raport nr 3 kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością intelektualną

2012
Raport kierunki
aktywizacji
zawodowej osób z
niepełnosprawnością
intelektualną
Region łódzki
Diagnoza barier w aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
Zespół ekspertów
Stowarzyszenie na Rzecz Osób Niepełnosprawnych Promyk
2012-10-31
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
Raport został wykonany w ramach projektu PI Wypracowanie
innowacyjnych narzędzi diagnozowania kompetencji zawodowo
społecznych i zainteresowań zawodowych osób niepełnosprawnych
umysłowo ułatwiających ich aktywizację zawodową i społeczną
Priorytet VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich
Działanie 6.1 Poprawa dostępu do zatrudnienia oraz wspieranie
aktywności zawodowej w regionie
Okres realizacji 01.07.2012 30.06.2014
Zasięg realizacji województwo łódzkie
Lider projektu- Wyższa Szkoła Zawodowa Kadry dla Europy w
Poznaniu
Partner Stowarzyszenie na Rzecz Osób Niepełnosprawnych Promyk
2
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
Spis treści
1. Wprowadzenie, przedmiot i cel badań& & & & & & & & & & & & & & & & & ....& & & 5
1.1 Pytania badawcze & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ......& & & ..5
1.2 Słownik skrótów stosowanych w raporcie& & & & & & & & & & & & & .& & & & & & .8
2. Badania desk-research& & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& & & & & ..& & ..9
2.1 Sytuacja ON na polskim oraz europejskim rynku pracy& & & & & & & & & & & & & ..9
2.2 Bariery w aktywizacji zawodowej ONU& & & & & .....................................................12
2.3 Weryfikacja dostępnych w Polsce modeli aktywizacji zawodowej i narzędzi
diagnozowania osób niepełnosprawnych umysłowo na podstawie desk-research oraz
badań własnych& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& ...18
2.4 Portret niepełnosprawnego pracownika& & & & & & & & & & & & & & & & & .& & 23
2.5 System edukacji osób z niepełnosprawnością umysłową w Polsce& & & & & & .....26
3. Badania własne& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...& 31
3.1 Executive summary& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...31
3.2 Nota metodologiczna& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..........................32
3.3 Tymczasowa rama kodowania - grupa A& & & & & & & & & & & & & & & & & & ..35
3.4 Weryfikacja tematów dyskusji - grupa A& & & & & & & & & & & & & & & & & & & 42
3.5 Tymczasowa rama kodowania - grupa B& & & & & & & & & & & & .& & & & & & .45
3
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
3.6 Weryfikacja tematów dyskusji - grupa B& & & & & & & & & & & & .& & & & ..& .....50
4. Podsumowanie& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..& & & & & .& .....52
5. Rekomendacje& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .54
6. Podsumowanie całości badań własnych& & & & & & & & & & .& & & & & & & & & 55
7. Aneks nr 1& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & 57
4
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
1. WPROWADZENIE, PRZEDMIOT I CEL BADAC
1.1 Pytania badawcze
Celem niniejszego raportu jest przedstawienie danych dotyczących możliwych kierunków
aktywizacji osób niepełnosprawnych umysłowo w województwie łódzkim.
Poprzedzające przygotowanie raportu badania miały na celu zweryfikowanie następujących
pytań badawczych.
Pytanie badawcze nr 1
Jakie wygląda obecnie sytuacja osób niepełnosprawnych umysłowo w województwie
łódzkim?
Pytanie badawcze nr 2
Jakie kierunki aktywizacji osób niepełnosprawnych uruchomione są obecnie w
województwie łódzkim ?
Pytanie badawcze nr 3
Na jakie bariery natrafiają obecne działania aktywizacyjne prowadzone w grupie osób
niepełnosprawnych umysłowo w świetle doświadczeń pracowników publicznych służb
zatrudnienia?
5
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
W wyniku przeprowadzonych badań zweryfikowano pytania badawcze. Szczegółowa
analiza uzyskanych danych umożliwiła również sformułowanie rekomendacji dotyczących
postulowanych działań i rozwiązań, które mogą przyczynić się do lepszego
zdiagnozowania sytuacji osób niepełnosprawnych umysłowo w województwie łódzkim.
W celu pozyskania niezbędnych informacji, zastosowano technikę badawczą desk
research oraz badania własne przeprowadzone w formie zogniskowanego wywiadu
grupowego.
Analizie poddane zostały dane pochodzące z już istniejących zródeł, takich jak m.in. dane
statystyczne, publikacje, raporty, analizy dotyczące rynku pracy osób niepełnosprawnych,
badania PFRON, informacje pochodzące z portali internetowych. Na podstawie uzyskanych
danych sformułowano wnioski dotyczące pytań badawczych.
W raporcie wykorzystano przede wszystkim dostępne analizy i raporty związane z
diagnozowaniem rynku pracy osób niepełnosprawnych w Aodzi w tym w szczególności
raport Aktywność zawodowa osób niepełnosprawnych w województwie łódzkim. Raport
2011. Regionalne Obserwatorium Rynku Pracy , a także analizy dotyczące
funkcjonowania WTZ i ZAZ w tym w szczególności Analizy działalności warsztatów
terapii zajęciowej w 2008 roku. Raport z badania zrealizowanego przez Centrum Badań
Marketingowych INDICATOR dla Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób
Niepełnosprawnych , Warszawa, maj 2009 oraz RAPORT z badania WARSZTATÓW
TERAPII ZAJCIOWEJ (Analiza porównawcza badań zrealizowanych w latach 2003 i
2005) , PFRON 2008, a także Zakłady Aktywności Zawodowej Raport z badania TNS
OBOP dla Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych , Marzec
2009. Korzystano również z ogólnie dostępnych danych statystycznych publikowanych
na stronach internetowych www.stat.gov.pl , www.rynekpracy.pl. oraz z Ustawy z dnia
27 sierpnia 1997 r. o Rehabilitacji Zawodowej i Społecznej oraz Zatrudnianiu Osób
Niepełnosprawnych, którą cytowano na podstawie Dziennika Ustaw Nr 123, poz. 776 ze
zm.
6
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
Główną literaturą przedmiotową wykorzystaną w trakcie przygotowania pracy były
następujące pozycje książkowe: Otrębski W. Interakcyjny model rehabilitacji
zawodowej osób z upośledzeniem umysłowym , Lublin 2007 oraz prace zbiorowe
poświęcone problematyce aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych; w
szczególności Szczepanowska B., Ostrowska A. Problem niepełnosprawności w
poradnictwie zawodowym , Zeszyty informacyjno metodologiczne doradcy
zawodowego nr 10, Warszawa 1998 i Pracownik z niepełnosprawnością (red)
Rutkowska E., Lublin 2007.
Badania zostały przeprowadzone w okresie od lipca do pazdziernika 2012 roku. W trakcie
badań analizie zostały poddane następujące dokumenty i wskazniki:
�� Wskazniki dotyczące obecnej sytuacji osób niepełnosprawnych
umysłowo w województwie łódzkim
�� Wskazniki dotyczące barier w aktywizacji zawodowej osób
niepełnosprawnych
�� Wskazniki dotyczące niskiej aktywności osób niepełnosprawnych w
województwie łódzkim
7
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
1.2 Słownik skrótów stosowanych w raporcie
WTZ Warsztat Terapii Zajęciowej
ZAZ Zakład Aktywności Zawodowej
ON- Osoby niepełnosprawne
ONU osoby niepełnosprawne umysłowo/ intelektualnie
PUP Powiatowy Urząd Pracy
GOPS- Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej
MOPS Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej
Jst jednostka samorządu terytorialnego
Ngo organizacje pozarządowe ((non-goverment organisation)
ZPCH Zakład Pracy Chronionej
PFRON- Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych
WUP Wojewódzki Urząd Pracy
8
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
2. Badania desk- research
2.1 Sytuacja osób niepełnosprawnych umysłowo na polskim oraz europejskim rynku
pracy
W Polsce aktywizacja zawodowa oraz społeczna osób z niepełnosprawnością umysłową
może odbywać się na kilka sposobów. Pierwszym z nich jest udział ON w WTZ, które
mają na celu rehabilitację zawodową oraz społeczną osób niepełnosprawnych. Według
1
zamierzeń ustawodawcy okres przebywania ON w Warsztatach Terapii Zajęciowej
powinien być okresem przejściowym i stanowić punkt wyjścia do dalszej aktywizacji.
Osoby z niepełnosprawnością intelektualną mogą po tym czasie aktywizować się w
oparciu o Zakłady Aktywności Zawodowej, Zakłady Pracy Chronionej oraz na otwartym
rynku pracy.
Praktycznie w polskich realiach ON z niepełnosprawnością intelektualną bardzo często
po ukończeniu edukacji nie mają dostępu do wsparcia w postaci doradztwa
zawodowego, szkoleń, pośrednictwa pracy. Osoby te zostają pozostawione same sobie,
nie otrzymując wsparcia także w Powiatowych Urzędach Pracy, które nie posiadają
odpowiednio przeszkolonej kadry do pracy z tą grupą społeczną. Dużym problemem jest
także brak szczegółowych danych statystycznych dotyczących osób z
niepełnosprawnością umysłową w kontekście rynku pracy. W Polsce obecna jest
tendencja do postrzegania grupy ON jako grupy jednorodnej, niewiele się różniącej w
swoim obrębie. Dostępne badania klasyfikują osoby niepełnosprawne według ich
stopnia niepełnosprawności lekki, umiarkowany, znaczny oraz głęboki. Nie rozdzielają
jednak różnych rodzajów niepełnosprawności. Osoby z niepełnosprawnością umysłową
stanowią trudną grupę w kontekście badań społecznych. Nie wszystkie narzędzia
badawcze przystają do diagnozowania osób z niepełnosprawnością intelektualną.
1
Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o Rehabilitacji Zawodowej i Społecznej oraz Zatrudnianiu Osób Niepełnosprawnych
9
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
Przykład stanowią w tym wypadku badania Młodzi niepełnosprawni o sobie 2, w
których zrezygnowano z badania ON niepełnosprawnych umysłowo w stopniu lekkim
oraz umiarkowanym. Badania były przeprowadzane w oparciu o wywiad
kwestionariuszowy. Autorzy stwierdzili, iż nie da się porównać odpowiedzi osób z
niepełnosprawnością umysłową z odpowiedziami pozostałych uczestników badania.
Na podstawie dostępnych danych statystycznych , w Polsce, nie istnieje możliwość
ustalenia dokładnej liczby osób z niepełnosprawnością umysłową, które są aktywne
zawodowo. Z danych przygotowywanych przez BAEL nie można także wyodrębnić tego
typu informacji szczegółowych, w tym przypadku osoby z niepełnosprawnością
intelektualną zostały przyporządkowane do grupy tak zwanych szczególnych schorzeń,
które obejmują m.in. osoby chore psychicznie, chorych na epilepsję oraz osoby
3
niewidome. Według badań przeprowadzonych przez Zakrzewską- Manterys osoby z
niepełnosprawnością intelektualną w minimalnym stopniu znajdują swoje miejsce na
polskim rynku pracy. Podobna sytuacja ma miejsce w wielu europejskich krajach. Raport
Ubóstwo i Niepełnosprawność Intelektualna w Europie 2010 informuje, iż tylko
niewielki odsetek mieszkańców Europy, którzy borykają się z problemem upośledzenia
umysłowego znajduje pracę. W Danii 0,5 %, 12% na Cyprze, 2% w Gracji, 8,6 % w
Portugalii, 7% na Węgrzech, 1% w Niemczech oraz na Ukrainie. Brak pracy oznacza nie
tylko pasywizm społeczny, ale wiąże się także ze sferą ubóstwa oraz wykluczenia
społecznego. Osoby niepełnosprawne intelektualnie są grupą szczególnie narażoną na
pozostawanie poza nawiasem społeczeństwa. Badania przeprowadzone w Europie
wskazują, iż większość pytanych osób jako przyczynę bezrobocia ON z
niepełnosprawnością intelektualną wymieniało kwestie prawne, fizyczne, społeczne, a
także brak wykształcenia oraz ogólnie złą sytuację na europejskim rynku pracy( ogólny
wysoki poziom bezrobocia). Europejskie wzorce radzenia sobie z formą aktywizacji
zawodowej ON wyraznie różnią się między sobą. W Wielkiej Brytanii proces integracji
2
Giermanowska E., Młodzi niepełnosprawni o sobie. Rodzina, edukacja, praca. Warszawa, Fundacja Instytut Spraw
Publicznych, Warszawa 2007.
3
Zakrzewska Manterys E. Wykształcenia a sytuacja zawodowa osób niepełnosprawnych. W: Giermanowska E. (red),
Młodzi niepełnosprawni o sobie. Rodzina, edukacja, praca. Warszawa 2007, Fundacja Instytut Spraw Publicznych, 57-
79.
