dużą anonimowość życia, rozluz
nienie, a nawet
zerwanie podstawowych więzi sąsiedzkich, instytucjonalizację życia społecznego. Od kilu lat
obserwuje się powrót do łączenia się w ramach wspólnego terytorium i rekonstrukcji
dawnych więzi sąsiedzkich. Pomoc sąsiedzka powraca do łask, świadczona bowiem przez
znane potrzebującemu pomocy osoby, daje większe poczucie bezpieczeństwa niż bezosobowe
wsparcie instytucjonalne.
W pojęciu integracji społecznej mieszczą się wszelkie kontakty społeczne różnych grup
wiekowych mieszkańców w ramach grup rówieśniczych, organizacji samopomocowych oraz
współdziałanie poprzez różne instytucje lokalne. Poza tym integracja lokalna odnosi się do
scalania na poziomie:
a) jednostek (zdrowych i niepełnosprawnych),
b) rodzin (zdrowych i rodzin z osobą niepełnosprawną).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Środowisko lokalne jest dla osoby niepełnosprawnej tak samo ważne jak środowisko
lokalne. Dla dziecka jest obszarem, w którym nawiązuje ono pierwsze kontakty, tu można
także doświadczyć własnej odmienności od innych.
Człowiek niepełnosprawny doświadcza wielu barier związanych z funkcjonowaniem
w środowisku lokalnym, od barier architektonicznych, po bariery psychiczne ujawniane
w negatywnych postawach osób zdrowych. W rezultacie niepełnosprawny będąc obecnym
w środowisku w sensie fizycznym, w rzeczywistości znajduje się poza obrębem wspólnoty
lokalnej. Integracja w płaszczyz
nie lokalnej stwarza najbardziej naturalne warunki dla
zespolenia się w grupach ludzi o zbliżonym wieku, podobnych zainteresowaniach, czy
wspólnych interesach. Człowiek zawsze odczuwał potrzebę uczynienia czegoś na rzecz swego
najbliższego otoczenia. Kierują nim zarówno względy altruistyczne wpojone w procesie
społecznego wychowania, przejawiające się w pragnieniu bycia użytecznym, a także względy
egocentryczne przejawiające się w oczekiwaniu wzajemności w przypadku ewentualnej
potrzeby skorzystania z pomocy.
Równie ważne w integracji osób niepełnosprawnych jest akceptacja, również ważna
w zespoleniu rodzin. Ponadto akceptacja w kręgach sąsiedzkich osoby niepełnosprawnej
może sprzyjać jej akceptacji rodzinie. Gdy osoba niepełnosprawna nie jest wyszydzana,
a spotyka się z życzliwością w sklepie, parku, osiedlowym kinie, wówczas rodzinie łatwiej
przyjąć fakt posiadania niepełnosprawnego dziecka. Dla rodziców bardzo ważna jest
świadomość, że to co robią dla dziecka ma sens, dostrzegany nie tylko przez nich, ale także
przez najbliższe otoczenie, w którym przebywa dziecko.
Integracja edukacyjna
Integracja edukacyjna jest przedmiotem zainteresowania naukowców z uwagi na
poszukiwanie optymalnych form kształcenia osób upośledzonych, co spowodowane jest
rozczarowaniem efektami szkolnictwa specjalnego.
Okazało się, że konsekwencją nauczania w szkołach specjalnych było narastanie barier
pomiędzy absolwentami tych szkół i innymi członkami społeczeństwa. Niepełnosprawni
odizolowani od rówieśników podlegali procesowi segregacji, nie byli przygotowani do
przezwyciężania trudności w kontaktach codziennych. Ich mechanizmy adaptacyjne słabły.
Zdrowi uczniowie wyrastali bez kontaktów z niepełnosprawnymi kolegami, nie mieli więc
okazji nauczyć się współdziałania, co prowadziło do narastania wzajemnego braku
zrozumienia. Integracja edukacyjna jest najlepszą formą kształtowania kontaktów scalających
niepełnosprawnych i zdrowych od możliwie najwcześniejszych okresów życia. Dzieci
w wieku przedszkolnym w bardziej naturalny sposób traktują odmienność rówieśników,
dlatego przedszkola integracyjne służyć mogą kształtowaniu właściwych postaw, które
utrwalane powinny być na innych etapach edukacji dzieci.
Integracja szkolna prowadzona w postaci szkół integracyjnych daje szansę dzieciom
niepełnosprawnym na nawiązanie normalnych interakcji społecznych, uczy takiego życia,
jakie będzie jego udziałem. Ma możliwość uczenia się wielu zachowań od rówieśników
poprzez naśladownictwo. Ważnym elementem jest również unikanie naznaczenia
spowodowanego chodzeniem do szkoły specjalnej.
Integracja jest korzystna również dla dzieci zdrowych, gdyż uczą się one tolerancji,
otwartości na drugiego człowieka, na jego odmienne potrzeby. W warunkach szkolnych
powinna zostać spożytkowana możliwość ukazania zdolności dzieci niepełnosprawnych.
Niektóre grupy dzieci upośledzonych wymagają specjalnych oddziaływań i środków
dydaktycznych możliwych do zrealizowania wyłącznie w warunkach szkoły specjalnej, np.
dzieci niewidome, głuche nie miałyby szans rewalidacji w warunkach szkoły masowej.
Należy jednak pamiętać, że nawet okazjonalne zajęcia integracyjne mają duże znaczenie
w odniesieniu do tych dzieci, które nie są zdolne do stałego przebywania z rówieśnikami.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Integracja zawodowa
Praca zawodowa spełnia ważną rolę w życiu człowieka, ma ona znaczenie nie tylko
z powodu zabezpieczenia potrzeb bytowych, ale daje poczucie bycia użytecznym, może też
zaspokajać potrzebę szacunku i uznania. Praca także stwarza możliwości nawiązania
kontaktów koleżeńskich, zaspokajać może potrzebę przynależności do grupy, integrować
może osoby o podobnych zainteresowaniach.
Podobnie jak przy integracji edukacyjnej istnieją pewne ograniczenia, bowiem nie
wszyscy niepełnosprawni mogą pracować, nawet w zakładach pracy chronionej. Zmiany
w strukturach zakładów przemysłowych, likwidacja wielu spółdzielni inwalidów powoduje,
że wielce utrudnione są możliwości zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Mimo
uruchomienia na przestrzeni ostatnich lat dużych środków z funduszy PFRON-u sytuacja nie
ulega zdecydowanej poprawie. Należy jednak poszukiwać możliwości rozszerzania form
integracji poprzez aktywizację zawodową.
Integracja w płaszczyz
nie wspólnot religijnych
Grupy religijne tworzą specyficzne więzi, z uwagi na cele, którym są podporządkowane
i wartości, jakie z sobą niosą. Duże znaczenie odgrywają religie chrześcijańskie, w których
ludzie chorzy, cierpiący mają szczególne miejsce. Wszyscy niepełnosprawni są szczególnie
bliscy Bogu, mają prawo do godnego życia i szacunku innych. Nie do przecenienia jest rola,
jaką odegrał Papież Jan Paweł II odwiedzający chorych, niepełnosprawnych, upośledzonych
w różnych krajach świata.
W ostatnich latach poszerzyły się możliwości udziału dzieci upośledzonych umysłowo
w katechizacji i udziale w sakramencie Komunii, co dla rodzin osób wierzących jest
olbrzymią wartością religijną.
Takie działania stwarzają wyjątkowo korzystne warunki dla integracji poprzez
zwiększanie możliwości udziału dzieci niepełnosprawnych we wspólnej katechizacji
z dziećmi zdrowymi. Bariery pojawiające się w realizacji tych zamierzeń wynikają
najczęściej z braku zrozumienia doniosłości spraw religijnych zarówno dla dzieci jak i dla
osób dorosłych. Jako przykład posłużyć może duże zainteresowanie praktykami religijnymi,
jakie możliwe są w kaplicach istniejących w domach pomocy społecznej. Przeżycia religijne
przyczyniają się do większej refleksyjności, zorientowaniu na potrzeby drugiego człowieka,
ułatwiają komunikację między różnymi osobami, sprzyjają empatii. Integracja w płaszczyz
nie
religijnej pozwala na ulepszenie funkcjonowania człowieka niepełnosprawnego w społeczeństwie
także w aktywności pozareligijnej.
Integracja w płaszczyz
nie wspólnoty narodowej
Świadomość przynależności do danego narodu powoduje wzrost poczucia własnej
wartości, gdyż człowiek identyfikuje się z określoną kulturą, historią, a także przyszłością.
Wspólnoty narodowe poprzez państwo i jego instytucje zabezpieczają podstawowe prawa
i potrzeby jednostek.
Integracja w płaszczyz
nie narodowej polega na łączeniu osób niepełnosprawnych
i sprawnych we wspólnocie duchowej oraz na umożliwieniu korzystania z dorobku narodu.
Oznacza to, że osoba niepełnosprawna jest dumna z osiągnięć tej wspólnoty i czuje się za nią
odpowiedzialna, tak jak ludzie sprawni.
