3184153128

440 D. FRĄCKOWIAK I IN. [2]

Jednostką fotosyntetyczną będziemy nazywać zespół złożony z centrum reaktywnego i pracujących na jego potrzeby „anten”, nie wgłębiając się w dociekania czy i o ile takie zespoły są od siebie izolowane, tj. czy obowiązuje model „kałuży”, czy też model „jeziora” (3, 6). W pierwszym przypadku między poszczególnymi jednostkami fotosyntetycznymi istnieje bariera potencjału utrudniająca migrację energii; w drugim — energia migruje przede wszystkim do najbliższego centrum reaktywnego, gdyż zasięg migracji jest mały, a centra są rozmieszczone równomiernie wśród absorbujących cząsteczek.

Nie omawiamy również tutaj szczegółowo roli dwóch układów fotosyn-tetycznych występujących w glonach i roślinach wyższych, ani też rozdziału energii wzbudzenia pomiędzy te układy (12). Nie będziemy też referowali materiału na temat ewentualnego występowania przekazywania energii wzbudzenia pomiędzy układami fotosyntetycznymi.

Wiadomo bezspornie, że w jednostkach fotosyntetycznych migruje przede wszystkim energia elektronowego wzbudzenia. Migracja nośników ładunków nie jest podstawowym mechanizmem odpowiedzialnym za przekazywanie energii, choć ostatecznie w centrach reaktywnych następuje przekazywanie ładunku między partnerami (charge transfer). Wiadomo wprawdzie, że energia migruje w jednostkach fotosyntetycznych w postaci singletowego elektronowego wzbudzenia (4), jednakże ostatnie dane literaturowe (13) sugerują istotną rolę wzbudzeń trypletowych w centrach. Znaleziono np., że fotoutlenianie bakteriochlorofilu w centrach zachodzi poprzez stan trypletowy (14) oraz, że wydajności utleniania centrów reaktywnych i tworzenia stanów trypletowych są zbliżone (15). Ustalić więc należy możliwość przekazywania energii wzbudzenia z układu poziomów singletowych do poziomów trypletowych poprzez tzw. przejścia interkom-binacyjne (intersystem Crossing). Prawdopodobieństwa przejść interkombi-nacyjnych w cząsteczkach chlorofili i innych porfiryn zebrane są w literaturze (16, str. 160), przy czym ilość tego typu danych szybko wzrasta.

II. Stany trypletowe w jednostkach fotosyntetycznych

Obserwuje się ostatnio znaczny wzrost zainteresowania stanami tryple-towymi barwników fotosyntetycznych. I tak Krasnowskij ze współpracownikami (17), badając niskotemperaturowe widma emisji znaleźli zgoła inne niż dotychczas podawane (17, 18, 12) energie i czasy życia poziomów trypletowych pigmentów chlorofilowych. Na przykład maksimum emisji Tj —► S₀ chlorofilu a znaleziono w okolicy 985 nm, a średnie czasy życia stanu trypletowego różnych odmian chlorofilu mieściły się w przedziale 1,4—2,8 msek. Nie wykluczono jednak pewnego wpływu rozproszonego światła na te wyniki.