10
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
zawodowej osób z niepełnosprawnością umysłową polega na współpracy
przedsiębiorstwa chronionego, które zrzesza niepełnosprawnych z podmiotami
funkcjonującymi na otwartym rynku pracy. Osoby niepełnosprawne wykonują prace
zlecone pod nadzorem trenerów w swoim środowisku powoli przyswajając sobie zasady
panujące podczas wykonywania poszczególnych czynności zawodowych. Otrzymują
wynagrodzenia za wykonane zlecenia, właściciele firm działających na wolnym rynku
mogą się przekonać o efektywności osób niepełnosprawnych, specyfice organizacji ich
pracy, pewnych ograniczeniach. W Szwecji aktywizacją zawodową ON zajmuje się
organizacja SAMHALL. Przygotowuje ona osoby niepełnosprawne do funkcjonowania
na otwartym rynku pracy. Corocznie organizacja ta zobowiązana jest wprowadzić na
wolny rynek pracy 5 % ON. Holendrzy organizują na terenie swojego kraju
przedsiębiorstwa socjalne, których zadaniem jest oddelegowywać pracowników do
zwykłych przedsiębiorstw. Środki publiczne przeznaczane są na realizację szkoleń,
przystosowanie miejsc pracy dla potrzeb ON oraz na pokrycie składek
ubezpieczeniowych ON. W Irlandii za zatrudnienie osób niepełnosprawnych
odpowiadają zakłady GONDEN, oprócz modelu, w którym grupy pracowników
zatrudnione są w firmach komercyjnych, tworzy się spółki join- venture. Zakłady
GONDEN współpracują z nimi, dając pracę osobom niepełnosprawnym jak i w pełni
sprawnym. W Hiszpanii za zatrudnienie chronione odpowiedzialna jest firma FUNDOSA
GRUPO, działająca przy fundacji ONCE. Działa ona współpracując z firmami na wolnym
rynku, w których określony odsetek stanowią ON. Francuski system wspomagania osób
niepełnosprawnych przypomina polskie rozwiązania w tym zakresie. Osoba
niepełnosprawna może bowiem znalezć zatrudnienie w ZAZ, ZPCH lub na otwartym
rynku pracy.
11
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
2.2 Bariery w aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością umysłową
Sytuacja osób z niepełnosprawnością intelektualną jest szczególnie trudna na polskim
rynku pracy. Osoby te należą do jednej z najbardziej defaworyzowanych grup w
kontekście zatrudnienia. Na tę sytuację wpływa wiele czynników. Można je pogrupować
stosując kryterium natury:
�� Prawnej
�� Społecznej
�� Zdrowotnej
�� Edukacyjnej
Wyniki badań dotyczące tej grupy społecznej pokazują, iż ON z upośledzeniem
umysłowym z zainteresowaniem podchodzą do kwestii podjęcia pracy. Większość z
nich chce pracować4, obecnie szacuje się iż ok. 40 % tej grupy może zostać objęte
działaniami aktywizacyjnymi. W badaniach prowadzonych przez Radeckiego (2007)
okazało się, że dla 75% badanych ON praca ma duże lub bardzo duże znacznie, 10%
badanej grupy stanowiły w tym wypadku osoby niepełnosprawne z upośledzeniem
5
umysłowym. Osoby niepełnosprawne jako główne bariery w podjęciu zatrudnienia
podają kwestie prawne ( lęk przed utratą świadczeń rentowych) oraz ograniczenia
wynikające ze stanu zdrowia. Wśród zdefiniowanych barier pojawia się także kwestia
niskiej mobilności. Z kolei pracodawcy wskazują na dodatkowe koszty jakie musi podjąć
przedsiębiorca zamierzający zatrudnić ON. Koszty te wiążą się między innymi z
dostosowaniem stanowiska pracy do potrzeb ON, przystosowaniem budynku,
6
dodatkowymi wymogami dotyczącymi zapewnienia opieki medycznej. Pracodawcy
obawiając się dodatkowych obowiązków oraz wynikającej z tego faktu
odpowiedzialności nie decydują się zbyt często na zatrudnienie osób
4
Radecki P., Przyczyny niskiej aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych w świetle wyników badań. W:
Identyfikacja przyczyn niskiej aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych możliwości przełamania barier
zatrudnienia. Materiały konferencyjne. Warszawa, 2008, Krajowa Izba Gospodarczo Rehabilitacyjna.
5
Radecki P., Kluczowa rola gminy w aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych.
6
Radecki P., Przyczyny niskiej aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych w świetle wyników badań. W:
Identyfikacja przyczyn niskiej aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych możliwości przełamania barier
zatrudnienia. Materiały konferencyjne. Warszawa, 2008, Krajowa Izba Gospodarczo Rehabilitacyjna.
12
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
niepełnosprawnych. Jedynie 6,1 % jest skłonnych na podjęcie współpracy z osobami
niepełnosprawnymi. Badania przeprowadzone w Powiatowych Urzędach Pracy7
wskazują, iż zdaniem pracowników tych urzędów najmniejszą szansę na uzyskanie
zatrudnienia na wolnym rynku mają osoby posiadające wykształcenie specjalne 0,3 %.
Osoby te posiadają szczególnie trudną pozycję na polskim rynku pracy, mają one
mniejsze szanse na zatrudnienie niż osoby z wykształceniem podstawowym oraz osoby,
które nie ukończyły szkoły podstawowej. Sytuację tę potwierdzają także badania E.
Wapiennik przygotowane dla potrzeb raportu dotyczącego praw oraz dostępu do
edukacji i zatrudnienia osób niepełnosprawnych intelektualnie w Polsce. Raport jest
częścią większej całości opracowań, wykonanych w Unii Europejskiej ( 14 raportów)
8
przygotowanych przez EU Monitoring and Advocacy Program. Wapiennik opisując
sytuacje ON wskazuje na fakt, iż osoby z upośledzeniem intelektualnym nie mają szans
na zatrudnienie na otwartym rynku pracy. W Polsce brakuje rozwiązań, które
umożliwiłyby przejście osób z upośledzeniem umysłowym z obszaru edukacji do sfery
pracy. ON mają utrudniony dostęp do usług związanych z rynkiem pracy
poradnictwem zawodowym, pośrednictwem pracy. Ich sytuacja w segmencie
szkoleniowym jest także niezwykle trudna. Wszystkie te elementy skutkują słabym
przygotowaniem osób niepełnosprawnych intelektualnie do wejścia na otwarty rynek
pracy. ON muszą się borykać w procesie aktywizacji z wieloma czynnikami
psychologicznymi, które wpływają na ich złą sytuację. Są to między innymi wyuczona
bezradność, niska samoocena, postawa roszczeniowa, lęk przed zmianą, brak wiary w
możliwość usamodzielnienia się. W procesach aktywizacyjnych ogromną rolę odgrywa
także najbliższe środowisko osoby niepełnosprawnej. Rodziny ON często nastawione są
negatywnie do procesu aktywizacji zawodowej, postawa ta wiąże się niejednokrotnie z
lękiem utraty świadczeń rentowych. Z otrzymywanych przez osobę niepełnosprawną
pieniędzy utrzymują się także ich rodziny. Proces aktywizacji ON winien być zatem
7
Giermanowska E., Zatrudnienie młodych niepełnosprawnych w opiniach pracowników Powiatowych Urzędów Pracy.
W: E. Giermanowska (red) Młodzi niepełnosprawni aktywizacja zawodowa i nietypowe formy zatrudnienia.
Warszawa, 2007, Fundacja Instytut Spraw Publicznych.
8
Wapiennik E., Prawa osób z niepełnosprawnością intelektualną. Dostęp do edukacji i zatrudnienia. Raport. Polska.
2005, Warszawa, Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym.
13
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
także procesem aktywizacji całej rodziny, odbywającym się we współpracy ze
środowiskiem edukacyjnym przy wsparciu psychologa oraz doradcy zawodowego.9
Badania Jurgielewicz- Wojtaszek i Pawlak wskazują, iż 87,5 % badanych osób z lekkim
upośledzeniem umysłowym w wieku od 13 19 lat nie potrafi samodzielnie wybrać
swojego przyszłego zawodu. W procesie tym pomagają im rodzice. Zamieszczone w
raporcie Aktywność zawodowa osób niepełnosprawnych w województwie łódzkim.
Raport końcowy. Aódz, 2011 dane wskazują, iż w identyfikowaniu przyczyn niskiej
aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych dużą rolę odgrywają tak zwane
czynniki indywidualne związane z modelem uwarunkowań psychospołecznych
aktywności zawodowej ON . W modelu tym dużą rolę odgrywa sfera motywacji,
kompetencji oraz obszar możliwości oraz ograniczeń. W kwestii motywacyjnej proces
wchodzenia osób niepełnosprawnych, w tym ON z niepełnosprawnością intelektualną
szczególnie, w obszar aktywności zawodowej warunkowany jest zewnętrznie.
Występuje w tym wypadku problem braku samodzielności osób niepełnosprawnych w
budowaniu własnej tożsamości zawodowej. Osoby niepełnosprawne w tym w
szczególności osoby niepełnosprawne umysłowo wymagają wsparcia środowiska i są
uwarunkowane społecznie w procesie budowania własnego wizerunku siebie jako
pracownika. Konieczne jest zatem wypracowanie modeli społecznych wspomagających
osoby niepełnosprawne, dających szanse na ich podmiotowe oraz równoprawne
traktowanie. Bez tego typu wsparcia proces przyjmowania ról pracowniczych przez
osoby niepełnosprawne umysłowo może zburzyć równowagę pomiędzy potrzebami
osób niepełnosprawnych, a oczekiwaniami formułowanymi przez ich środowisko
rodzinne i społeczne. Tymczasem badania łódzkie wskazują, iż osoby niepełnosprawne
traktowane są jako osoby globalnie niezdolne do pracy. Istnieje ogólne przekonanie, iż
praca zarobkowa nie jest dla nich przeznaczona. Za taką sytuację często odpowiadają
rodzice oraz opiekunowie osób niepełnosprawnych, którzy poprzez nadmierną opiekę
wychowują swoich podopiecznych na osoby bierne, pozbawione własnego zdania,
niezdolne do wykonywania nawet prostych czynności. Taka postawa sprzyja
9
Wojtasik E., Przyczyny bierności zawodowej uczestników warsztatów terapii zajęciowej. Aktywizacja zawodowa osób
niepełnosprawnych, 2006, 1-2.