Integracja powinna więc dokonywać się zarówno na poziomie małych struktur jak i na
poziomie makrostruktur, gdyż integracja jest jedna. Działania podejmowane w rodzinie,
szkole, sąsiedztwie mogą być prowadzone równolegle z oddziaływania integracyjnymi
w skali narodu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Integracja społeczna jako efekt rehabilitacji
Pełna integracja społeczna osób niepełnosprawnych powinna być efektem rehabilitacji
tych osób. Podstawy teoretyczne takiego myślenia wypływają z teorii społecznej roli chorego
(wg T. Parsonsa).
Do różnych grup i zbiorowości przynależymy poprzez pełnione w nich role. Wielość
i różnorodność ról jest często przyczyną zaburzeń w ich prawidłowym pełnieniu.W miarę
dobra kondycja fizyczna i psychiczna pozwala uruchomić mechanizmy adaptacyjne,
umożliwiające rozładowywanie tworzących się konfliktów.
Załamanie się tej kondycji, czyli chorobę, utratę pełnej sprawności T. Parsons definiuje
w kategoriach ról społecznych. Być chorym w społecznym znaczeniu to:
a) być zwolnionym na stałe lub okresowo z całości lub części obowiązków związanych z
dotychczas pełnionymi rolami,
b) być zobowiązanym do dążenia do poprawy zdrowia, we współdziałaniu z odpowiednimi
instytucjami.
Główna przeszkoda integracji tkwi w tym, że osoby chore, niepełnosprawne nie są w stanie
sprostać wymaganiom ról w taki sposób, jakiego oczekują od nich inni.
Rehabilitacja ukierunkowana na integrację społeczną polega na wspomaganiu osób
w przygotowaniu do pełnienia różnych ról społecznych. Rehabilitacja społeczna nie może
przebiegać w oderwaniu od środowiska życia osób niepełnosprawnych, musi być także
zespolona z wymogami rehabilitacji leczniczej.
Rehabilitacja społeczna osób niepełnosprawnych daje możliwość ich lepszego
funkcjonowania w różnych rolach społecznych, dzięki czemu wzrastają ich możliwości
zespalania się z innymi uczestnikami życia społecznego. Czynnikiem różnicującym społeczne
wymagania musi być wiek, stan zdrowia. Osoby niepełnosprawne muszą mieć stworzone
warunki dla podejmowania i pełnienia ról, bowiem spełniają one swoje role życiowe inaczej
niż zdrowi, co nie oznacza, że nie osiągają sukcesów. Takie działania wymagają jednak
odpowiedniego poziomu świadomości społecznej osób zdrowych, wśród których żyje osoba
niepełnosprawna.
Większość naszej codziennej aktywności przebiega wewnątrz struktur społecznych.
Podstawowymi strukturami społecznymi, które organizują ludzie są grupy złożone ze
stosunkowo niewielkiej sieci osób mających ze sobą bezpośrednie kontakty. Grupy te mogą
być pierwotne lub wtórne. Rozróżnienie to związane jest ze skutkami rosnącej liczby
członków w grupie, ponieważ kiedy więcej osób włącza się w dany układ coraz trudniej jest
znać się nawzajem i wchodzić w bezpośrednie interakcje.
Przez grupę pierwotną rozumie się tych, których cechuje zażyły związek każdego
z każdym. Są oni pierwotni głównie w tym, że u podstaw znajduje się ukształtowanie
jednostki zgodnie z naturą społeczną oraz jej ideałami. Im bardziej pierwotna jest dana grupa,
tym większą ma możliwość oddziaływania na nas pod wieloma względami, np. ma duży
wpływ na nasze wyobrażenie o sobie, ponieważ widzimy własne odbicie w gestach innych,
którzy są dla nas kimś ważnym. Wpływom podlegają także nasze wartości i przekonania,
ponieważ mamy skłonności do przyjmowania symboli ważnych dla grupy, z którą się
utożsamiamy. Grupa ma wpływ na nasze uczucia i emocje, ponieważ nasze stany
emocjonalne podlegają wahaniom w zależności od tego, jak kształtują się kontakty z osobami,
które są dla nas ważnymi.
Grupy wtórne są mniej spójne, pozbawione bliskości i intymności, stają się bardziej
sformalizowane z jasno określonymi normami. Mają także kłopoty z przetrwaniem
w dłuższym okresie. Powstają także grupy dla osiągnięcia jakiegoś krótkoterminowego celu,
takiego jak: wysłuchania wykładu, koncertu itp.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Każdy człowiek wchodząc w interakcje z innymi ludz
mi podlega społecznemu uczeniu
się, a więc podlega procesowi socjalizacji. Socjalizacja obejmuje bogactwo zjawisk i jest
procesem złożonym, w którym z jednej strony ma miejsce oddziaływanie środowiska oraz
przystosowywanie się jednostki do niego, z drugiej zaś nabywanie kompetencji
indywidualnych. Dziecko przyswaja normy i wartości funkcjonujące w środowisku
społecznym, by jako osoba dorosła zająć właściwe miejsce w hierarchii społecznej. Dokonuje
się to dzięki bezpośredniemu i pośredniemu przekazowi wiedzy, zwyczajów, obyczajów,
sposobów komunikowania.
Etapy socjalizacji:
a) socjalizacja w grupie rodzinnej,
b) interakcje w grupach rówieśniczych,
c) socjalizacja instytucjonalna,
d) socjalizacja kulturowa i przez mass media,
e) socjalizacja europejska i globalna.
Jednym z najważniejszych czynników socjalizacji jest rodzina. Jest ona pierwszym
i najbardziej trwałym światem społecznym dla niemowlęcia i dziecka. Tworzą się w niej
pierwsze i najbardziej trwałe więzi społeczne. Umiejętność porozumiewania się - przez naukę
języka - zdobywa się w rodzinie. Tu też poznaje się główne elementy kultury. Rodzina jest
główną areną zdobywania doświadczeń. Zapewnia ona tożsamość społeczną w kategoriach
rasy, religii, klasy społecznej, płci. Przyszłe możliwości życiowe, zdrowie, długowieczność,
wykształcenie i rodzaj wykonywanego zawodu są w znacznej mierze uzależnione od rodziny,
w jakiej urodziło się dziecko.
Duże znaczenie w rozwoju jednostki odgrywa grupa rówieśnicza, o której była już mowa
w pierwszej jednostce modułowej. Ten obszar pod wieloma względami różni się od rodziny.
Już z samej definicji wynika, że grupa rówieśnicza składa się z jednostek o równym statusie,
to znaczy dzieci w tym samym wieku i o tym samym ogólnym statusie społecznym. Po
drugie, pozycja społeczna w rodzinie zajmowana jest automatycznie, a w grupie rówieśniczej
trzeba na nią zapracować. Po trzecie zaś socjalizacja przebiega tu bez jakiegokolwiek
przemyślanego planu. Grupa rówieśnicza spełnia istotną funkcję polegającą na rozluz
nieniu
więzów łączących dziecko z rodziną, która początkowo stanowi wszechogarniający kontekst
społeczny. Grupa podobnie jak szkoła przedstawia dziecku dodatkowe, alternatywne niekiedy
modele zachowań, a także norm i wartości. Zaspokaja ona potrzebę przynależności do
zespołu, którego członkowie pełnią równorzędne, choć zróżnicowane role społeczne, na
zasadzie równi z równymi, potrzebę nawiązywania kontaktów towarzyskich oraz wymiany
poglądów i opinii bez udziału dorosłych. Wytworzona w grupie rówieśniczej więz
rozwija
w jednostce procesy poznawcze, tj. naśladownictwo, uczuciowość, potrzebę kontaktu
i integracji z grupą. Dzięki silnej motywacji uczestnictwo w grupie rówieśniczej, w zależności
od pełnionej tam roli, wzmacnia poczucie własnej wartości oraz poczucie społecznej
przydatności jednostki. Grupa rówieśnicza zatem wpływa w zasadniczy sposób na rozwój
człowieka, kształtowanie jego osobowości oraz tworzenie obrazu samego siebie, dlatego też
bardzo ważne są postawy uczestników grupy, w szczególności w przypadku dziecka
niepełnosprawnego. Nieżyczliwe kontakty, negatywne postawy, wyśmiewanie, przezywanie
niepełnosprawnego dziecka są przez nie szczególnie silnie odczuwane i mogą mieć istotne
znaczenie dla dalszego przebiegu jego życia.
Zdarzać się jednak mogą niekiedy sytuacje, gdy grupa wywiera na jednostkę wpływ
negatywny. Aprobata ze strony rówieśników może stać się czasami dla niektórych osób
cenniejsza niż aprobata rodziców lub np. wychowawców. Tego typu zjawisko może
prowadzić do antyspołecznego zachowania aprobowanego przez grupę. Czynnikami
sprzyjającymi takiemu zjawisku jest m.in.:
- brak dostatecznego zaspokojenia potrzeby afiliacji,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
- osłabiona lub zerwana więz
emocjonalna z rodziną.