14
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
ograniczaniu sprawczości osób niepełnosprawnych oraz w zasadniczy sposób wpływa
na poczucie własnej wartości. Rodziny osób niepełnosprawnych są przekonane, iż ich
dzieci nie będą wykonywały powierzonej pracy dobrze oraz sprawnie, to znaczy w
przeznaczonym na określone zadanie, czasie. Opiekunowie nie wierzą także, iż ON
potrafią pracę utrzymać na dłużej. W związku z tym starają się swoje dzieci trzymać w
domu zapewniając im świadczenia rentowe. Często, szczególnie w środowiskach
wiejskich rodziny wstydzą się osób niepełnosprawnych lub boją się ostracyzmu
społecznego wobec nich. Taka forma wychowania polegająca na nieustannej separacji
oraz ograniczaniu wpływa na postawę lękową osób niepełnosprawnych, które
doświadczają kontaktu z rynkiem pracy. ON nie podejmują wyzwań, wycofują się, nie
dbają o swój rozwój i często są roszczeniowe. Uważają, iż już sam fakt bycia
niepełnosprawnym predysponuje do otrzymywania pomocy od państwa. Postawa
roszczeniowa nie sprzyja aktywizacji oraz stawia ON w trudnej sytuacji w kontekście roli
pracownika. Ważnym czynnikiem kształtowania takiej wizji niepełnosprawności jest
opinia publiczna. W społecznej świadomości osoba niepełnosprawna różni się od osób
w pełni sprawnych w kontekście rynku pracy. ON nie są obecne w życiu społecznych,
rzadko pracują w urzędach, nie zabierają głosu w mediach. Ich aktywność jest bardzo
ograniczona, sprowadzona do kilku bardzo prostych zawodów. Jeśli wyobrażamy sobie
osoby niepełnosprawne, w szczególności niepełnosprawne umysłowo w pracy, to
widzimy i je wykonujące jedynie proste czynności, najczęściej takie, których nie chcą
wykonywać inni. Osoby te mogą w oczach opinii publicznej sprzątać, segregować
śmieci, pracować w ochronie mienia. Rzadko wyobrażamy je sobie na przykład w pracy
biurowej, w urzędzie, w sklepie. Nie dostrzegamy ich aspiracji twórczych, talentów,
zainteresowań oraz możliwości. Można powiedzieć, iż obraz osoby niepełnosprawnej
jako pracownika jest bardzo zredukowany, uproszczony, dość sztywny. Sytuacja taka
wymaga tak zwanej zmiany postaw, a jest to proces niezwykle długi. Kolejną
przeszkodą jaka utrudnia proces aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych jest
kwestia niskiego poziomu ich wykształcenia. Kwestii edukacji systemowej ON
poświęcony jest odrębny rozdział niniejszego raportu. W przypadku osób z
upośledzeniem umysłowym jest to sprawa niezwykle istotna gdyż osoby te zdane są
15
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
jedynie na system szkolnictwa specjalnego, którego oferta w kontekście nauki zawodu
jest bardzo ograniczona i odbiega od rzeczywistości współczesnego rynku pracy. ON
posiadają także problemy z udokumentowaniem doświadczenia zawodowego, ich
historia zawodowa jest bowiem bardzo ograniczona. Osoby niepełnosprawne nie znają
także wymogów rynku pracy, nie mają doświadczeń związanych z procesem
poszukiwania pracy, przygotowywania dokumentów aplikacyjnych, uczestniczenia w
rozmowach kwalifikacyjnych. Wszystkie te w/w czynności wymagają odpowiedniego
treningu oraz pewnego teoretycznego przygotowania, którego ramy poznawcze byłyby
dostosowane do wymogów grupy docelowej. W Polsce doradcy zawodowi oraz trenerzy
pracy nie dysponują narzędziami dostosowanymi do potrzeb osób z
niepełnosprawnością intelektualną. Osoby niepełnosprawne mają także duże deficyty z
zakresu kultury pracy, deficyty te wynikają z braku doświadczeń w tym zakresie. Nie
potrafią one prawidłowo zdefiniować siebie jako pracownika, przystosować się tym
samym do roli wynikającej z umowy o pracę, m.in. zasady zwierzchności, zakresu
obowiązków, punktualności itp. Kolejnym problemem, z którym musi poradzić sobie ON
w procesie aktywizacji jest kwestia zapisu niezdolny do pracy umieszczonego na
dokumentach związanych z orzekaniem o stopniu niepełnosprawności. Sformułowanie
takie wpływa negatywnie na osoby niepełnosprawne, ale także na personel medyczny
oraz pracodawców, którzy kierują ON w stronę wspieranych form zatrudnienia
wykluczając tym samym z otwartego rynku pracy. Dużym problemem w tym kontekście
jest kwestia obaw wiążących się z utratą renty lub innych świadczeń. ON obawiają się ,
iż w momencie podjęcia zatrudnienia przestaną im przysługiwać dotychczasowe formy
wsparcia i że będą oni skazani jedynie na własną aktywność w tym zakresie. Obawy
takie skutecznie wzmacniają postawy bierne wśród beneficjentów z
niepełnosprawnością. 10
10
Jurgielewicz Wojtaszek M., Pawlak M., Wpływ zainteresowań na kształtowanie się drogi zawodowej młodzieży
upośledzonej umysłowo w stopniu lekkim. W: Janiszewska Niścioruk Z., ( red), Człowiek z niepełnosprawnością
intelektualną t. 2, Wybrane problemy społecznego funkcjonowania oraz rehabilitacji osób z niepełnosprawnością
intelektualną, Kraków 2004, Oficyna Wydawnicza Impuls.
16
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
W badaniach przeprowadzonych w Aodzi11 popyt na pracę osób niepełnosprawnych jest
niewielki. Wiąże się to przede wszystkim z brakiem wiedzy pracodawców, ich
nierealistycznymi oczekiwaniami oraz stereotypowym podejściem do kwestii
niepełnosprawności w kontekście rynku pracy. Badania te pokazują, iż pracodawcy nie
mają świadomości, iż zatrudnienie ON może przynieść im wymierne korzyści finansowe.
Definiują sytuację przyjęcia osoby niepełnosprawnej do swojego przedsiębiorstwa jako
szczególnie kłopotliwą oraz skomplikowaną.
Z badań wynika, iż polscy pracodawcy mają jeden, ogólny, stereotypowy obraz osoby
niepełnosprawnej, która w ich oczach ma poważne problemy zdrowotne, wymaga stałej
opieki, nieustannie przebywa na zwolnieniu lekarskim. Taka wizja skutecznie zniechęca
do jakiegokolwiek działania. Jednocześnie pracodawcy charakteryzując osoby
niepełnosprawne umysłowo etykietują je i opisują jako osoby nieprzewidywalne,
agresywne, pozbawione kontaktu z otoczeniem. Przedsiębiorcy posiadają niewielką
wiedzę na temat różnych stopni oraz rodzajów niepełnosprawności, nie podchodzą tym
samym do problemu niepełnosprawności w sposób indywidualny. Nie mają zwyczaju
przeprowadzać pogłębionego wywiadu z osobą niepełnosprawną starającą się o pracę,
tak aby ustalić wzajemne wymagania, oczekiwania, bariery i w przyszłości lepiej
dopasować stanowisko pracy do potrzeb ON. W tym wypadku dużo lepiej sprawdzają
się pracodawcy, którzy posiadają osobiste doświadczenia w tym zakresie, to znaczy
mają w najbliższym otoczeniu osobę niepełnosprawną, często się z nią stykają, znają jej
potrzeby oraz ograniczenia.
Niezwykle istotnym elementem jest zatem udostępnienie pracodawcom informacji na
temat poszczególnych rodzajów oraz stopni niepełnosprawności oraz wykazu
konkretnych czynności zawodowych, które mogą wykonywać osoby posiadające
określone dysfunkcje. Wiedza tak przedstawiona w formie wytyczonej ścieżki
aktywizacyjnej może stać się przydatnym narzędziem aktywizującym osoby
niepełnosprawne i pomoże pracodawcom w procesie wprowadzania ON w środowisko
pracy.
11
Aktywność zawodowa osób niepełnosprawnych w województwie łódzkim. Raport końcowy, Aódz 2011.
17
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
2.3 Weryfikacja dostępnych w Polsce modeli aktywizacji zawodowej i narzędzi
diagnozowania osób niepełnosprawnych umysłowo - na podstawie badań desk-
research oraz badań własnych
Ze stosunkowo nielicznych badań przeprowadzonych w Polsce dotyczących wejścia
osób niepełnosprawnych, w tym w szczególności osób niepełnosprawnych umysłowo, w
środowisko pracy wynikają wnioski, iż w rehabilitacji zawodowej osób
niepełnosprawnych istotny element stanowi indywidualne podejście (Zięcina, 1979) oraz
odpowiednie środowisko, w którym ów proces się odbywa (Malinowski, 1973)12. Pod
pojęciem odpowiednio zaaranżowanego środowiska kryją się przede wszystkim dwie
kwestie profesjonalna kadra a także dostosowane do tej grupy docelowej materiały
szkoleniowe.
Doradcy zawodowi, trenerzy pracy oraz nauczyciele zawodu powinni zatem pracując z
tą grupą posiadać odpowiednie przygotowanie, a także dysponować narzędziami oraz
modułami pracy dostosowanymi do poszczególnych osób w zależności od ich stopnia
niepełnosprawności oraz rodzaju upośledzenia. Kwestionariusze ogólne nie są bowiem
przydatne do pracy oraz diagnozowania tej grupy ze względu na przeszkody poznawcze
pojawiające się u osób niepełnosprawnych umysłowo. Specyfika grupy jaką są osoby z
niepełnosprawnością umysłową sprawiła, iż zaczęły powstawać kwestionariusze
omijające wymóg czytania posługujące się kodem obrazkowym, audiowizualnym,
13
slajdami lub też filmami wideo Elksnin i Elksnin 1993, Kapes 1994. W Polsce nie
istnieją takie narzędzia, których odbiorcami byłyby osoby niepełnosprawne umysłowo w
stopniu umiarkowanym i znacznym przebywające w WTZ- ach.. Wyjątkiem w tej kwestii
jest znajdujący się obecnie w fazie standaryzacji zestaw narzędzi diagnostycznych
zainteresowań zawodowych oraz skala przystosowania do środowiska pracy uczniów
12
Wojciech Otrębski, Interakcyjny model rehabilitacji zawodowej osób z upośledzeniem umysłowym. Lublin 2007,
s.101-102.
13
Anastasi A., Urbiana S., Testy psychologiczne, Pracownia testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa
Psychologicznego.
18
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
specjalnych szkół gimnazjalnych Jestem dorosły chcę pracować opracowany w
ramach projektu innowacyjnego POKL Innowacyjny program przygotowania do
wykonywania pracy zawodowej dla młodzieży z niepełnosprawnością , realizowany w
Lublinie. Narzędzia te skierowane są do grupy młodzieży z lekkim oraz umiarkowanym
upośledzeniem umysłowym.14
W ramach projektu oprócz obrazkowego testu diagnozującego zainteresowania
zawodowe znajduje się także skala dostosowania osoby niepełnosprawnej do
środowiska pracy oraz moduły zajęć grupowych z zakresu doradztwa zawodowego
skierowane do młodzieży uczącej się w gimnazjach specjalnych. Kwestionariusz
diagnozujący zainteresowania zawodowe składa się z 66 plansz, na których
zamieszczone zostały po dwa obrazki przedstawiające określone czynności zawodowe.
Osoba badana wybiera tę czynność, którą najbardziej chciałaby wykonywać w swojej
pracy. Czynności te pogrupowane zostały według następującego klucza:
Grupa 1 Usługi osobiste
Grupa 2 Obsługa klienta
Grupa 3 Prace w kuchni i związane z żywnością
Grupa 4- Prace związane z roślinami
Grupa 5 Prace związane ze zwierzętami
Grupa 6 Prace przy budowie i wykańczaniu
Grupa 7 Prace związane z papierem, ceramiką i tworzywami sztucznymi
Grupa 8 Prace przy stolarstwie i prace z drewnem oraz wikliną
Grupa 9 Prace przy krawiectwie i prace z tkaniną i skórą
Grupa 10 Prace związane z utrzymywaniem czystości
Grupa 11- Praca w hurtowni i magazynie
14
Wojciech Otrębski, Ewa Domagała Zyśk, Bożena Sidor-Piekarska, Jestem dorosły chcę pracować, Program zajęć
przygotowujących młodzież z niepełnosprawnością umysłową do funkcjonowania w środowisku pracy, Lublin 2010.
19
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
Grupa 12 Prace przy samochodach i maszynach
Wybór poszczególnych itemów wchodzących w skład kwestionariusza odbył się na
trzech poziomach ogólnej klasyfikacji zawodów i specjalności, oferty szkolnictwa
zawodowego szkól specjalnych , perspektyw rozwoju polskiego rynku pracy analiza
zawodów nadmiarowych i deficytowych.
Skala dostosowania osoby niepełnosprawnej do środowiska pracy obejmuje następujące
obszary:
I. Przystosowanie w wymiarze relacji do Ja:
1. Samoobsługa 13 pozycji.
2. Umiejętności poznawcze 13 pozycji.
3. Kierowanie sobą 11 pozycji.
II. Przystosowanie w wymiarze relacji Ja-Inni:
1. Zaradność społeczna 6 pozycji.
2. Relacje społeczne 10 pozycji.
III. Przystosowanie w wymiarze relacji Ja-Praca:
Umiejętności w sytuacjach zadaniowych 13 pozycji. 15
W kwestii stosowanych obecnie modeli aktywizacji osób niepełnosprawnych
intelektualnie na uwagę zasługuje tzw. system stargardzki wprowadzony przez Polskie
Stowarzyszenie na rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym. Zakłada on
przygotowanie do wykonywania zawodu w oparciu o WTZ, następnie zatrudnienie w
ZAZ, wsparcie rehabilitacyjno - zdrowotne przez SDS oraz usamodzielnienie dzięki
mieszkalnictwu wspieranemu.
15
Wojciech Otrębski, Grzegorz Wiącek, skala przystosowania do do sytuacji pracy osób z niepełnosprawnością
umysłową. Podręcznik, Lublin 2011.
20
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
Na świecie istnieje niewiele narzędzi przeznaczonych do diagnozowania zainteresowań
zawodowych oraz kompetencji zawodowych skierowanych do tej grupy. Jednym z takich
narzędzi jest Reading Free Vocational Interest Inventory Ralpha Beckera (1975). Test
przygotowany jest w formie obrazkowej i zawiera 55 plansz, na których zamieszczone
są trzy obrazki prezentujące poszczególne czynności zawodowe. Osoba
niepełnosprawna wybiera obrazek przedstawiający czynność, która jej się najbardziej
podoba. Inwentarz autorstwa Beckera spełnia kryterium dostosowania do grupy
docelowej świadczy o tym forma obrazkowa narzędzia, a także fakt, iż treść
16
poszczególnych pozycji stanowią konkretne czynności nie zaś zawody. Drugim
narzędziem dostosowanym do potrzeb osób niepełnosprawnych umysłowo jest WRIOT
Wide Range Interest-Opinion Test, Joseph F. Jastak and Sarah Jastak.