Bezpośrednio odpowiedzialną za przekazanie jednostce informacji, umiejętności i wartości,
które społeczeństwo uważa za ważne dla życia społecznego jest szkoła. Szkoła pokazuje
dziecku zupełnie inne otoczenie społeczne niż to, które dziecko poznało w rodzinie. Ten nowy
świat społeczny przyczynia się znacznie do jego socjalizacji. Tutaj dziecko zapoznawane jest
z pracą, odpowiedzialnością, tu wprowadzane jest w stosunki między ludz
mi. Zadaniem
szkoły jest przygotowanie dziecka do tego, by stało się człowiekiem zdolnym do pełnego
uczestnictwa w życiu grupy społecznej, do której należy i przyczynia się do jej rozwoju.
W związku z tym sytuacja dziecka na terenie szkoły, jego powodzenia lub niepowodzenia,
jakich doznaje przy realizacji obowiązku szkolnego, jego kontakty rówieśnicze i pozycja
w ogólnej społeczności uczniowskiej wywierają zasadniczy wpływ na proces socjalizacji
i w dużym stopniu warunkują jego pomyślny póz
niejszy start w świecie dorosłych.
Niepowodzenia szkolne mogą więc stanowić jedną z przyczyn w procesie wykolejania się
nieletnich.
Jednym z czynników socjalizacji są mass media, czyli środki masowego przekazu, które
są zbiorem różnych sposobów komunikowania treści przeznaczonych dla wielu odbiorców.
Obejmują one radio, telewizję, filmy, prasę, książki, Internet itp. Media wpływają na
socjalizację, prezentując dodatkowe i alternatywne modele ról, norm i wartości społecznych.
Oprócz rodziny, szkoły, grupy rówieśniczej, mass mediów na socjalizację wpływają
również instytucje religijne, sąsiedztwo, organizacje, wspólnoty itp. Wszystkie te czynniki
przyczyniają się do rozwoju sposobu postrzegania świata przez jednostkę i do zrozumienia
przez nią, czym jest zachowanie społecznie pożądane i niepożądane.
Socjalizacja jest procesem trwającym przez całe życie, nie kończy się wraz z dzieciństwem,
choć w póz
niejszym wieku przyjmuje inne formy.
Wpływ socjalizacji na jednostkę może być pozytywny lub negatywny, zależnie od treści,
wzorów osobowych, zasad postępowania, oczekiwań, potrzeb jednostki itp.
Zaburzenia przystosowania społecznego mogą powstać jako rezultat przyswojenia przez
dziecko w najbliższym środowisku norm i zachowań niezgodnych z podstawowymi zasadami
współżycia społecznego. Przyczyną zaburzającą socjalizację dziecka może być m.in.:
- stosowanie niewłaściwych metod wychowawczych przez rodziców lub opiekunów,
- rozluz
nienie więzi między członkami rodziny,
- zła atmosfera w rodzinie,
- przestępczość,
- uzależnienia.
Nie każde dziecko wychowujące się w rodzinie nałogowych alkoholików, czy w rodzinie,
w której panuje niewłaściwa atmosfera wychowawcza wykazuje zaburzenia przystosowania
społecznego, można jednak powiedzieć, że taka rodzina stwarza większe zagrożenie dla jego
prawidłowego rozwoju, zarówno psychicznego jak i społecznego.
Ważnymi elementami funkcjonowania grupy są mechanizmy psychologiczne oddziaływania
grupy na jednostkę. Są to:
- naśladownictwo,
- konformizm,
- identyfikacja,
- internalizacja.
Naśladownictwo przejawia się w zachowaniu wszystkich członków grupy. Jest to
skłonność do świadomego lub bezwiednego powtarzania czynności wykonywanych przez
inną osobę. Jednostka w grupie może często postępować zupełnie inaczej niż w domu
rodzinnym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Konformizm jest zmianą zachowania lub opinii danej osoby pod wpływem rzeczywistego
lub wyobrażonego nacisku ze strony jakiejś osoby lub grupy osób. Grupa skuteczniej skłania
jednostkę do konformizmu, jeśli składa się ze specjalistów i jeśli jej członkowie
(indywidualnie i zbiorowo) są dla jednostki osobami znaczącymi oraz gdy członkowie grupy
są pod pewnymi względami podobni do tej jednostki.
Powody konformizmu:
- jednostka zmienia pogląd lub zachowanie chcąc uniknąć kary (odrzucenia, wyśmiania
przez grupę) lub, gdy może uzyskać nagrodę w postaci akceptacji ze strony grupy,
- jednostka zostaje przekonana przez zachowanie innych osób.
Identyfikacja polega na uznaniu siebie za członka grupy, przyjęciu jej celów, norm i wartości
za własne. Jednostka myśli tak jak cała grupa, akceptuje wszystkie ustalone i obowiązujące w niej
normy, podporządkowuje się im i przestrzega. Identyfikacja z grupą pozwala jednostce korzystać
z siły i prestiżu grupy.
Internalizacja polega na przyjmowaniu za własne narzuconych z zewnątrz postaw, poglądów,
norm i wartości. W wyniku internalizacji normy ustanowione przez innych przekształcają się
w normy autonomiczne, ich przestrzeganie nie wymaga już kontroli z zewnątrz.
Można zidentyfikować przynajmniej 4 z
ródła wpływu grupy na zmianę zachowania:
1. Współuczestnictwo w procesie podejmowania decyzji (aktywność, a nie bierność
członków), gdy ludzie uczestniczą w dyskusjach dotyczących spraw ich interesujących i
biorą udział w procesie podejmowania decyzji wówczas angażują się osobiście.
W wytworzonej w ten sposób  demokracji uczestniczącej" każdy członek grupy jest
aktywnym uczestnikiem procesu zmian, a nie tylko biernym odbiorcą jakiejś dostarczanej
z zewnątrz informacji lub obiektem decyzji podjętej przez kogoś innego.
2. Publiczne zaangażowanie się w zalecany kierunek działań - jest bardziej prawdopodobne,
że indywidualny członek grupy będzie bardziej konsekwentnie realizować zalecany
sposób postępowania, zalecaną zmianę wtedy, gdy decyzja grupowa wiąże się z
zaangażowaniem publicznym, którego świadkami są inni członkowie grupy, niż wtedy,
gdy jego zaangażowanie ma charakter prywatny. Decyzje indywidualne zostają
umocnione, gdy inne osoby z grupy z nimi się zgadzają.
3. Poparcie społeczne - zwiększa zaufanie do trafności własnej decyzji i zapewnia obronę
wobec opozycji i kontrnacisków. Poparcie społeczne jest bardzo ważne dla każdej
jednostki, bo wiąże się z kilkoma istotnymi dla niej konsekwencjami:
- jest oznaką uznania (uzyskania tożsamości) dla jednostki, podnosi jej status jako
osoby zasługującej na to uznanie,
- zapewnia poczucie bezpieczeństwa,
- wytwarza więz
między aprobującym a aprobowanym,
- określa, w jaki sposób jej zachowanie może przynosić pożądane konsekwencje.
4. Standardy normatywne, które określają, jakie zachowania są właściwe (chronią wartości
danej grupy) - reguły wyznaczające właściwą w danej sytuacji reakcję społeczną
umożliwiają określenie właściwego sposobu zachowania dostarczają członkom grupy
układu odniesienia, wzorca, do którego należy się dostosować. Standardy takie zwane są
normami społecznymi. Norma grupowa istnieje o tyle, o ile grupy zgadzają się, że zasada
powinna być traktowana jako przepis, który we właściwy sposób da się zastosować do
określonych osób i sytuacji. O normie grupowej można mówić wtedy, gdy osoby
wchodzące ze sobą w interakcje wspólnie akceptują przepis, który wpływa na ich
wzajemne stosunki. Normy w grupie przestrzegane są wówczas, i dlatego, że członkowie
grupy wierzą, że podtrzymują one związki uznane przez nich za pożądane.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1) Czym charakteryzuje się zbiorowość/społeczność lokalna?
2) Co oznacza pojecie integracji społecznej?
3) Jakie występują formy integracji społecznej?
4) Co rozumiesz pod pojęciem socjalizacji?
5) Jakie czynniki mogą powodować powstawanie zaburzeń przystosowania społecznego?
6) Dlaczego konieczna jest integracja osób niepełnosprawnych ze środowiskiem?
7) W jaki sposób grupa społeczna wpływa na proces socjalizacji jednostki?
8) Jaki jest mechanizm oddziaływania grupy na jednostkę?
Jeżeli potrafisz odpowiedzieć na powyższe pytania możesz przystąpić do wykonania
ćwiczeń. Jeżeli, któreś pytanie sprawia Ci trudność zapoznaj się raz jeszcze z odpowiednią
partią materiału nauczania.
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Po obejrzeniu filmu fabularnego wskaż wpływ czynników środowiskowych na powstawanie
zaburzeń przystosowania społecznego.
Sposób wykonania ćwiczenia:
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przypomnieć sobie wiadomości dotyczące funkcjonowania człowieka w rodzinie
i środowisku,
2) obejrzeć film fabularny, np.  Żegnaj Tereska i dokonać analizy przedstawionej sytuacji
pod kątem:
- wypełniania przez rodzinę jej funkcji,
- postaw rodzicielskich,
- funkcjonowania osoby (bohaterki filmu) w innych grupach: rówieśniczej, szkolnej.
3) dokonać analizy zachowań bohaterki filmu niezgodnych z normami społecznymi,
4) wziąć udział w dyskusji na temat wpływu czynników środowiskowych na powstawanie
zaburzeń w procesie socjalizacji.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- film fabularny np.  Żegnaj Tereska , telewizor, odtwarzacz video.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Ćwiczenie 2
Określ mechanizmy oddziaływania grupy na przykładzie sytuacji przedstawionej na
filmie.
Sposób wykonania ćwiczenia:
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przypomnieć sobie (zapoznać się) wiadomości dotyczące mechanizmów oddziaływania
grupy,
2) obejrzeć film fabularny, np.  Trener i dokonać analizy przedstawionej sytuacji pod kątem:
- etapów tworzenia grupy,
- zmiany postaw członków grupy,
- roli osoby prowadzącej grupę.
3) zidentyfikować mechanizm oddziaływania grupy na jej członków,
4) wziąć udział w dyskusji mającej na celu ukazanie wpływu grupy na jej członków oraz
wpływu wykorzystania metody pracy grupowej na socjalizację członków grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- film fabularny, np.  Trener roku , telewizor, odtwarzacz video.
Ćwiczenie 3
Wskaż możliwości współdziałania opiekunki środowiskowej w zakresie aktywizowania
podopiecznych z różnymi instytucjami znajdującymi się w środowisku lokalnym.
Sposób wykonania ćwiczenia:
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wziąć udział w wycieczce dydaktycznej do różnych instytucji realizujących terapię
zajęciową, np. warsztatów terapii zajęciowej, środowiskowych domów samopomocy, itp.
2) zapoznać się z różnymi formami terapii zajęciowej i metodami pracy z podopiecznymi
oraz działaniami służącymi integracji społecznej,
3) wziąć udział w wybranych zajęciach terapii zajęciowej,
4) zaobserwować wpływ uczestnictwa w zajęciach grupowych na osoby w nich
uczestniczące,
5) sporządzić wykaz instytucji, z którymi wybrana placówka współpracuje i w jakim zakresie,
6) wziąć udział w dyskusji na forum klasy na temat mechanizmów oddziaływania grupy na
osobę niepełnosprawną. Uzasadnić możliwość zaangażowania instytucji istniejących
w środowisku lokalnym na rzecz osób niepełnosprawnych.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru, przybory do pisania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić cechy zbiorowości lokalnej (społeczności
lokalnej) i jej wpływ na socjalizację jednostki?
2) wyjaśnić pojęcie przystosowania społecznego?
3) określić wpływ czynników środowiskowych na
powstawanie zaburzeń przystosowania społecznego?
4) wyjaśnić znaczenie i celowość integracji osoby
niepełnosprawnej ze środowiskiem?
5) określić formy integracji niepełnosprawnego ze
środowiskiem lokalnym?
6) nawiązać współpracę z instytucjami w środowisku lokalnym
działającymi na rzecz integracji?
7) zidentyfikować mechanizmy oddziaływania grupy na osobę
niepełnosprawną?
Jeżeli zaznaczyłeś  tak to znaczy, że osiągnąłeś zaplanowane cele i możesz przejść do
następnej części. Jeżeli, w którymś przypadku odpowiedziałeś  nie wróć do odpowiedniej
partii materiału nauczania lub wykonaj jeszcze raz odpowiednie ćwiczenie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
4.2. Zasady i metody oddziaływań aktywizujących osoby niepełnosprawne
w środowisku
4.2.1. Materiał nauczania
Opiekunka środowiskowa wykonuje zawód, którego podstawowym zadaniem jest pomoc
osobom nie potrafiącym sobie poradzić w obliczu utraty sprawności, samodzielności
wynikającej z nieszczęśliwych wydarzeń losowych, chorób, czy też upośledzenia. Jej
działanie wiąże się nie tylko z pomocą o charakterze pielęgnacyjnym, ale także z pracą
socjalną polegającą na wspieraniu, aktywizowaniu podopiecznego i jego rodziny do działania
w celu ulepszenia funkcjonowania podopiecznego.
W pracy opiekunki wymagana jest także jej właściwa postawa etyczna. W procesie
pomagania osoba sprawująca opiekę zobowiązana jest do przestrzegania prawa
podopiecznego do decydowania o sobie, uszanowania jego potrzeb, postaw i wartości.
Opiekunka środowiskowa może wpływać na kształtowanie losu podopiecznego, poprzez
uruchomienie sił osoby niepełnosprawnej, jego rodziny, czy też poprzez uruchomienie sił
lokalnych instytucji.
Istotne znaczenie w procesie wprowadzania zmiany odgrywa wsparcie socjalno-
emocjonalne. Funkcja wychowawcza odnosi się do świadomych, intencjonalnych relacji
z podopiecznym ukierunkowanych na kształtowanie u niego określonych postaw i zachowań.
Główne oddziaływania związane są z prozdrowotnym sposobem życia, odpowiedzialnością
za zdrowie własne, zdrowie najbliższych. Odnoszą się także do postaw współpracy ze
służbami medycznymi i socjalnymi, a także z rodziną w procesie organizowania pielęgnacji
oraz zdrowia.
Opiekunka środowiskowa ma duże możliwości oddziaływania na podopiecznego, gdyż
spędza z nim więcej czasu niż inni specjaliści, może więc na bieżąco obserwować
występujące trudności i na nie odpowiednio reagować. Ponadto ciągłość sprawowanej opieki
sprzyja bliskiej relacji interpersonalnej między osobą pomagającą a podopiecznym, tworzy
odpowiednią atmosferę do oddziaływania.
Funkcja wychowawcza pracy opiekunki przejawia się w realizowanych zadaniach
polegających na:
- kształtowaniu u podopiecznego poczucia odpowiedzialności za własne zdrowie oraz
zdrowie najbliższych,
- przygotowaniu podopiecznego do współpracy ze specjalistami poprzez uświadamianie
celów opieki, pomocy, uczenie zachowań higieniczno-zdrowotnych itp.,
- przygotowaniu podopiecznego do aktywności poprzez, np. uświadamianie konieczności
systematycznej rehabilitacji, wzmacnianie sił fizycznych, psychicznych, kształtowanie
umiejętności życia z niepełnosprawnością, chorobą.
Oddziaływania wychowawcze wobec podopiecznych wymagają systematyczności,
planowości, konsekwencji oraz wiedzy i umiejętności, a także zaangażowania zarówno
opiekunki jak i podopiecznego.
Metody pracy socjalnej
We wcześniejszych jednostkach modułowych omówione zostały trzy podstawowe
metody pracy socjalnej: metoda pracy z indywidualnym przypadkiem, metoda pracy
grupowej, metoda organizowania środowiska lokalnego. Aby pomóc osobom
niepełnosprawnym należy rozpoznać środowisko poprzez pełną diagnozę środowiskową
obejmującą:
- diagnozę indywidualną skoncentrowaną na człowieku,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
- diagnozę rodzinną obejmującą wszystkich członków rodziny, głównie w kontekście
określania ich możliwości w sprawowaniu opieki i wyznaczającą zakres pomocy,
wynikający z ich indywidualnych problemów i potrzeb,
- diagnozę społeczności lokalnej ze zwróceniem szczególnej uwagi na potencjał
opiekuńczy środowiska społecznego i zasady współpracy umożliwiający różne formy
pomocy na rzecz osób niepełnosprawnych i ich rodzin.
W wymienionych metodach pracy socjalnej stosowane są aktywizujące sposoby
oddziaływania na jednostkę, grupę, społeczność lokalną.
Aktywizację należy rozumieć zarówno jako proces podejmowany dla osiągnięcia
określonych celów, jak również jako rezultat tego procesu i dojścia do zamierzonego celu.
Celem aktywizacji wg T. Tomaszewskiego jest:
- utrzymywanie sprawności fizycznej i zdrowotnej (np. gimnastyka, spacery, rehabilitacja),
- usamodzielnienie, pobudzenie zaradności (np. zabiegi higieniczne, nauka samodzielnego
ubierania się, spożywania posiłków),
- nauka współżycia w grupie i w środowisku (np. kształtowanie kultury życia codziennego,
umiejętności nawiązywania kontaktów z sąsiadami, rodziną),
- utrzymywanie bądz
budzenie wiary w sens życia,
- rozwijanie różnych zainteresowań,
- stymulowanie procesów, wyobrażeń i twórczego działania,
- rozwijanie osobowości.
Ponadto celem aktywizacji wg L. Kozaczuk mogą być:
- zapewnienie poczucia bezpieczeństwa,
- adaptacja do nowych warunków życia,
- podmiotowe traktowanie klienta (podopiecznego).