Test zawiera 150 kart składających się z trzech rysunków. Rysunki przedstawiają
różnego rodzaju czynności zawodowe, od czynności najprostszych aż do prac
specjalistycznych. Badany wybiera z każdego zbioru najbardziej i najmniej preferowaną
przez siebie czynność. 17
Oprócz testów, inną formą diagnozowania zainteresowań zawodowych u osób
niepełnosprawnych jest metoda oparta na tzw. wskaznikach behawioralnych
zainteresowań. Na tej metodologii pracy z osobami niepełnosprawnymi oparta jest także
metoda obserwacyjna (Cobigo, Morin, Lachapelle, 2009). Osoba niepełnosprawna
dostaje do wykonania konkretne zadanie, trener obserwuje zaistniałą sytuację oraz
notuje poszczególne zachowania: wybór bądz odmowę wykonania zadania, pozytywne
nastawienie emocjonalne, czynności wykraczające poza zakres zadania. Uwzględniona
jest także ilość czasu potrzebna do wykonania zadania przez poszczególne osoby.18
16
Grzegorz Wiącek, Aktualnie dostępne koncepcje opisu i oceny zainteresowań i kompetencji zawodowych oraz ich
odniesienie do osób z niepełnosprawnością umysłową, Lublin 2010.
17
Czesław Noworol, Narzędzia oceny zawodowej osób niepełnosprawnych w: Poradnictwo
zawodowe dla osób niepełnosprawnych, Materiały konferencyjne, Biuro Koordynacji Kształcenia
Kadr, Fundacja Fundusz Współpracy, Warszawa 2003.
18
Grzegorz Wiącek, Aktualnie dostępne koncepcje opisu i oceny zainteresowań i kompetencji zawodowych oraz ich
odniesienie do osób z niepełnosprawnością umysłową, Lublin 2010.
21
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
Drugim ważnym obszarem związanym z diagnozą przystosowania do środowiska pracy
osób niepełnosprawnych umysłowo jest kwestia diagnozowania kompetencji
zawodowych osób niepełnosprawnych. R. Becker jest także autorem Skali Kompetencji
Zawodowej( Becker, Work Adjustment Profile, BWAP) narzędzia badającego
kompetencje zawodowe osób niepełnosprawnych umysłowo. Autor wyodrębnia cztery
obszary kompetencji: zwyczaje i postawy zawodowe, relacje interpersonalne,
umiejętności poznawcze oraz umiejętności zawodowe. Ocena osoby badanej odbywa
się na podstawie obserwacji i jest formułowana na pięciostopniowej skali.19
W celu diagnozowania przystosowania osoby niepełnosprawnej do środowiska pracy
stosuje się także PAS Prevocational Assessment Screen, Michelle Rosinek test
umożliwiający ocenę uzdolnień motorycznych i percepcyjnych niezbędnych dla praktyki
zawodowej (przyuczenia do zawodu) oraz MDS McCarron-Dial System, Lawrence T.
McCarron and Jack G. Dial zestaw do diagnozy, złożony z 7 testów i 3 testów
pomocniczych, służy do pomiaru ogólnych kompetencji zawodowych dla niemalże
wszystkich rodzajów niepełnosprawności. 20
Badania własne (indywidualne wywiady pogłębione) przeprowadzone w terminie lipiec
pazdziernik 2012 roku wykazały, iż kadra zajmująca się rehabilitacją społeczną i
zawodową osób niepełnosprawnych (psychologowie, terapeuci, instruktorzy) nie stosuje
obecnie żadnych wystandaryzowanych oraz znormalizowanych narzędzi
diagnozowania preferencji i zainteresowań zawodowych osób niepełnosprawnych
umysłowo. Obniża to w opinii badanych skuteczność prowadzonej rehabilitacji
zawodowej oraz ma bezpośredni wpływ na niski wskaznik aktywizacji zawodowej.
19
Grzegorz Wiącek, Aktualnie dostępne koncepcje opisu i oceny zainteresowań i kompetencji zawodowych oraz ich
odniesienie do osób z niepełnosprawnością umysłową, Lublin 2010.
20
Czesław Noworol, Narzędzia oceny zawodowej osób niepełnosprawnych w: Poradnictwo zawodowe dla osób
niepełnosprawnych, Materiały konferencyjne, Biuro Koordynacji Kształcenia Kadr, Fundacja Fundusz Współpracy,
Warszawa 2003
22
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
2.4 Portret niepełnosprawnego pracownika
Dane zamieszczone w raporcie Aktywność zawodowa osób niepełnosprawnych w
województwie łódzkim. Raport końcowy, Aódz 2011 wskazują, iż osoby
niepełnosprawne, które obecnie nie pracują posiadają gorsze wykształcenie niż osoby
niepełnosprawne aktywne na rynku pracy. Niepełnosprawni mieszkańcy województw
łódzkiego wypadają także dużo gorzej na tle ogólnej populacji w kontekście
osiągniętego przez siebie poziomu edukacji. Posiadają oni przede wszystkim
wykształcenie zawodowe, gimnazjalne oraz niższe. ON oceniając swoje kompetencje
zawodowe średnio sytuują je na 5,8 punkcie 9 punktowej skali. Jako swoje mocne
strony ON podają przede wszystkim dokładność, umiejętność pracy z ludzmi,
umiejętność podporządkowywania się w celu prawidłowego wykonywania czynności,
zdolności komunikacyjne. W sferze minusów wymieniają przede wszystkim słabe
przygotowanie zawodowe, znajomość języków obcych, znajomość obsługi komputera,
umiejętność prowadzenia pojazdu, predyspozycje ogólne do wykonywania pracy
fizycznej, predyspozycje ogólne do wykonywania pracy umysłowej. Niepełnosprawni
uważają siebie za dobrych pracowników, cechujących się lojalnością, pracowitością.
Obie grupy zarówno niepełnosprawni oraz pracodawcy mają w większości pozytywne
opinie na temat pracy ON. Wskazują oni, iż na osobach niepełnosprawnych można
polegać (61% wskazania samych ON, i 49 % wskazania pracodawcy) .ON są dokładni,
systematyczni, rzetelni, uczciwi, a także odpowiednio zmotywowani oraz obowiązkowi
(49 % wskazania samych ON, 47 % wskazania pracodawcy). Podobne wartości
procentowe przybiera odpowiedz o to czy ON są potrzebnymi i wartościowymi
pracownikami, pracowitymi, wytrwałymi, chętnymi do wykonywania różnych zadań.
23
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
Ponadto ON definiowani są także jako osoby koleżeńskie (12 % wskazania -osoby
niepełnosprawne i 8 % wskazania pracodawcy).
W badaniach można dostrzec także pewne różnice pomiędzy wizją niepełnosprawnego
pracownika w oczach pracodawcy oraz ON.
Pracodawcy w 40% posiadają złą opinię na temat pracowników z niepełnosprawnością.
21% z nich zwraca uwagę na niewydajność ON, 13% ocenia , iż ON są
niedyspozycyjni. 3 % podkreśla brak mobilności, a 10 % zachowawczość osób
niepełnosprawnych w środowisku pracy. 12% pracodawców zwraca uwagę, iż
zatrudnienie niepełnosprawnego pracownika jest kosztowne, a 7 % pracodawców
wskazuje na niekompetentność ON w środowisku pracy. Jedynie 4 % pracodawców
definiuje osoby niepełnosprawne jako aspołeczne, a 2% określa ,iż ON potrzebują
określonych warunków pracy. Tylko 1 % pracodawców uważa, że ON nie można w
pracy zaufać.
Ostatecznie bilans plusów oraz minusów pojawiających się i wpływających na decyzję o
zatrudnieniu osoby niepełnosprawnej nie jest jednoznaczny 35 % badanych uważa, iż
przyjęcie do pracy ON niesie ze sobą więcej skutków negatywnych niż pozytywnych, 30
% twierdzi iż plusów jest tyle samo co minusów, co piąty respondent entuzjastycznie
odnosi się do idei zatrudnienia ON.
Pracodawcy jako główną korzyść wynikającą z faktu zatrudnienia osoby
niepełnosprawnej wymieniają korzyści finansowe 77 % różnego typu dotacje,
refundacje, zwolnienia podatkowe, ulgi oraz zwolnienia. W dalszej kolejności pojawiają
się tak zwane korzyści organizacyjne deklaruje je 12 % badanych przedsiębiorstwo
ma szanse pozyskać wartościowych pracowników. Nie bez znaczenia dla pracodawców
są także względy wizerunkowe 11 %. Zatem fakty sprzyjające zatrudnieniu osób
niepełnosprawnych dotyczą w głównej mierze spodziewanych zysków i lokowane są po
stronie korzyści biznesowych, korzyści poza- materialne przywoływane są dużo rzadziej,
przedsiębiorcy nie wspominają także o budowaniu pozytywnego wizerunku swojej firmy
opartego o solidaryzm społeczny, czy też o czysto altruistycznej motywacji wynikającej z
chęci udzielenia pomocy osobom najsłabszym w społeczeństwie.
24
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
Dla 56 % pracodawców zatrudnienie osób niepełnosprawnych wiąże się z dodatkowymi
kosztami, takimi jak dostosowanie miejsca pracy do potrzeb ON, dostosowanie
budynku, w którym funkcjonuje firma do potrzeb osób niepełnosprawnych oraz wzrost
kosztów socjalnych. Zdaniem pracodawców zwiększa się także - 26 %, sam koszt pracy,
gdyż osoby niepełnosprawne są mniej wydajne, częściej przebywają na zwolnieniach
lekarskich i generalnie mniej pracują. Poza tym zatrudnienia ON wiąże się ze wzrostem
problemów administracyjnych 33 % wymaga spełnienia wielu warunków formalnych,
przestrzegania skomplikowanych procedur, a pracodawca narażony jest na częste
działania kontrolne. Zatrudnienia pracownika z niepełnosprawnością wymaga
przeprowadzenia w firmie wielu zmian organizacyjnych 24 %, dostosowania czasu pracy
oraz rodzaju pracy do wymogów ON.
Firmy, które posiadają doświadczenie w zatrudnianiu ON przekonane są o ich lojalności,
postrzegają one także, iż zatrudnienie ON daje wymierne korzyści finansowe (58 %). Z
drugiej strony firmy te skarżą się na utrudnienia administracyjne związane z faktem
zatrudnienia ON 58 %. Pracodawcy wskazują także na częste kontrole 39 %.
Pracodawcy zwracają także uwagę na konieczność sprawdzania, kontrolowania osób
niepełnosprawnych w pracy oraz wyrażają opinię, iż osoby te najlepiej sprawdzają się w
trakcie wykonywania tak zwanych prostych czynności zawodowych.
Obawy wyrażane przez pracodawców nie mają jednak odzwierciedlenia w
rzeczywistości, 76 % pracodawców zatrudniających osoby niepełnosprawne nie
zetknęło się z wyżej wymienionymi niedogodnościami. Nie pojawiły się także problemy
z kontrolą PFRON oraz Państwowej Inspekcji Pracy. W przedsiębiorstwach nie
spotykane były także konflikty osób niepełnosprawnych z osobami w pełni sprawnymi.
Rzadko zwracano uwagę na rzeczywiste problemy wynikające z rozliczeń na przykład
różnego typu dotacji, czy też rozliczania dofinansowań. Opinie pracodawców, którzy
nigdy nie zatrudniali osób niepełnosprawnych zdominowane są obawami o charakterze
formalnym 75 % oraz możliwością kontroli ze strony różnego typu instytucji 58%.
Pracodawcy ci wyrażają także dość często pogląd o niesamodzielności ON jako
25
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
pracowników 57 %, są oni przekonani, że osoby niepełnosprawne mogą wykonywać
jedynie bardzo proste czynności zawodowe.
2.5 System edukacji osób z niepełnosprawnością umysłową w Polsce
System kształcenia osób z niepełnosprawnością umysłową w Polsce przewiduje
możliwość kształcenia się ON w szkołach ogólnodostępnych możliwość kształcenia w
klasach integracyjnych oraz specjalnych, w szkołach integracyjnych, szkołach
specjalnych, w placówkach edukacyjnych takich jak ośrodki rewalidacyjno edukacyjno
wychowawcze. Uczniowie z niepełnosprawnością mogą także w określonych
przypadkach korzystać z kształcenia indywidualnego.
Polski system kształcenia ON z upośledzeniem intelektualnym przewiduje
�� Naukę przez 6 lat w szkole podstawowej
�� Naukę trwającą 3 lata w gimnazjum
�� Naukę w szkołach ponadgimnazjalnych
W systemie ponadgimnazjalnym uczeń z niepełnosprawnością umysłową przez 3 lata
może uczęszczać do szkoły przysposabiającej do pracy. Szkoły takie nie dają
uprawnień do wykonywania konkretnego zawodu, przeznaczone są dla osób z
umiarkowanym oraz znacznym upośledzeniem.
Nauka w szkołach zawodowych trwa przez 2 lub 3 lata. Ukończenie szkoły przygotowuje
uczniów do wykonywania konkretnych zawodów. Uczeń ma możliwość uzyskania po
zakończeniu edukacji dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe.