Stosowanie różnych form aktywizacji uzależnione jest od dwóch czynników:
- indywidualnych cech podopiecznego, np. wieku, zainteresowań, wykształcenia, stanu
psychicznego, osobowości, samopoczucia,
- warunków, w jakich przebywa podopieczny, np. warunków lokalowych, zaopatrzenia
w sprzęt, osób wspierających w rodzinie, środków materialnych.
Proces aktywizowania podopiecznego rozpoczyna się od przeprowadzenia prawidłowego
rozpoznania (diagnozy społecznej), następnie zaplanowania działań, ich realizacji oraz oceny
przebiegu procesu aktywizacji.
Aktywność człowieka stanowi istotę regulacji stosunków między nim, a otaczającym go
światem. Może być ukierunkowana na zaspokojenie potrzeb lub realizację zadań, z czym
wiążą się odmienne rodzaje procesów motywacyjnych. Mogą one pobudzać zarówno
aktywność zewnętrzną (działania) jak i wewnętrzną, tj. czynności psychiczne, w tym procesy
umysłowe.
Istnieją trzy z
ródła wyznaczające cele i kierunki ludzkiej aktywności:
- system potrzeb człowieka,
- zadania stawiane przez innych,
- zadania stawiane sobie.
Jeśli opiekunka nie wie, jakie motywy mogą występować u podopiecznych, powinna
w sposób systematyczny obserwować wykonywane przez niego czynności. O motywacji
wnioskować można na podstawie analizy kolejnych czynności. Innym sposobem poznania
motywacji jest zapytanie podopiecznego o jego intencje, zamiary, chęci, życzenia, dążenia.
Motywowanie podopiecznego przez opiekunkę służyć ma wyzwoleniu aktywności do
podejmowania zadań ulepszających jego funkcjonowanie. Niezwykle ważne podczas
wprowadzania zmian jest nagradzanie podopiecznego w postaci okazywania uznania,
dostrzeganie starań, chwalenie jego postępów. Należy pamiętać o tym, że pozytywne
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
nastawienie do podopiecznego, oczekiwanie od niego  rzeczy dobrych - pomoże mu
zaangażować się bez obawy w zmiany. Zauważenie nawet drobnych dobrych uczynków,
zmian w zachowaniach podopiecznego może motywować podopiecznego do większej
aktywności i starań.
W trzech tradycyjnych metodach pracy socjalnej stosuje się działania zmierzające do
zmiany sytuacji podopiecznego przy zastosowaniu wzmocnienia podopiecznych w różnych
obszarach jego aktywności.
Wzmocnienie  upełnomocnienie zakłada udział danej osoby w decydowaniu o swoim
życiu, a także możliwości wpływania na życie społeczności poprzez udział, np. w działaniach
podejmowanych przez sąsiedztwo, szkołę, kościół. Wzmocnienie jako cel - prowadzi do
uzyskania siły (mocy) osób, grup, społeczności do radzenia sobie z problemami.
Wzmocnienie jako proces - to ułatwianie, umożliwianie, sprzyjanie, promowanie zdolności
do przystosowawczego funkcjonowania.
Zasady i założenia wzmocnienia w pracy socjalnej:
1. Wzmocnienie jest procesem dynamicznym, polegającym na współpracy opiekunki
i podopiecznego.
2. Proces wzmocnienia zakłada postrzeganie podopiecznego jako osoby kompetentnej
dysponującej możliwościami, odpowiednimi do środków i szans.
3. Podopieczni muszą postrzegać siebie, jako podmioty sprawcze, zdolne do zmiany.
4. Kompetencje zyskuje się lub doskonali w działaniu.
5. Rozwiązania konkretnej sytuacji są różne i uwzględniają ich złożoność.
6. Nieformalne sieci więzi społecznych stanowią znaczące z
ródło pomocy.
7. Podopieczni powinni uczestniczyć w swoim własnym wzmocnieniu, mając wpływ na
określanie celów, środków i oczekiwanie rezultatów działania.
8. Poziom świadomości jest kluczową kwestią we wzmocnieniu, bowiem wiedza mobilizuje
działania na rzecz zmiany.
9. Wzmocnienie wiąże się z dostępnością do środków oraz możliwością ich wykorzystania
w sposób efektywny.
10. Wzmocnienie osiąga się przez równoległy rozwój osobowości i rozwój
socjoekonomiczny.
Zadania podopiecznego w procesie zmiany:
1. Uznanie i akceptacja potrzeby zmiany.
2. Aktywne zaangażowanie się w partnerski układ nastawiony na dokonanie zmiany.
3. Zrozumienie dynamiki sytuacji, w której tkwi.
4. Wybór sposobu działania spośród proponowanych możliwości.
5. Kontrola przeprowadzonej zmiany i odpowiedzialność za nią poprzez podjęcie celowych
działań.
6. Integrowanie wniosków płynących z wysiłków dokonywania zmian.
7. Wyjście z układu relacji z osobą świadczącą pomoc.
Szczególnym sposobem wzmacniania jest udzielanie wsparcia osobom niepełnosprawnym
i ich rodzinom w postaci:
- wsparcia informacyjnego,
- wsparcia emocjonalnego,
- wsparcia rzeczowego,
- wsparcia rozwoju,
- wsparcia przez świadczenie usług.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Grupy zadaniowe
Do wykonywania konkretnych, niepowtarzalnych prac tworzy się w organizacjach lub
w społecznościach małe grupy określane mianem grup zadaniowych lub zespołów. Istotą
grupy zadaniowej jest więc konkretne działanie w środowisku lokalnym w celu:
- wspomagania rozwoju (w sensie biologicznym, psychiczno-społecznym i kulturowym w
odniesieniu do warunków, w jakich żyją członkowie społeczności lokalnej),
- kompensowania braków (w zaspokajaniu potrzeb, braków środowiskowych),
- tworzenie wspólnoty (wzbudzanie poczucia solidarności, wzajemnej więzi),
- rozbudzanie sił społecznych (wykrywanie zdolności, umiejętności).
Są to podstawowe cele pracy w środowisku lokalnym.
Każda grupa musi przejść przez wiele etapów nim osiągnie pełną produktywność.
Niezależnie od rodzaju grupy i podejścia, które realizowane jest w toku profesjonalnego
działania stosowanie metody pracy grupowej koncentruje się na 4 etapach:
1. Tworzenie grupy - jest to etap, na którym jednostki z różnymi oczekiwaniami,
potrzebami i doświadczeniami wkraczają do nieznanej sobie zbiorowości. Osobom
tym towarzyszy ciekawość, niepokój, obawa, lęk, wahania. Niechętnie wyrażane są
wówczas własne opinie, istnieje pewien opór. Prowadzący grupę może sprzyjać jej
tworzeniu realizując m.in. następujące zadania:
- stwarzać okazję do współdziałania poszczególnych osób poprzez organizowanie
różnych zajęć integracyjnych, zabaw;
- wyraz
nie omówić cele tworzenia grupy (grupowe i indywidualne) dając
możliwość wyrażenia swojej opinii w trakcie dyskusji oraz ujawnienie oczekiwań
członków grupy;
- ustalić zasady obowiązujące w grupie, ustalić i omówić prawa i obowiązki
wszystkich uczestników grupy, przedstawić własną koncepcję roli opiekunki
w pracy z grupą i jej sposobów pracy;
- dbać o to, by wszyscy mogli zaistnieć w grupie i dać poznać innym ich mocne
strony;
- uruchomić wzajemną pomoc i współodpowiedzialność i stworzyć członkom
grupy poczucie bezpieczeństwa i atmosferę zrozumienia.
2. Stabilizacja struktury i norm grupy. Kształtowanie się struktury i norm jest etapem
krytycznym dla dalszego trwania i rozwoju grupy i może decydować o jej
efektywności w realizacji celów. W tym etapie prowadzący powinien świadomie
podejmować m.in. działania:
- ukierunkowane na odnalezienie swojego miejsca w grupie (roli, funkcji) każdego
z członków grupy przy wykorzystaniu wiedzy dotyczącej ich mocnych i słabych
stron,
- podtrzymujące własną indywidualność członków grupy przy respektowaniu norm
i celów grupy,
- korygujące zachowania niezgodne z przyjętymi zasadami,
- intensyfikujące współpracę w grupie.
Techniki pracy z grupą na tym etapie opierają się na sprawnej komunikacji (werbalnej
i niewerbalnej), stosowaniu informacji zwrotnej, dzieleniu się wrażeniami, uczuciami.
Technikami, których wspólna cecha jest nauczenie pożądanych zachowań są m.in.:
- modelowanie,
- trenowanie,
- kształtowanie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
W tym etapie pracy wykorzystywać można również techniki inscenizacyjne:
psychodramę i socjodramę, które służyć mogą rozwiązywaniu problemów
i konfliktów wewnątrz grupy.
3. Realizacja celu grupowego. Członkowie grupy potrafią już współdziałać ze sobą.
Znają się, rozumieją, identyfikują się z grupą i mają poczucie bezpieczeństwa
i przynależności. Stan ten sprzyja osiągnięciu celu grupowego. Realizacja celu
grupowego będzie zależała od rodzaju grupy, a także zadań, jakie przed nią stoją, od
liczby członków grupy oraz wiedzy i umiejętności prowadzącego grupę. Inne techniki
będą zatem stosowane w grupach socjalizacyjnych, np. zabawowe, zadaniowe, w
grupach terapeutycznych, np. trening asertywności, psychodrama, socjodrama, czy
rehabilitacyjnych, np. plastyczne, muzyczne.
4. Ocena pracy z grupą i decyzja o jej dalszym losie. Ewaluacja polega na ocenie
osiągnięć członków grupy i powinna być dokonana poprzez dyskusję w gronie
wszystkich uczestników grupy. Ocena winna uwzględniać wszystkie aspekty
funkcjonowania grupy, w tym udział w pracach członków grupy, rolę osoby
prowadzącej grupę, sposoby osiągania celów, a także przeszkody w ich realizacji oraz
niedociągnięcia.
W pracy z grupą należy od początku przygotowywać uczestników do jej rozwiązania,
gdyż zmierza ona do usprawnienia funkcjonowania podopiecznych w taki sposób, aby
zaczęły radzić sobie same. Czas pojawienia się etapu zmierzającego do rozwiązania grupy
uzależniony jest głównie od rodzaju i stopnia niepełnosprawności członków grupy.
Terapia zajęciowa to pewne określone czynności o charakterze zajęć fizycznych
i umysłowych, które mają na celu przywrócenie sprawności fizycznej i umysłowej. Jest
działaniem wielokierunkowym opartym na wykorzystaniu tkwiącego w każdym człowieku
potencjału rozwojowego mającego z
ródło w naturalnych siłach witalnych organizmu
niezależnie od stopnia niepełnosprawności.
Usprawnienie psychiczne ma na celu przywrócenie danej osobie zdolności nawiązywania
kontaktów oraz umiejętności współżycia z innymi ludz
mi i dostosowania się do środowiska,
w którym obecnie żyje. Odpowiednio dobrana terapia zajęciowa działa uspokajająco i kieruje
uwagę na wykonywaną pracę, pozwala zapomnieć o przykrych sprawach i chorobie.
Usprawnienie fizyczne polega na odpowiednio dobranych zajęciach terapeutycznych
w połączeniu z rehabilitacją leczniczą, aby umożliwić zachowanie sprawności fizycznej
pozwalającej przynajmniej na samodzielne wykonywanie prostych czynności lub przywrócić
utraconą sprawność.
Zajęcia z terapii zajęciowej powinny być tak zorganizowane, aby:
1. Sukces zależał od własnego wysiłku podopiecznego, a jego aspiracje wzrastał realnie do
możliwości.
2. Unikać bezcelowego wykonywania prac wymagających długiego czasu i w rezultacie nie
mających ani estetycznego, ani praktycznego znaczenia w życiu.
3. Odpowiednio dobrana praca wpływała na podopiecznego uspokajająco i mobilizująco.
4. Wykonywaniu prac towarzyszył  cel  upór  wysiłek  wynik .
5. Żadna praca wykonana w ramach terapii zajęciowej nie była pozbawiona pierwiastków
piękna, które powinno łączyć się z pojęciem użyteczności.
6. Proponowane formy terapii zajęciowej były dostosowane indywidualnie do każdej osoby.
7. Widzieć przede wszystkim człowieka, rozumieć go, przekazać mu swoje umiejętności, a
także patrzeć przez pryzmat wybranej metody, techniki, formy terapii zajęciowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Formy terapii zajęciowej możliwe do stosowania, np. w domach pomocy społecznej:
a) zajęcia plastyczne; malowanie, rysowanie, wydzieranie, wycinanie, modelowanie,
wspólne tworzenie obrazu, ceramika, pakowanie prezentów, batik,
b) choreoterapia i taniec,
c) przygotowanie i udział w spektaklach teatralnych,
d) terapia oparta na słowie: czytanie, recytowanie wierszy, pogadanki, dyskusje,
opowiadanie, rozmowy, wymiana myśli,
e) ludoterapia i udział w grach i zabawach,
f) kontakt z otoczeniem,
g) muzykoterapia: ćwiczenia rytmiczne i klaskanie, wystukiwanie rytmu różnych melodii,
śpiewanie piosenek, słuchanie muzyki, zagadki muzyczne, naśladowanie głosów ptaków,
zwierząt, rozróżnianie dz
więków,
h) silwoterapia i kontakt z przyrodą,
i) ergoterapia: zajęcia w pracowniach krawieckich, tkackich, haft, szydełkowanie,
wykonywanie czynności porządkowych w domu, ogrodzie, wykonywanie kartek
świątecznych, ozdób choinkowych, pisanek, zabawek itp.
We wszystkich formach terapii zajęciowej osoba niepełnosprawna może być biernym
obserwatorem lub aktywnym uczestnikiem. W zależności od stopnia aktywności
przedstawione formy terapii można podzielić na dwie podstawowe grupy:
1. Formy audytoryjne, w których osoby te są uczestnikami, widzami, biernymi
obserwatorami. Mogą one mieć charakter cykliczny lub okazjonalny.
2. Formy aktywizujące, czyli takie, w których osoby te aktywnie uczestniczą w zajęciach
terapeutycznych. Mogą być prowadzone stale i z tą samą grupą osób lub mieć charakter
sporadyczny, okazjonalny.
Tabela 1. Metody i formy terapii zajęciowej
Formy Metody
Pracy grupowej Pracy indywidualnej
Oparte na obserwacji, Uczestnictwo osób, które Rozmowy indywidualne
współudziale biernym, gdy interesują się proponowana z uczestnikami
podopieczny jest odbiorcą problematyką;
Dyskusja po spotkaniu;
Zorganizowanie wyjazdu
grupy do kina, teatru, na
koncert, wystawę;
Udział w spektaklach
teatralnych;
Słuchanie muzyki;
Udział w pokazach
kulinarnych, itp.
Aktywizujące, gdy Dyskusje i rozwiązywanie Samokształcenie jednostek,
podopieczny jest twórcą, problemów podopiecznych; uczenie się tekstów, zajęcia
wykonawcą, odbiorcą Udział w terapii (wybranej ruchowe, malowanie; prace
przez podopiecznego); indywidualne i artystyczne
Chór, teatr, warsztaty; podopiecznych, itp.
Organizowanie wystaw,
olimpiad, pokazów, gry
świetlicowe, itp.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Wybrane formy terapii zajęciowej
Kulturoterapia  to planowe oddziaływanie sztuką, obejmuje zajęcia z zakresu plastyki
i malarstwa, muzykoterapię, biblioterapię, naukę wykonywania zabawek, haftu, aplikacji,
szydełkowanie itp.
Zajęcia plastyczne  celem tych zajęć jest umożliwienie wyrażania przeżyć, które są
trudne do przekazania w słowach, tłumione oraz odreagowanie emocji i napięć. Prowadzący
zajęcia powinien być dla podopiecznego osobą towarzyszącą i współpracującą z nim. Zajęcia
te mogą być prowadzone grupowo i z pojedynczymi osobami. W tej terapii kolory mają
znaczenie informacyjne  mówią o stanie emocjonalnym podopiecznego. Niektóre wyrażają
smutek, działają przygnębiająco, przytłaczająco. Są to kolory ciemne, zgaszone czerwienie,
fiolety. Inne, jak żółty i inne kolory jasne wyrażają nastrój pogodny, radość.
Muzykoterapia  jest jedną z form psychoterapii, w której podstawowym środkiem
oddziaływania jest muzyka. Oddziałuje ona na człowieka pozaintelektualnie, pobudza go,
porządkuje jego uczucia. Każdy, bez względu na wiek, jest podatny na jej działanie. Muzyka
redukuje trudności, ułatwia współpracę, daje możliwość rozładowania napięć, podwyższa
umiejętność koncentracji. Zadaniem osoby prowadzącej zajęcia jest:
- wzbudzenie zainteresowania muzyką,
- opieka nad uczestnikami zajęć,
- koordynacja przebiegu zajęć.
Uczestnictwo w muzykoterapii może być bierne lub czynne. Duże znaczenie w odbiorze
muzyki mają cechy osobowości podopiecznego, jego aktualny stan psychiczny, nastrój,
samopoczucie fizyczne.
Biblioterapia  udział w zajęciach z biblioterapii może być:
- czynny, gdy podopieczny sam sobie czyta lekturę dobraną samodzielnie lub
zaproponowaną przez opiekunkę,
- bierny, gdy podopieczny słucha czytane głośno przez prowadzącego zajęcia książki.
Posługując się słowem w bezpośrednim kontakcie z człowiekiem prowadzący zajęcia
może kierować uwagę słuchacza na sprawy ważne, aktualne, pewne zagadnienia
zaakcentować. Czytane słowo poparte przyjemną barwą głosu może słuchającego
zrelaksować, ukoić, wprowadzić w dobry nastrój. Tego typu zajęcia można prowadzić wśród
osób, które mają kłopoty ze wzrokiem lub w ogóle nie potrafią czytać. Należy pamiętać, że
dobór pozycji powinien wynikać z zainteresowań podopiecznego.