Edukacja dzieci i młodzieży upośledzonej umysłowo prowadzona jest, w przypadku
szkoły podstawowej do momentu ukończenia przez ucznia 18 roku życia. W przypadku
gimnazjum do ukończenia 21 roku życia, w przypadku szkoły ponadgimnazjalnej do
26
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
ukończenia 24 roku życia. W roku 2005 do egzaminu gimnazjalnego przystąpiło 10 117
osób z upośledzeniem umysłowym lekkim. 21
Badania przeprowadzone w gimnazjach (Jurgielewicz Wojtaszek i Pawlak 2004)
wskazują , iż uczniowie z upośledzeniem intelektualnym są mniej samodzielni jeżeli
chodzi o wybór przyszłego zawodu. Większą samodzielnością odznaczali się uczniowie
uczęszczający do klas integracyjnych, niż ich koledzy chodzący do szkół specjalnych i
mający niewielkie doświadczenia oraz kontakty z uczniami w pełni sprawnymi
intelektualnie. Często zdarzało się także, iż osoby z niepełnosprawnością intelektualną
posiadały plany zawodowe nie wynikające bezpośrednio z ich zainteresowań
zawodowych. To znaczy zaobserwowano rozbieżność pomiędzy deklarowanymi
zainteresowaniami, a pracą zawodową jaką badani uczniowie zamierzali wykonywać w
przyszłości. Dodatkowo uczniowie z niepełnosprawnością intelektualną posiadali
specyficzny stosunek do szkoły, traktując ją raczej jako otoczenie, nie zaś społeczność,
22
w której mogą się odpowiednio rozwijać. Dodać należy iż badania pokazały, iż
chłopcy w porównaniu z dziewczynkami mają gorszy stosunek do szkoły oraz posiadają
więcej problemów z przystosowaniem się do roli ucznia.
Szkolenie zawodowe uczniów z niepełnosprawnością umysłową odbywa się w
specjalnych szkołach zawodowych oraz szkołach przysposobienia do zawodu. Według
badań przeprowadzonych przez Kirenko i Parchomiuk (2006) niezwykle ważnym
aspektem przysposobienia ON do rynku pracy jest dostosowanie szkolnictwa tej grupy
do potrzeb rynku pracy.23 Tym samym zauważanie zmian jakie zachodzą na tym rynku,
podążanie za nimi, a przede wszystkim umożliwienie osobom z upośledzeniem
intelektualnym wykonywania pracy jaka jest zgodna z jej zainteresowaniami oraz
21
Satoła M., Kształcenie zawodowe młodzieży niepełnosprawnej warunkiem jej aktywizacji zawodowej. Aktywizacja
zawodowa osób niepełnosprawnych, 1- 2 (5 6), 2006.
22
Dołęga Z., Wartościowanie obrazu świata przez młodzież z lekkim upośledzeniem umysłowym. W: Pilecki J.,
Olszewski S., (red), Wspomaganie rozwoju osób niepełnosprawnych , Kraków, Oficyna wydawnicza TEXT.
23
Kirenko J., Parchomiuk M., Edukacja i rehabilitacja osób z upośledzeniem umysłowym, Lublin, 2006, Wydawnictwo
akademickie Wyższej Szkoły Społeczno Przyrodniczej.
27
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
kompetencjami.24 Istotnym jest, aby ON czerpały satysfakcję ze swojej pracy, potrafiły
się rozwijać w środowisku pracy. Osoby z niepełnosprawnością intelektualną powinny
mieć zatem możliwość kształtowania swojej wizji przyszłego zawodu w oparciu o
zainteresowania oraz pasje. Otrębski podkreśla, iż punktem wyjścia przygotowania ON
do funkcjonowania w środowisku pracy winny stać się jego preferencje zawodowe. 25
Badania Otrębskiego pokazują, iż przebadanie ON z upośledzeniem umysłowym lekkim
oraz umiarkowanym w WTZ przy pomocy dostosowanych do tej grupy narzędzi dają
możliwość ustalenia zainteresowań tej trudnej w diagnozowaniu grupy społecznej. W
badaniach przeprowadzonych w 2007 roku przez Otrębskiego obejmujących grupę 360
osób z lekkim oraz umiarkowanym upośledzeniem umysłowym także mocno
podkreślana jest istotność ustalenia zainteresowań oraz preferencji zawodowych ON w
procesie ich aktywizacji zawodowej. Otrębski podaje, iż aktywizacja osoby z
upośledzeniem intelektualnym w oparciu o diagnozę zainteresowań jest skuteczniejsza
od aktywizacji pozbawionej tego aspektu. 26
Niezwykle istotnym elementem edukacji ON z upośledzeniem intelektualnym winno stać
się przygotowanie do funkcjonowania na rynku pracy otwartym czy też chronionym.
Przygotowanie to winno rozpoczynać się jeszcze w szkole podstawowej i być
przeprowadzone w formie tzw. preorientacji zawodowej, następnie przyjąć formę
orientacji zawodowej w starszych klasach szkoły podstawowej, a kończyć się nauką
zawodu w specjalnej szkole zawodowej. 27
Okres preorientacji zawodowej( ok. 11 roku życia) obejmuje obserwację oraz
naśladowanie czynności zawodowych, gromadzenie wiedzy o zawodach, pojawienie się
24
Gajdzica Z., Wpływ treści kształcenia na wybór zawodu przez uczniów lekko upośledzonych umysłowo W:
Kwiecińska R., Szymański M. , J., (red) Młodzież a dorośli. Napięcia między socjalizacja a wychowaniem, Kraków
2001, Oficyna Wydawnicza Impuls.
25
Otrębski W., Zainteresowania zawodowe uczestników WTZ dla osób z upośledzeniem umysłowym W: Pilecki J.,
Olszewski S., (red) Wspomaganie rozwoju osób niepełnosprawnych , Kraków 1999, Oficyna Wydawnicza Text.
26
Otrębski W., Interakcyjny model rehabilitacji zawodowej osób z upośledzeniem umysłowym, Lublin 2007,
Wydawnictwo KUL.
27
Gajdzica Z., Wpływ treści kształcenia na wybór zawodu przez uczniów lekko upośledzonych umysłowo W:
Kwiecińska R., Szymański M. , J., (red) Młodzież a dorośli. Napięcia między socjalizacją a wychowaniem, Kraków
2001, Oficyna Wydawnicza Impuls.
28
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
dziecięcych marzeń związanych z zawodami. Drugi etap ( 12 15 lat) skupia się na
dojrzewaniu decyzji zawodowych oraz ich realizacji. Następnie przychodzi okres nauki
zawodu ( 16 25 lat) obejmujący adaptację szkolno zawodową, identyfikację szkolno
zawodową oraz ułożenie dalszego planu rozwoju.
W badaniach przeprowadzonych przez Gajdzicę odnotowano następujące czynniki,
które ograniczają możliwość wyboru kształcenia zawodowego osób z
niepełnosprawnością umysłową z stopniu lekkim:
�� Spowolniony i niedokładny proces postrzegania, nietrwała uwaga,
brak koncentracji, trudności w abstrahowaniu, brak samodzielności w
działaniu oraz organizowaniu czasu, zaburzenia orientacji w nowym
środowisku i sytuacjach złożonych, trudności w wykorzystywaniu
informacji w życiu codziennym.
�� Trudności w dostępie do szkolnictwa zawodowego w środowisku
zamieszkania.
�� Trafność wyboru zawodu i trudność w ustaleniu zainteresowań
zawodowych.
�� Realna możliwość podjęcia pracy w najbliższym otoczeniu. 28
Na podstawie badań Oszustowicz i Baran (1999) ustalono także, iż wprowadzenie w
system kształcenia osób z niepełnosprawnością intelektualną elementów doradztwa
zawodowego w postaci prezentacji filmów, wycieczek, spotkań z gośćmi, pogadanek,
konkursów, dyskusji pomaga w przygotowaniu uczniów szkół specjalnych do
świadomego wyboru zawodu, wspiera kształtowanie realnego obrazu własnych
możliwości, sprzyja budzeniu motywacji zarówno do nauki jak i do pracy. Proces
28
Gajdzica Z., Wpływ treści kształcenia na wybór zawodu przez uczniów lekko upośledzonych umysłowo W:
Kwiecińska R., Szymański M. , J., (red) Młodzież a dorośli. Napięcia między socjalizacja a wychowaniem, Kraków
2001, Oficyna Wydawnicza Impuls.
29
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
orientacji zawodowej u osób z upośledzeniem umysłowym wpływa także na trafny wybór
szkoły zawodowej, wzrost wiedzy o zawodach i swoich predyspozycjach zawodowych.29
Zakrzewska Manterys (2007) stwierdza, iż ścieżka zawodowa osób
niepełnosprawnych w dużej mierze podyktowana jest specyfiką różnych typów
niepełnosprawności nie zaś indywidualnymi zainteresowaniami i preferencjami ON.30
Także ON z niepełnosprawnością intelektualną przypisuje się pewną liczbę możliwych
czynności zawodowych, które możliwe są do wykonania, jest to zwykle sztywna i dawno
określona lista zawodów, która wbrew zmieniającej się sytuacji na rynku pracy nie ulega
zmianie.
System kształcenia ustawicznego skierowany do osób z niepełnosprawnością umysłową
31
właściwie nie istnieje raport Wapiennik (2005) . W tej sytuacji trudno mówić o
szansach stałej i efektywnej aktywizacji zawodowej ON, dzisiejszy rynek pracy wymaga
bowiem uzupełniania wiedzy, przekwalifikowywania się oraz reagowania na zmieniającą
się sytuację. Jednokrotne przygotowanie do zawodu nie daje gwarancji utrzymania
pracy.
29
Oszustowicz B., Baran J., Orientacja zawodowa młodzieży upośledzonej umysłowo w stopniu lekkim
uwarunkowania i konsekwencje. W: Pilecki J., Olszewski S., (red), Wspomaganie rozwoju osób niepełnosprawnych ,
Kraków 1999, Oficyna wydawnicza Text.
30
Zakrzewska Manterys E., Wykształcenia a sytuacja zawodowa osób niepełnosprawnych. W: Giermanowska E.,(red),
Młodzi niepełnosprawni o sobie. Rodzina, edukacja, praca, Warszawa 2007, Fundacja Instytut Spraw Publicznych.
31
Wapiennik E., Prawa osób z niepełnosprawnością umysłową. Dostęp do edukacji i zatrudnienia. Raport Polska.
Warszawa, 2005, Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym.
30
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
3. Badania własne
3.1 Executive summary
Przedmiotem badania byli pracownicy organizacji / instytucji zajmujących się rehabilitacją
społeczną i zawodową osób niepełnosprawnych, nauczyciele szkół specjalnych,
pracownicy PSZ, w tym pracownicy PUP oraz Centrów Informacji i Planowania Kariery.
Badania przeprowadzone zostały metodą wywiadu grupowego zogniskowanego na trzech
grupach pracowników.
Cel badania
�� Badanie miało dostarczyć informacji na temat doświadczeń aktywizacyjnych
osób z niepełnosprawnością intelektualną w ich środowisku lokalnym. W tym w
szczególności przybliżyć odpowiedz na pytanie dotyczące rzeczywistych barier
aktywizacyjnych oraz czynników ułatwiających aktywizację zawodową osób
niepełnosprawnych.
�� Założono, iż w trakcie badań pogłębiona zostanie analiza dotycząca narzędzi
oraz metod stosowanych obecnie w procesie aktywizacji zawodowej osób z
niepełnosprawnością intelektualną.
31
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
3.2 Nota metodologiczna
Dobór grup fokusowych
Badaniu poddane zostały dwie grupy celowe, które ze względu na wykonywane obowiązki
zawodowe zajmują się grupą osób z niepełnosprawnością intelektualną w sposób pośredni
oraz bezpośredni w kontekście rehabilitacji zawodowej oraz społecznej.
A) pracownicy WTZ oraz ZSZ
B) pracownicy PUP oraz Centrów Informacji i Planowania Kariery
Osoby badane pochodziły odpowiednio z jednostek znajdujących się na terenie powiatu
łódzkiego, łęczyckiego, poddębickiego oraz na obszarze powiatu zduńskowolskiego..
W badaniu uczestniczyło w sumie 62 osoby.
W badaniach wzięło udział 10 jednostek organizacyjnych , w tym 4 PUP, 1 Centrum
Informacji i Planowania Kariery, 3 WTZ, 2 ZSZ.
Badania zostały przeprowadzone w pazdzierniku i listopadzie 2012 roku.
Badanie zostało przeprowadzone w oparciu o zogniskowany wywiad grupowy. Polegało
ono na dyskusji, która odbywała się w oparciu o napisany wcześniej scenariusz. Dyskusja
prowadzona była przez moderatora. Scenariusz zawierał jedynie ważne kwestie
problemowe, których poruszenie było niezbędne. Każdy z uczestników badania posiadał
nieskrępowaną możliwość zaprezentowania swoich poglądów. Badanie było nagrywane.