Gry i zabawy  Potrzebę rozrywki odczuwają wszyscy ludzie bez względu na wiek i płeć.
Jest ona z
ródłem radości i zadowolenia, pozwala na oderwanie się od trosk codziennego
życia. Gry i zabawy również uczą osoby w nich uczestniczące przede wszystkim zdobywania
umiejętności przebywania w grupie. Każdy chcąc uczestniczyć w grze lub zabawie musi
podporządkować się określonym regułom. Rozwija to potrzebę wspólnego działania i jest
okazją do nawiązywania bliższych kontaktów. Towarzyskich lub przyjaz
ni. Gry i zabawy
ruchowe usprawniają fizycznie i psychicznie. Gry i konkursy rozwijają intelekt, pobudzają
pomysłowość i odwagę, ożywiają i mobilizują do pracy. Niezmiernie ważny jest dobór gier
i zabaw, konkursów oraz czas ich trwania. Zajęcia muszą być urozmaicone. Należy je
dostosować do zainteresowań i możliwości podopiecznych. Powodzenie w prowadzeniu
zabaw, konkursów, gier zapewnią:
- odpowiedni dobór gier i zabaw z uwzględnieniem takich czynników jak: wiek, stan
zdrowia, poziom umysłowy, warunki lokalowe,
- jasne, proste sformułowania i objaśnianie zasad gry, zabawy, konkursu,
- osobisty, aktywny udział opiekunki w zajęciach,
- utrzymywanie miłej atmosfery.
Ergoterapia  jest to terapia pracą. Pomaga w osiąganiu (utrzymaniu) jak największej
samodzielności życiowej. Oddziaływanie na podopiecznego przez ergoterapię może odbywać
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
się w domu, np. układanie w szafie, dbanie o kwiaty, jak i na zewnątrz domu: odwiedzanie
sąsiadów, robienie zakupów, korzystanie ze środków komunikacji itp. Praca ma duże
znaczenie dla osób starszych. Jest to idealna forma pożytecznego wypełniania części dnia.
Dobrze dobrane prace nie pozwalają na chorobliwe przemyśliwanie swoich, często
wyimaginowanych trosk i kłopotów.
Czas wolny
Kategorię pojęciową  czas wolny najpełniej scharakteryzował A. Kamiński w pedagogice
społecznej. Pojęciem tym określił czas wolny od pracy zawodowej lub obowiązków
szkolnych, zarobkowej pracy dodatkowej (odrabiania zadań domowych), dojazdów do pracy
(szkoły), zaspokajania elementarnych potrzeb organizmu, obowiązków domowych
i rodzinnych. A. Kamiński określił także style spędzania czasu wolnego. Rozumiał je jako
strukturalnie zwarte postawy determinujące typowe zachowania się jednostki. Style te
uwarunkowane są:
- właściwościami psychofizycznymi jednostki,
- przyswajanymi w rozwoju osobowymi rolami społecznymi, wzorami i wzorcami kultury.
Wyróżnia się następujące style spędzania czasu wolnego:
- domocentryczny i pozadomowy,
- samotny i niesamotny,
- bierny i czynny.
Wpływ na kształtowanie się wzorów zachowań w czasie wolnym mają:
- dom rodzinny,
- kręgi rówieśnicze,
- szkoła.
Czas wolny pełnić może funkcję:
- regeneracyjną,
- rozrywkową,
- autokreacyjną.
Wpływ na zróżnicowane możliwości korzystania przez dorosłych z czasu wolnego mają takie
czynniki jak:
- płeć,
- wiek,
- poziom wykształcenia,
- ukształtowane wzory zachowań w czasie wolnym,
- miejsce zamieszkania,
- stosunek do pracy,
- uwarunkowania klimatyczne.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1) Na czym polega funkcja wychowawcza opiekunki środowiskowej?
2) Jakie są główne cele aktywizacji podopiecznego?
3) Od czego zależy dobór form aktywizacji podopiecznego?
4) W jaki sposób opiekunka może motywować podopiecznego do wprowadzania zmian?
5) Na czym polega wzmocnienie podopiecznego?
6) Przez jakie etapy przechodzi każda grupa zadaniowa?
7) Jaka jest rola prowadzącego grupę w każdym z tych etapów?
8) Na czym polega terapia zajęciowa?
9) Jakie są zasady organizowania zajęć terapii zajęciowej?
10) Jakie są podstawowe formy terapii zajęciowej?
11) Na czym polega bierny udział w zajęciach terapii zajęciowej?
12) Na czym polega czynny udział w zajęciach terapii zajęciowej?
13) Jaką funkcję w życiu człowieka pełni czas wolny?
Jeżeli potrafisz odpowiedzieć na powyższe pytania możesz przystąpić do wykonania
ćwiczeń. Jeżeli, któreś pytanie sprawia Ci trudność zapoznaj się raz jeszcze z odpowiednią
partią materiału nauczania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dobierz odpowiednią formę terapii zajęciowej uwzględniając możliwości i ograniczenia
osoby niepełnosprawnej.
Opis sytuacji
Podopieczna jest apatyczna, nie chce podejmować żadnego wysiłku, żadnych prac. Mówi, że
z
le widzi i ręce ją bolą. Kiedyś szydełkowała, wyszywała, robiła wiele rzeczy na drutach. Do
tej pory w mieszkaniu na meblach leżą serwetki wykonane przez nią, ma także swetry, które
kiedyś zrobiła.
Sposób wykonania ćwiczenia:
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dokładnie zapoznać się z poleceniem i opisem sytuacji,
2) przypomnieć sobie wiadomości dotyczące procesu starzenia się i potrzeb tego okresu,
3) dokonać analizy możliwości i ograniczeń podopiecznej,
4) zaproponować odpowiednią formę terapii zajęciowej, uwzględniającą możliwości
i ograniczenia podopiecznej,
5) uzasadnić swój wybór, zwrócić uwagę na zasady pracy z osobą niepełnosprawną,
6) zaprezentować na forum klasy efekty swojej pracy,
7) wziąć udział w podsumowaniu ćwiczenia nakierowanym na analizowanie uwarunkowań
doboru form terapii zajęciowej do potrzeb, możliwości i ograniczeń podopiecznych.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru, przybory do pisania
Ćwiczenie 2
Wykonaj ozdoby choinkowe lub stroiki świąteczne.
Sposób wykonania ćwiczenia:
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać partnerów do pracy w 3-4 osobowym zespole,
2) zastanowić się nad wyborem rodzaju ozdób korzystając z dostępnych zdjęć, rysunków,
instrukcji,
3) przedyskutować różne propozycje w grupie i dokonać wyboru rodzaju wykonywanych
ozdób uwzględniając posiadane środki,
4) wziąć udział w wykonywaniu ozdób wykorzystując własne umiejętności i właściwie
współpracując z innymi członkami zespołu,
5) sporządzić kosztorys wykonanych prac uwzględniając zużyte materiały i informacje o ich
cenach otrzymane przez nauczyciela,
6) zaprezentować wykonaną pracę na forum klasy,
7) wziąć udział w podsumowaniu ćwiczenia i ocenie pracy zespołu zadaniowego.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- papier karbowany, kolorowy papier klejący, kolorowa bibuła, kartony, brystol, klej,
nożyczki, kolorowe guziki, cekiny, koraliki, sznurek, wstążki, kredki, mazaki, farby, igła,
nici, plastelina, paski na gwiazdki, gałązki choinki, bombki, szyszki, orzechy, folia
aluminiowa, świece itp., zdjęcia, instrukcje wykonywania ozdób itp.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Ćwiczenie 3
Zaplanuj i przeprowadz
gry i zabawy towarzyskie.
Sposób wykonania ćwiczenia:
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać partnerów do pracy w 3-4 osobowej grupie,
2) wylosować przygotowany przez nauczyciela opis grupy, dla której należy przygotować
gry i zabawy (liczebność grupy, wiek, niepełnosprawność itp.) wraz z opisem warunków
(np. pomieszczenie, warunki pogodowe, czas trwania itp.),
3) przeprowadzić analizę możliwości psychofizycznych oraz potrzeb podopiecznych,
4) określić cel podejmowanych gier i zabaw,
5) dobrać odpowiednie formy zajęć,
6) opracować plan przeprowadzenia zajęć i przygotować odpowiednie pomoce,
7) przeprowadzić zaplanowane gry i zabawy (pozostali uczestnicy zajęć wcielą się
w podopiecznych Twojej grupy),
8) dokonać oceny przeprowadzonych zajęć pod kątem osiągnięcia zamierzonych celów,
9) wziąć udział w podsumowaniu ćwiczenia i ocenie umiejętności planowania
i organizowania gier i zabaw.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 gry planszowe, kredki, papier, mazaki, skakanki, balony, magnetofon, kasety, instrumenty
muzyczne itp. (w zależności od rodzaju gier i zabaw).
Ćwiczenie 4
Opracuj scenariusz zajęć aktywizujących dla grupy rówieśniczej, np. seniorów  osób
niepełnosprawnych fizycznie.
Sposób wykonania ćwiczenia:
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z przedstawionymi przez nauczyciela przykładowymi scenariuszami zajęć,
2) przypomnieć sobie wiadomości dotyczące różnych form zajęć w ramach terapii
zajęciowej,
3) przypomnieć sobie wiadomości dotyczące możliwości i ograniczeń osób starszych,
niepełnosprawnych fizycznie,
4) przypomnieć sobie zasady prawidłowego planowania działań,
5) dobrać partnera do współpracy przy wykonaniu zadania,
6) ułożyć scenariusz uwzględniający różnorodne formy aktywizowania osób starszych,
7) efekty pracy zaprezentować na forum klasy,
8) wziąć udział w dyskusji na temat prawidłowości sporządzonych scenariuszy zajęć,
9) wprowadzić ewentualne potrzebne zmiany do opracowanego scenariusza.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 przykłady scenariuszy zajęć, papier, pisaki, tablica flip  chart, lub rzutnik pisma i folie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) zorganizować grupę wsparcia dla osoby niepełnosprawnej?
2) zaprojektować pracę z różnymi grupami niepełnosprawnych?
3) zastosować obowiązujące zasady pracy grupowej?
4) zastosować efektywne metody pracy z grupą?
5) przygotować podopiecznego do racjonalnego wykorzystania
czasu wolnego?
6) zastosować różne formy terapii zajęciowej w pracy grupowej
i indywidualnej?
7) zaprojektować różne formy wypoczynku podopiecznego?
8) wykazać znaczenie wychowawczego podejścia do pracy
z podopiecznym?
Jeżeli zaznaczyłeś  tak to znaczy, że osiągnąłeś zaplanowane cele i zakończyłeś
kształcenie w jednostce modułowej Aktywizowanie niepełnosprawnego w środowisku
lokalnym. Możesz teraz przystąpić do sprawdzianu osiągnięć. Jeżeli, w którymś przypadku
odpowiedziałeś  nie wróć do odpowiedniej partii materiału nauczania lub wykonaj jeszcze
raz odpowiednie ćwiczenie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
Sprawdzian I
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Udzielaj odpowiedzi wyłącznie na załączonej karcie odpowiedzi.
5. Wybraną przez siebie prawidłową odpowiedz
otocz kółkiem.
6. Jeżeli się pomylisz skreśl krzyżykiem błędną zakreśloną kółkiem odpowiedz
, a następnie
otocz kółkiem odpowiedz
prawidłową.
7. Na wykonanie sprawdzianu osiągnięć masz 35 minut.
8. Jeżeli masz pytania i wątpliwości podnieś rękę i zadaj pytanie nauczycielowi.
9. Pamiętaj, że Twoja praca musi być samodzielna.
10. Przed oddaniem karty odpowiedzi sprawdz
poprawność wybranych odpowiedzi.
11. Sprawdz
ponownie, czy Twoja karta odpowiedzi jest prawidłowo podpisana.
12. Powodzenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Zestaw zadań testowych
I. Zaznacz na karcie odpowiedzi prawidłową odpowiedz
.
1. Grupa ludzi zamieszkująca dany obszar, wewnętrznie zintegrowana to:
a) społeczność lokalna,
b) zbiorowość społeczna,
c) środowisko społeczne,
d) społeczność funkcjonalna.
2. Grupą pierwotną jest:
a) grupa rodzinna, sąsiedzka, zawodowa,
b) grupa rodzinna, sąsiedzka, społeczność lokalna,
c) grupa sąsiedzka, zawodowa, społeczność lokalna,
d) grupa zawodowa, rodzinna, społeczność lokalna.
3. A
ączenie się osób niepełnosprawnych zamieszkującymi wspólne terytorium i umożliwiające
wzajemne bezpośrednie kontakty jest istota integracji:
a) w płaszczyz
nie wspólnoty narodowej,
b) w płaszczyz
nie wspólnoty religijnej,
c) w płaszczyz
nie lokalnej,
d) w płaszczyz
nie rodzinnej.
4. Przyjęcie norm i wartości narzuconych z zewnątrz to:
a) naśladownictwo,
b) konformizm,
c) identyfikacja,
d) internalizacja.
5. Etapem krytycznym dla trwania i rozwoju grupy jest etap:
a) tworzenia grupy,
b) stabilizacji struktury i norm,
c) realizacji celu grupowego,
d) oceny pracy z grupą.
6. Do form terapii zajęciowej aktywizujących podopiecznego należą:
a) słuchanie muzyki, gry świetlicowe, śpiewanie w chórze,
b) słuchanie muzyki, udział w warsztatach, śpiewanie w chórze,
c) udział w warsztatach, oglądanie wystawy, śpiewanie w chórze,
d) udział w warsztatach, śpiewanie w chórze, gry świetlicowe.
7. Do ergoterapii można zaliczyć:
a) zapewnienie podopiecznemu komfortowej pozycji podczas terapeutycznego czytania
książek,
b) dobranie parametrów mebli do możliwości i ograniczeń człowieka,
c) podejmowanie prac takich jak pielęgnowanie kwiatów, robienie porządków,
d) słuchanie muzyki.
II. Zaznacz na karcie odpowiedzi  P , jeżeli podane stwierdzenie jest prawdziwe,  F , jeżeli
jest fałszywe.
8. Socjalizacja jest procesem trwającym przez całe życie i nie kończy się wraz
z dzieciństwem.
9. Socjalizacja wywiera na jednostkę zawsze wpływ pozytywny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
10. Rehabilitacja ukierunkowana na integrację społeczną osób niepełnosprawnych polega na
wypełnianiu za nich zadań wynikających z ich ról społecznych.
11. Funkcja wychowawcza pracy opiekunki środowiskowej polega między innymi na
przygotowaniu podopiecznego do aktywności.
12. Osoba, która spędza wolny czas uczestnicząc w koncertach, pokazach filmowych
przejawia styl domocentryczny spędzania wolnego czasu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ..................................................................................................
Aktywizowanie niepełnosprawnego w środowisku lokalnym
Zakreśl poprawną odpowiedz

Nr pytania Odpowiedz
Punkty
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 P F
9 P F
10 P F
11 P F
12 P F
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
6. LITERATURA
1. Chodkowska M.: Formy i możliwości społecznego wsparcia niepełnosprawnych poprzez
integrację w płaszczyz
nie mikro- i makrostruktur. [W]: Auxilium Sociale Nr 2 z 1997 r.
2. DuBois B., Miley K.K.: Praca socjalna 1. Interart, Warszawa 1996
3. Garvin Ch., Seabury B. Działania interpersonalne w pracy socjalnej. Interart, Warszawa
1996
4. Goodman N.: Wstęp do socjologii. Wydawnictwo Zysk i s-ka, Poznań 1997
5. Griesbeck J.: Zabawy dla grup. Wydawnictwo jedność, Kielce 1999
6. Juros A., Otrębski W.: Integracja osób z niepełnosprawnością w społeczności lokalnej.
Wyd. Fundacja Środkowoeuropejskie Centrum Ekonomii Działania Społecznego, Lublin
1997
7. Kamiński A.: Funkcje pedagogiki społecznej. WSiP, Warszawa 1980
8. Kantowicz E.: Elementy teorii i praktyki pracy socjalnej. Wydawnictwo Uniwersytetu
Warmińsko Mazurskiego, Olsztyn 2001
9. Kawczyńska-Butrym Z.: Niepełnosprawność  specyfika pomocy społecznej. Interart,
Warszawa 1996
10. Kawczyńska-Butrym Z.: Koncepcje opieki i zawody opiekuńcze. Pracownicy socjalni
i pielęgniarki. Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn 2001
11. Kowalik S.: Psychospołeczne podstawy rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Warszawa
1996
12. Kozaczuk L.: Terapia zajęciowa w domach pomocy społecznej. Interart, Warszawa 1996
13. Mc Ginnies A.L.: Sztuka motywacji, Vocatio. Warszawa 1992
14. Neubacker-Fesser M.: 100 zabawek i dekoracji z papieru. Świat Książki, Warszawa 2003
15. Pietrzak H., Hałaj J.B.: Psychologia społeczna w praktyce. Wydawnictwo WSP, Rzeszów
2000
16. Repińska R.: Rodzina, tradycja, obrzędowość w zajęciach świetlicowych. Bydgoszcz
1994
17. de Robertis C., Pascal H.: Postępowanie metodyczne w pracy socjalnej z grupami
i społecznościami, Interart. Warszawa 1997
18. Szmagalski J.: Metoda grupowa w pracy socjalnej. w: Pedagogika społeczna Lepalczyk I.,
Pilch T. (red.). Wydawnictwo  Żak , Warszawa 1995
19. Szmagalski J.: Przewodzenie małym grupom. Działania grupowe. Wydawnictwo Centrum
Animacji Kultury, Warszawa 1998
20. Witkowski T.: Zrozumieć problemy osób niepełnosprawnych. ZWL, Warszawa 1993
21. Zrałek M. Środowisko zamieszkania a niepełnosprawni. PWN, Warszawa 1994
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34