Czas badania mieścił się między 40 60 minut. Szczegółowy zapis przebiegu spotkań
zawiera transkrypcja z badania, która stanowi odrębny dokument będący podstawą
niniejszego opracowania. Funkcję moderatora pełnił: Dariusz Rychtanek.
32
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
W skład grupy A wchodziło odpowiednio pięć grup fokusowych:
�� grupa pracowników WTZ z powiatu łódzkiego, składająca się z 7 osób,
w tym z 6 kobiet i 1 mężczyzny, wszystkie osoby z kilkuletnim
doświadczeniem w pracy z osobami niepełnosprawnymi intelektualnie
�� grupa pracowników WTZ z powiatu łódzkiego, składająca się z 7 osób,
w tym 6 kobiet, wszystkie osoby z doświadczeniem w pracy z osobami
niepełnosprawnymi intelektualnie
�� grupa pracowników z WTZ z powiatu łódzkiego składająca się z 8 osób
w tym z 6 kobiet i 2 mężczyzn, wszystkie osoby z doświadczeniem w pracy
z osobami niepełnosprawnymi intelektualnie
�� grupa pracowników ZSZ z powiatu łódzkiego, składająca się z 6 osób,
w tym 4 kobiet i 2 mężczyzn, osobami niepełnosprawnymi intelektualnie
�� grupa pracowników ZSZ z powiatu łódzkiego, składająca się z 6 osób,
w tym z 6 kobiet
Z przyczyn logistyczno organizacyjnych większość uczestników badania (grupa A)
pochodziła z powiatu łódzkiego, nie sposób było bowiem przyciągnąć badanych z bardziej
odległych powiatów. Niewątpliwie fakt ten narzuca pewne ograniczenia interpretacyjne,
jednak powiat łódzki nie odbiega swoim charakterem od pozostałych obszarów
województwa łódzkiego i koncentrują się na nim problemy związane z aktywizacją
zawodową osób niepełnosprawnych intelektualnie.
W skład grupy B wchodziły odpowiednio dwie grupy fokusowe
�� grupa pracowników PUP z powiatu łęczyckiego , składająca się z 6 osób, w
tym z 6 kobiet
33
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
�� grupa pracowników z PUP z powiatu łódzkiego, składająca się z 7 osób, w
tym z 6 kobiet oraz 1 mężczyzny
�� grupa pracowników z Centrum Informacji i Planowania kariery z powiatu
łódzkiego, składająca się z 5 osób, w tym 3 kobiet oraz 2 mężczyzn
�� grupa pracowników z PUP z powiatu poddębickiego , składająca się z 6 osób,
w tym z 6 kobiet
�� grupa pracowników z PUP z powiatu zduńskowolskiego, składająca się z 6
osób, w tym z 6 kobiet
Badanie zostało oparte o scenariusz stanowiący Aneks nr 1 tego dokumentu.
34
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
3.3 Tymczasowa rama kodowania grupa A
Wstępna analiza zgromadzonych danych pozwoliła na wyodrębnienie w grupie A
następującej tymczasowej ramy kodowania. ( tematy zostały przedstawione
chronologicznie, nie zaś według ich znaczenia ).
3.3.1 RYNEK PRACY W KONTEKŚCIE OSÓB NIEPEANOSPRAWNYCH
INTELEKTUALNIE
niepełnosprawni postrzegani są jako coś takiego gorszego, jako coś takiego co nie
zdoła wywiązać się z powierzonych im obowiązków, że zawsze trzeba kontrolować,
nadzór prowadzić&
że są niewydajni i nie chcą ich zatrudniać na rynku pracy
jest niechęć obustronna, bo dzieci się też zniechęcają jak chodzą od drzwi do drzwi,
pukają i wszędzie są odsyłani z kwitkiem
brak miejsc pracy, przeświadczenie, że osoba niepełnosprawna mało potrafi i że nie
opłaca się jej zatrudniać
głównie były to oferty do stróżowania albo naprawcze lub do sprzątania osoby były
potrzebne, mimo chęci podopiecznych rodzice już od razu blokowali możliwości podjęcia
pracy
nasi podopieczni nie są do końca przygotowani do rynku pracy, obawiam się, że rynek
pracy jeszcze bardziej nie dostosowany do potrzeb czy nawet możliwości osób
niepełnosprawnych
35
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
przeciętny pracodawca osobę niepełnosprawną kojarzy sobie na wózku
generalnie jakaś niechęć ze strony pracodawców do zatrudnienia osób
niepełnosprawnych właśnie
albo zatrudniają ich, bo mają z tego korzyści, dofinansowania na rok i do widzenia
albo też osoby niepełnosprawne są wykorzystywane w pracy, same rezygnują
oni na pewno wezmą następną osobę i potem ją zwolnią
już nie pracuje bo nie dostał wypłaty
3.3.2 WIZERUNEK OSOBY NIEPEANOSPRAWNEJ INTELEKTUALNIE W
ŚRODOWISKU PRACY
i te osoby, które ją znajdują ( pracę) niezle sobie radzą, przynajmniej jest to opinia
pracodawców, osoby niepełnosprawne wykonując swoje zadania w pracy , to nie muszą
być jakieś duże zadania czy odpowiedzialne rzeczy, ale wykonując je robią to dobrze
i dla nich też jest ważne, żeby mieć pracę, więc starają się ją jak najlepiej wykonać
generalnie ludzie mało wiedzą o osobach upośledzonych umysłowo& , że są fajne, że
rozmawiają, że dużo potrafią, że tak naprawdę są zainteresowane
poza tym oni ( ONU) są niezaradni jeśli chodzi o poszukiwanie pracy tak naprawdę,
nawet jeśli już mają zawód to nie umieją sobie poradzić w poszukiwaniu pracy
pracowici
& są bardzo pracowici, to nie jest tak, że oni patrzą na zegarek i myślą: Boże żeby już
był koniec
...są obowiązkowi, solidni
niektóre zadania wykonują lepiej niż pełnosprawny człowiek, bo ob. (ONU) się wyuczy
jakieś tam czynności na linii produkcyjnej lepiej niż każdy inny
36
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
poza tym kwestia zarobkowa jest dla nich chyba drugoplanową jakąś rzeczą i dla nich
ten zarobek, który maja jest satysfakcjonujący, gdzie dla pełnosprawnego pracownika
niestety nie zawsze
3.3.3 KONKRETNE PRZYKAADY AKTYWIZACJI ZAWODOWEJ OSÓB Z
NIEPEANOSPRAWNOŚCI INTELEKTUALN
ale też mam ucznia, który otrzymał pracę w drukarni i pracuje tam do tej pory, już
chyba 5 lub 6 lat tam pracuje
jedna z naszych absolwentek pracuje 8 rok w Gilette. Chce koniecznie na
motorniczego i rok w rok podchodzi do egzaminów i w zeszłym roku udało się jej zrobić
prawo jazdy, więc teraz ma dużą szansę, że tym motorniczym jednak zostanie. To było
jej marzenie, prawda, od samego początku i od paru lat usiłuje się dostać na
motorniczego
mamy także uczennicę, która pracuje w zakładzie pończoszniczym i pakuje&
na przykład na kasie w Biedronce dwie dziewczyny pracują
niektórzy za granicę wyjeżdżają i pracują tam gdzieś u ogrodnika, no różne prace
budowlane
pizzę rozwożą, mieliśmy takiego ucznia, który kupił sobie malucha, jakiegoś złoma i
rozwozi pizzę i wychodził na tym całkiem niezle. Potrafił nawet trzy tysiące zarobić. I to
było dla niego bardzo ważne. On zarabiał pieniądze i miał na swoje potrzeby i to było
coś
na pewnym etapie były u nas trzy osoby, które podjęły pracę natomiast najdłużej
pracowała jedna z upośledzeniem znacznym& Siedem miesięcy, w Realu przy pracach
porządkowych i zwożeniu wózków
w hotelu próbowała i w przedszkolu
37
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
mamy taki przykład dziewczyny, która pracuje w przedszkolu, skończył się jej staż,
była tam pomocą, no i koniec
idzie teraz do pracy do Mc Donalda
Gosia pracowała przez jakiś czas w hotelu
samodzielnie podjął decyzję, że rezygnuje z warsztatów i będzie rozdawał ulotki
my ostatnio byliśmy w ogrodzie botanicznym i nasz były absolwent, który jest bardzo
upośledzony ponieważ ma porażenie mózgowe, niezbyt wyraznie mówi, do tego
zaburzone chodzenie, natomiast znalazł tam pracę w ogrodzie botanicznym do
grabienia liści. Pracuje oczywiście o połowę czasu mniej niż normalny. Natomiast ta pani
powiedziała, że jest jednym z lepszych pracowników
mamy taką uczennicę, absolwentkę, która na przykład została kierownikiem Biedronki,
więc choćby to jest najlepszym przykładem, że nasi absolwenci w pracy zawodowej,
jeśli taka pracę otrzymają, się w niej sprawdzają i po prostu powierzane są im nawet
dość odpowiedzialne stanowiska
3.3.4 BARIERY W AKTYWIZACJI ZAWODOWEJ OSÓB Z NIEPEANOSPRAWNOŚCI
INTELEKTUALN
na przykład osoby, które pracują w firmie ochroniarskiej, wyrabia ponad 280 godzin
miesięcznie no i same noce z rzędu i nikt się tym nie interesuje gdzie zmiennicy pracują
dwie noce w tygodniu albo nie pracują na noc tylko w dzień. Po prostu on jest
zadowolony, jeszcze nie dostaje pensji na czas& no wszyscy wiedzą, że on jest
niepełnosprawny i dlatego
kolejną barierą może być dojazd osoby niepełnosprawnej
generalnie nastawienie społeczeństwa. Także byli troszeczkę wykorzystywani i niejako
dawano im do zrozumienia, że niestety nie nadają się do pracy, albo uprzykrzano im tę
pracę
38
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
niechęć innych pracowników pełnosprawnych, że ktoś im podbiera miejsce pracy czy
może być lepiej traktowany taka, taka zawiść
sytuacja ekonomiczna w kraju, no chyba niezbyt jakaś taka dobra, że brakuje miejsc
pracy, bezrobocie wysokie
poczucie ludzi niepełnosprawnych, że w momencie kiedy znajdują pracę to tracą dużo
innych przywilejów, w postaci zasiłków, świadczeń. Natomiast myślę, że w sukcesie
pomagają takie instytucje, które działają na rzecz osób niepełnosprawnych, czy doradcy
zawodowi, którzy jednak tę pracę ludziom znajdują
zmiana podejścia ludzi&
przystosowanie stanowisk pracy
problem z motywacją osób niepełnosprawnych
zdobycie lepszej samooceny
brak komunikatywności ze społeczeństwem
niechęć pracodawców
problemy legislacyjne
niechęć ze strony pracodawców
mała wiedza na temat niepełnosprawności
niestety mamy tutaj za mało zakładów pracy chronionej na rynku łódzkim
brak jest legislacji
szkoda, że pieniądze, które na przykład pomoc społeczna oferuje osobom, które są
bez pracy nie są jakoś ukierunkowane, żeby te osoby mogły się rozwijać, bo nie
czarujmy się jeśli do nas przychodzi absolwent po kilku latach i na przykład nie pracuje,
to już nie jest ta sama osoba, która wychodzi od nas ze szkoły. Im ma dłuższą przerwę
niestety czego się nauczył traci
39
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
3.3.5 CZYNNIKI MOGCE UAATWIĆ AKTYWIZACJ ZAWODOW OSÓB
NIEPEANOSPRAWNYCH INTELEKTUALNIE
systemowe działania programowe
brak asystentów, trenerów
opiekun osoby niepełnosprawnej
uświadamianie rodziców
uświadamianie pracodawców
( brakuje) osoby, która mogłaby im pomóc, takiego opiekuna&
system wsparcia
na pewno pieniądze
działania są w różnych zakresach, mało tego wykluczają się
nie ma kto ich odebrać ( brak systemu)
więc jest bardzo dużo płaszczyzn i bardzo dużo etapów i to głównie musi być
uświadomienie mojej roli, że ja chcę, ja mogę, ja umiem
3.3.6 NARZDZIA ORAZ METODY AKTYWIZACJI SPOAECZNEJ ORAZ
ZAWODOWEJ OSÓB NIEPEANOSPRAWNYCH INTELEKTUALNIE STOSOWANE W
ŚRODOWISKU LOKALNYM
rozmowa z uczestnikami
pisanie listów motywacyjnych, cv
wywiad i obserwacja
40
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
takich zawodowych ( testów) nie posiadamy
ale nie bardzo wiadomo czy to potraktować jako próby pracy&
a to może bardziej jest do psychologa
ocena postępu
my sobie rozmawiamy
obserwacja i wywiad
obserwacja
zajęcia grupowe
cykliczne oceny
chyba najbardziej przez rozmowę
przede wszystkim obserwacja
nie prowadzimy monitoringu losu absolwentów
to poradnia chyba robi, jakieś doradztwo zawodowe
ale też korzystamy z takich narzędzi w postaci testów różnego rodzaju, które służą
na przykład badaniu kompetencji społecznych uczniów
41
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
3.4 Tymczasowa rama kodowania grupa A ( weryfikacja tematów
dyskusji)
3.4.1 RYNEK PRACY W KONTEKŚCIE OSÓB NIEPEANOSPRAWNYCH
INTELEKTUALNIE
�� Brak odpowiedniego przygotowania osób niepełnosprawnych do
współczesnego rynku pracy ( 10 % uczestników)
�� Niechęć ze strony pracodawców ( 25 % uczestników)
�� Brak ofert pracy dla osób niepełnosprawnych intelektualnie ( 7 %
uczestników)
�� Stereotypowe postrzeganie osób niepełnosprawnych intelektualnie w
kontekście rynku pracy ( 10 % uczestników)
�� Wykorzystywanie osób niepełnosprawnych umysłowo w środowisku pracy
( 10 % uczestników)
3.4.2 WIZERUNEK OSOBY NIEPEANOSPRAWNEJ INTELEKTUALNIE W
ŚRODOWISKU PRACY
�� Osoba niepełnosprawna jako osoba stygmatyzowana społecznie ( 5 %
uczestników)
�� Osoba niepełnosprawna jako w pełni wartościowy pracownik ( 20 %
uczestników)
�� Osoba niepełnosprawna intelektualnie jako osoba nieradząca sobie na
współczesnym rynku pracy ( 5 % uczestników)
42
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
3.4.3 KONKRETNE PRZYKAADY AKTYWIZACJI ZAWODOWEJ OSÓB Z
NIEPEANOSPRAWNOŚCI INTELEKTUALN
�� Otwarty rynek pracy ( 25 % uczestników)
�� ZAZ ( brak wskazań)
�� Inne formy zatrudnienia np. staż ( 10 % uczestników)
�� Własna działalność gospodarcza ( 5 % uczestników)
3.4.4 BARIERY W AKTYWIZACJI ZAWODOWEJ OSÓB Z NIEPEANOSPRAWNOŚCI
INTELEKTUALN
�� Brak systemu / modelu wsparcia osoby niepełnosprawnej intelektualnie w
kontekście rynku pracy ( 20 % uczestników)
�� Bariery natury prawnej ( 20 % uczestników)
�� Bariery społeczne ( 6 % uczestników)
�� Bariery psychospołeczne ( 10 % uczestników)
�� Bariery natury ekonomicznej ( 7 % uczestników)
�� Niechęć pracodawców ( 10 % uczestników)
�� Złe wydatkowanie pieniędzy pomocy społecznej ( 5 % uczestników)
43
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
3.4.5 CZYNNIKI MOGCE UAATWIĆ AKTYWIZACJ ZAWODOW OSÓB
NIEPEANOSPRAWNYCH INTELEKTUALNIE
�� Stworzenie systemu / modelu wsparcia osoby niepełnosprawnej w
kontekście rynku pracy ( 10 % uczestników)
�� Stworzenie systemu/ modelu współpracy z pracodawcami ( 3 %
uczestników)
�� Przełamywanie barier mentalnych w społeczeństwie ( 7 % uczestników)
�� Asystent osoby niepełnosprawnej w środowisku pracy ( 7 % uczestników)
3.4.6 NARZDZIA ORAZ METODY AKTYWIZACJI SPOAECZNEJ ORAZ ZAWODOWEJ
OSÓB NIEPEANOSPRAWNYCH INTELEKTUALNIE STOSOWANE W
ŚRODOWISKU LOKALNYM
�� Metody diagnozujące funkcjonowanie osoby niepełnosprawnej w oparciu o
obserwację oraz rozmowę ( 25 % uczestników)
�� Metody diagnozujące funkcjonowanie osoby niepełnosprawnej w oparciu o
wystandaryzowane kwestionariusze oraz testy ( 3 % uczestników)
�� Metody diagnozujące zainteresowania oraz predyspozycje w oparciu o
wywiad ( 6 % uczestników)
44
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
3.5 Tymczasowa rama kodowania grupa B
Wstępna analiza zgromadzonych danych pozwoliła na wyodrębnienie w grupie B
następującej tymczasowej ramy kodowania. ( tematy zostały przedstawione
chronologicznie, nie zaś według ich znaczenia ).
3.5.1 RYNEK PRACY W KONTEKŚCIE OSÓB NIEPEANOSPRAWNYCH
INTELEKTUALNIE
jeśli chodzi o osoby niepełnosprawne z niepełnosprawnością umysłową, to jeśli chodzi o
udzielanie dotacji to się nie spotkałam, nie udzielałam dotacji na rozpoczęcie działalności
takiej osobie. W tym roku jeśli chodzi o formę pomocy refundacji dla pracodawcy na
tworzenie stanowiska pracy, będę chyba miała taką właśnie
na stażach też nie, nigdy nie miałam osoby z taką niepełnosprawnością
mało osób jest zarejestrowanych, ale w tej chwili mamy ofertę dla osób
niepełnosprawnych właśnie z takim stopniem niepełnosprawności, w tej chwili są oferty
pracodawca jej nawet nie przyjmie czasami, bo jest zajęty lub zobaczy, że to osoba
niepełnosprawna
brak ofert pracy, brak miejsc pracy dla tych ludzi
u nas na terenie Zduńskiej Woli w sumie jest kilka tych zakładów, aczkolwiek te oferty
pracy do zakładów raczej nie są zgłaszane z taką niepełnosprawnością, w sumie te osoby
muszą chodzić indywidualnie, pytać o te oferty
45
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
3.5.2 WIZERUNEK OSOBY NIEPEANOSPRAWNEJ INTELEKTUALNIE W OCZACH
PRACOWNIKÓW PSZ
ciężko się z taką osobą pracuje ponieważ ja mówię swoje, on mówi swoje
kontakt nie jest łatwy
osoby niepełnosprawne, które są w naszej kartotece dają sobie świetnie radę
u takich osób ewentualnie widzę, że podczas tych takich porad grupowych one mniej
zabierają bym powiedziała zdania, to znaczy mniej aktywnie uczestniczą
natomiast na poradzie indywidualnej otwierają się przede mną bardziej, nie pod kątem
zawodowym, ale pod katem własnych problemów
są chęci do pracy& są w miarę komunikatywne& na poradnictwie grupowym są bardziej
wycofane, aczkolwiek na tych indywidualnych można sobie z nimi porozmawiać dobrze
nie poddają się, nie widzę takiego zniechęcenia
mają może ograniczone możliwości, ale bardzo chętnie otwierają się& są bardzo
wdzięczne, że ktoś im poświęca czas, dla mnie praca z tymi osobami bywa taka
motywująca
nie są samodzielne (ONU) i w zasadzie to jest takie duże ograniczenie
nie zawsze osoby upośledzone mają zdolności werbalizowania swoich myśli, natomiast to
jest kłopot i tutaj ten opiekun jest pomocny
& osoba niepełnosprawna jest równie dobrym pracownikiem, tak, potrzebuje trochę więcej
czasu do nauczenia, trochę więcej nadzoru, ale może wykonywać różne rzeczy
takie osoby nie są w stanie zrozumieć jak działa urząd i jakie są procedury
zdarzają się osoby na przykład, które przychodzą z opiekunami po prostu, bo nie są w
stanie samodzielnie tej wizyty odbyć
& są w pewnym sensie bezradne
46
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
3.5.3 BARIERY W AKTYWIZACJI ZAWODOWEJ OSÓB Z NIEPEANOSPRAWNOŚCI
INTELEKTUALN
ciężko zdiagnozować tę osobę gdyż nie mamy narzędzi
niechęć ze strony pracodawców, dyskryminacja
środki ( finansowe) są główną barierą
nie mamy typowych narzędzi
brak komunikacji
brak instrumentów takich żeby rzeczywiście pomagać, żeby zaktywizować skutecznie
u nas to one są wrzucone do jednego worka
brak chętnych pracodawców
spotykają się z pewnymi barierami u pracodawców
zbyt mało ośrodków wspierających te osoby w tym zakresie
brak rozwiązań systemowych
brak rozwiązań systemowych pomagających zaistnieć tym osobom
brak przygotowania nas doradców do pracy i współpracy z takimi osobami
barierą jest chęć pracodawców do aktywizowania takich osób
nie mamy instrumentów odpowiednich do tego
3.5.4 CZYNNIKI MOGCE UAATWIĆ AKTYWIZACJ ZAWODOW OSÓB
NIEPEANOSPRAWNYCH INTELEKTUALNIE
mieć trenera czy tam opiekuna
powinien być jakiś zakład pracy chronionej, właśnie z takim szczególnym uwzględnieniem
tej niepełnosprawności
47
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
& wsparcie zewnętrzne
powinna być jedna osoba, która wie jak współpracować, jest wyszkolona do tego
by była taka osoba przeszkolona
wsparcie ze strony bliskich osób i znajomych i instytucji przede wszystkim
indywidualne podejście do tych osób
wsparcie rodziny
nie mamy typowych narzędzi do zbadania predyspozycji osoby niepełnosprawnej
przeszkolenie pracodawców żeby mieli odpowiednie podejście do tych osób
dużą rolę odgrywa rodzina
3.5.5 NARZDZIA ORAZ METODY AKTYWIZACJI ZAWODOWEJ OSÓB
NIEPEANOSPRAWNYCH INTELEKTUALNIE STOSOWANE PRZEZ PSZ ( W TYM
TAKŻE DIAGNOZA PREDYSPOZYCJI ORAZ KOMPETENCJI PSYCHO -
SPOAECZNYCH)
ciężko zdiagnozować tę osobę, gdyż nie mamy narzędzi
ja nie stosuję żadnych ( narzędzi)
natomiast narzędzi nie mam żadnych na zweryfikowanie osoby niepełnosprawnej
my nie mamy typowych narzędzi do zbadania predyspozycji osoby niepełnosprawnej
jeśli ja mam jakieś testy proste, to i tak widzę, że te osoby mają problem z
wypełnieniem tego testu, bo wiadomo, że on nie jest dostosowany typowo dla osoby
niepełnosprawnej. Czasami trzeba z tą osobą tłumaczyć pewne zwroty, wyrażenia, ona
na dobrą sprawę nie rozumie tych zwrotów, nie wie o co chodzi w danym pytaniu i to do
końca powiem panu nie wiem, czy to jest dobre, czy powinna taka osoba wykonywać
nasze te testy
48
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
( narzędzia ) standardowe jak dla wszystkich, nie, nie mamy nawet jakiś
specjalistycznych dla tych osób
mamy standardowe, takie jakie przyjęte w urzędzie, to nic nowego& dodatkowego dla
osób niepełnosprawnych to nie mamy nic takiego
miałam jedna panią, która nie potrafiła niestety tego testu ( standardowego) , takiego
prostego wypełnić. Musiałam ja z nią siedzieć i wypełnić ten test, no ale& Ona też
może nie zrozumiała dokładnie . Ta interpretacja jest taka jaka jest& Bo to nie jest jakiś
specjalistyczny test tylko zwykły taki, normalny, który stosujemy normalnie z osobami
bezrobotnymi
powinno być coś innego, bo taka osoba na pewno wymaga zupełnie innego
przygotowania i innych testów, niż taka osoba normalna bezrobotna
jedynie mogę z nią porozmawiać
no musimy rozmawiać z tymi osobami przede wszystkim
to znaczy nie ma takich metod jakby w urzędzie
na podstawie rozmowy w zasadzie tylko jeśli chodzi o kompetencje społeczne
to znaczy my nie rozgraniczamy, myślę że błędem byłoby rozgraniczanie
mamy KZZ, który służy do diagnozy, mamy inne narzędzia, techniki, no i oczywiście
rozmowa na początek
nie ma metod
nie jakiś specjalnych metod nie stosuję
no to są testy, proste testy, proste narzędzia, także uważam, że& chyba że faktycznie
z upośledzeniem umysłowym i to w znacznym stopniu, to wtedy rozmowa, już testów się
nie robi
poprzez rozmowę
49
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
3.6 Tymczasowa rama kodowania grupa B (weryfikacja
tematów dyskusji).
3.6.1 RYNEK PRACY W KONTEKŚCIE OSÓB NIEPEANOSPRAWNYCH
INTELEKTUALNIE
�� Brak ofert pracy ( 10 % uczestników)
�� Osoba niepełnosprawna, kwestie związane z założeniem działalności
gospodarczej ( 3 % uczestników)
�� Osoba niepełnosprawna, a kwestia staży ( 3 % uczestników)
3.6.2 WIZERUNEK OSOBY NIEPEANOSPRAWNEJ INTELEKTUALNIE W OCZACH
PRACOWNIKÓW PSZ
�� Trudności komunikacyjne w kontakcie z osobą niepełnosprawną (13 %
uczestników)
�� Osoba niepełnosprawna jako w pełni wartościowy uczestnik rynku
pracy ( 18 % uczestników)
�� Osoba niepełnosprawna jako osoba niesamodzielna ( 15 %
uczestników)
3.6.3 BARIERY W AKTYWIZACJI ZAWODOWEJ OSÓB Z NIEPEANOSPRAWNOŚCI
INTELEKTUALN
�� Brak systemu/ modelu wsparcia osób niepełnosprawnych intelektualnie
( 15 % uczestników)
50
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
�� Brak odpowiednich narzędzi / metod służących diagnozie tych osób (
13 % uczestników)
�� Niechęć pracodawców ( 13 % uczestników)
�� Bariery ekonomiczne ( 4 % uczestników)
�� Bariery komunikacyjne ( 4 % uczestników)
�� Brak indywidualizacji w działaniach z ta grupą ( 4 % uczestników)
�� Bariery mentalne ( 4 % uczestników)
3.6.4 CZYNNIKI MOGCE UAATWIĆ AKTYWIZACJ ZAWODOW OSÓB
NIEPEANOSPRAWNYCH INTELEKTUALNIE
�� Wsparcie otoczenia zewnętrznego ( 15 % uczestników)
�� Wyspecjalizowana kadra ( 6 % uczestników)
�� Wyspecjalizowane narzędzia ( 3 % uczestników)
�� Wsparcie asystenta pracy ( 3 % uczestników)
3.6.5 NARZDZIA ORAZ METODY AKTYWIZACJI ZAWODOWEJ OSÓB
NIEPEANOSPRAWNYCH INTELEKTUALNIE STOSOWANE PRZEZ PSZ ( W TYM
TAKŻE DIAGNOZA PREDYSPOZYCJI ORAZ KOMPETENCJI PSYCHO -
SPOAECZNYCH)
�� Brak narzędzi przeznaczonych do pracy z tą grupą (29 %
uczestników)
�� Brak możliwości stosowania standardowych narzędzi (22 %
uczestników)
51
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
�� Możliwość zastosowania standardowych narzędzi do pracy z tą
grupą ( 3 % uczestników)
�� Stosowanie niewystandaryzowanych metod w pracy z tą grupą
(rozmowa) ( 18 % uczestników).
4. Podsumowanie
�� Podsumowując realia panujące na współczesnym rynku pracy
uczestnicy badania zwrócili uwagę na kwestię niechęci pracodawców w
stosunku do grupy osób niepełnosprawnych intelektualnie ( 25 % ).
�� Jednocześnie respondenci zauważyli takie zjawiska jak; brak
odpowiedniego przygotowania ze strony osób niepełnosprawnych do wejścia
na rynek pracy ( 10 %) oraz pewne stereotypowe podejście w stosunku do
osób niepełnosprawnych umysłowo w kontekście środowiska pracy ( 10%).
�� Uczestnicy badania podnieśli w swoich wypowiedziach problem
wykorzystywania osób niepełnosprawnych intelektualnie w konkretnej sytuacji
pracy( 10 %).
�� Nieco mniej istotną kwestią w tym względzie był dla osób badanych
brak ofert pracy dostosowanych do możliwości grupy docelowej jaką są osoby
niepełnosprawne intelektualnie( 7 %).
�� Respondenci kreśląc wizerunek osób niepełnosprawnych podkreślili
przede wszystkim, iż osoby te są pełnowartościowymi uczestnikami rynku
52
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
pracy. Odznaczają się pracowitością, skrupulatnością, wytrwałością oraz
zaangażowaniem( 20%).
�� Jedynie 5 % uczestników badania wskazało na fakt nieradzenia sobie z
realiami współczesnego rynku pracy przez osoby niepełnosprawne
intelektualnie.
�� Przytaczając przykłady udanej aktywizacji społecznej uczestnicy
badania odnosili się w swoich wypowiedziach do przypadków znalezienia
pracy przez osobę niepełnosprawną umysłowo na otwartym rynku pracy ( 25
%). Respondenci opisywali także przykłady udanej aktywizacji w oparciu o
staże ( 10 %) oraz własną działalność gospodarczą ( 5 %). Nie odnotowana w
tej grupie aktywizacji w oparciu o ZAZ.
�� Definiując bariery uczestnicy badania wskazali na ich
wieloaspektowość. Ich zdaniem głównymi barierami utrudniającymi
aktywizację są względy: prawne (20 %), ekonomiczne ( 7 %), społeczne (
6%), mentalne (10%).
Respondenci zwrócili uwagę na brak zintegrowanego systemu/modelu
wsparcia osób niepełnosprawnych umysłowo na rynku pracy ( 20 %).
�� Zdaniem uczestników badania głównymi czynnikami ułatwiającymi
aktywizację osób niepełnosprawnych intelektualnie jest stworzenie
zintegrowanego systemu wsparcia (10 %). Respondenci zwracają także
uwagę na konieczność przełamania barier mentalnych w
społeczeństwie, które w istotny sposób ograniczają aktywność osób
niepełnosprawnych umysłowo oraz wprowadzenie na szerszą skalę
możliwości korzystania z usług asystenta pracy przez osobę
niepełnosprawną.
�� W kwestii stosowanych narzędzi diagnozujących zainteresowania oraz
kompetencje psychospołeczne uczestnicy badania deklarują przed
53
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
wszystkim korzystanie z niewystandaryzowanych metod, jakimi są
rozmowa, obserwacja ( bez użycia arkuszy) a także wywiad ( 25 % ).
Jedynie 3 % respondentów używa narzędzi wystandaryzowanych.
5. Rekomendacje
Autorzy raportu ustalili, iż zebrane w trakcie badań fokusowych dane wymagają
uszczegółowienia w następujących obszarach:
�� Jakie elementy oprócz diagnozy osoby niepełnosprawnej, jej otoczenia
oraz monitoringu lokalnego rynku pracy winny składać się na model/
system aktywizujący zawodowo osoby z niepełnosprawnością ?
�� Jaki jest stosunek osób zajmujących się rehabilitacją osób
niepełnosprawnych w środowisku lokalnym do edukacji w zakresie nowych
narzędzi oraz metod aktywizacyjnych?
�� Z czego wynika fakt, iż osoby niepełnosprawne intelektualnie rzadko biorą
udział w stażach zawodowych na terenie województwa łódzkiego?
�� Z czego wynika fakt, iż osoby niepełnosprawne nie starają się o dotacje na
prowadzenie własnej działalności gospodarczej?
�� Jakie elementy oprócz diagnozy osoby niepełnosprawnej, jej otoczenia
oraz monitoringu lokalnego rynku pracy winny składać się na model/
system aktywizujący zawodowo osoby z niepełnosprawnością ?
Wyżej wymienione kwestie mogą zostać poddane dyskusji podczas konsultacji z grupą
użytkowników.
Wnioski wynikające z analizy danych zebranych w tej części badań fokusowych ukazują, iż
osoby pracujące w PSZ realistycznie oceniają możliwości osób niepełnosprawnych na
rynku pracy. Dużą wagę przykładają do kwestii związanych z odpowiednią diagnozą oraz
przygotowaniem do uczestnictwa w rynku pracy. Pracownicy PSZ zauważają także wiele
54
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
barier, których istnienie nie sprzyja procesowi aktywizacyjnemu tej grupy. Większość z
uczestników badania posiadała w swojej pracy doświadczenia pracy z osobami
niepełnosprawnymi umysłowo i odnotowywała swój brak kompetencyjny w tym zakresie.
Respondenci zdają sobie w pełni sprawę, iż jest to grupa o specjalnych potrzebach, która
wymaga indywidualnego podejścia w kwestii aktywizacji zawodowej.
Uczestnicy badania widzą także potrzebę współpracy z otoczeniem osoby
niepełnosprawnej a także z otoczeniem społecznym. Dużą wagę przykładają do kwestii
związanych z rozwojem kompetencji miękkich w kontekście tej grupy.
6. Podsumowanie całości badań własnych
�� Pracownicy WTZ oraz SZZ opisując zjawisko niepełnosprawności
intelektualnej w kontekście rynku pracy odwołują się przede wszystkim do
kontekstów społecznych, mentalnych oraz kulturowych, zaś pracownicy PSZ
przywołują raczej kwestie ekonomiczne.
�� Obie badane grupy definiując osoby z niepełnosprawnością intelektualną w
kontekście rynku pracy są zgodne co do kwestii wizerunku ONU jako w pełni
wartościowych uczestników rynku pracy. Jednocześnie obie grupy badanych
posiadają ambiwalentne zdanie na temat możliwości zaistnienia osób
niepełnosprawnych intelektualnie na otwartym rynku pracy.
�� Obie grupy badanych zwracają uwagę na pewną niechęć pracodawców w
stosunku do osób niepełnosprawnych umysłowo i tym samym podejmują temat
konieczności przeprowadzenia działań edukacyjno informacyjnych skierowanych
do tej grupy społecznej.
�� Zarówno pracownicy PSZ jak i WTZ podkreślają konieczność stworzenia w
Polsce zintegrowanego modelu oraz systemu wsparcia aktywizacji osób
niepełnosprawnych intelektualnie.
55
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
�� Definiując bariery powstałe w procesie aktywizacji osób niepełnosprawnych
umysłowo pracownicy PSZ główny nacisk kładą na brak modelu wsparcia ONU oraz
brak narzędzi diagnozy dostosowanych do tej grupy, szczegółowo odnosząc się tym
samym do konkretów wynikających z doświadczeń w pracy aktywizacyjnej z ONU.
Pracownicy WTZ ujmują temat nieco szerzej przywołując jako główne bariery
względy prawne, ekonomiczne oraz społeczne.
�� Obie grupy badane zgodnie przyznają, iż głównymi czynnikami ułatwiającymi
aktywizację osób niepełnosprawnych intelektualnie jest stworzenie zintegrowanego
modelu/ systemu wsparcia ONU.
�� Pracownicy PSZ biorący udział w badaniu zwracają uwagę na brak
odpowiednich narzędzi przeznaczonych do pracy z osobami niepełnosprawnymi
intelektualnie, podkreślając zawodność niewystandaryzowanych narzędzi.
�� Pracownicy WTZ i SZZ deklarują także korzystanie z niewystandaryzowanych
metod, jednak nie ujmują tego zagadnienia w sposób problematyczny.
56
Raport kierunki aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością
intelektualną
7. Załącznik do raportu - Aneks nr 1
Scenariusz badania FGI
1. Jakie są Państwa dotychczasowe doświadczenia w aktywizacji zawodowej
osób z niepełnosprawnością intelektualną?
2. Jakie są przyczyny sukcesów i porażek w aktywizacji zawodowej osób z
niepełnosprawnością intelektualną?
3. Jakie są z Państwa perspektywy / doświadczenia główne bariery w
aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością intelektualną?
4. Czy widzą Państwo możliwość dostosowania Indywidualnych Planów
Działania do potrzeb osób z niepełnosprawnością intelektualną?
5. Czy stosują Państwo jakieś specyficzne metody pracy lub narzędzia
diagnostyczne dostosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnością intelektualną?
6. W jaki sposób diagnozuje się obecnie preferencje / zainteresowania
zawodowe osób z niepełnosprawnością intelektualną ? Czy stosowane metody i
narzędzia w Państwa ocenie są skuteczne?
7. W jaki sposób diagnozuje się obecnie kompetencje społeczne osób z
niepełnosprawnością intelektualną ? Czy stosowane metody i narzędzia w Państwa
ocenie są skuteczne?
8. Czy w aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością intelektualną
stosują Państwo kategorię przysposobienia do wykonywania czynności zawodowych
czy raczej szkoleń zawodowych? Która droga aktywizacji w Państwa ocenie jest
bardziej skuteczna?
57

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Nauka i praca osób z niepełnosprawnością intelektualną
Wyklad 4 Zatrudnienie wspomagane osób z niepełnosprawnością intelektualną
Charakterystyka osob z niepelnosprawnoscia intelektualna
Wspomaganie rozwoju osób niepełnosprawnych intelektualnie
wniosek o przyznanie stypendium specjalnego dla osob niepelnosprawnych zalacznik nr 5
JKalita raport dot osob niepelnosprawnych na rynku pracy
Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych
5034cdf89c151WOES RAPORT?RIERY I SZANSE DLA INNOWACYJNOSCI AKTYWIZACJI ZAWODOWEJ W WTZ(1)
doradztwo zawodowe dla osob niepelnosprawnych
Wiedza studentów kierunków medycznych na temat aktywności sportowej osób niepełnosprawnych
Ślusarczyk Cz Rola Internetu w edukacji osób niepełnosprawnych
niepełnosprawność intelektualna
Wytyczne windy, platformy dla osób niepełnosprawnych, sc…

więcej podobnych podstron