3434597041

Artykuł opublikowany w pracy zbiorowej:

Profilaktyka, resocjalizacja, rewalidacja pomocą rodzinie, red. B. Kałdon, Sandomierz -Stalowa Wola 2007, s. 460-473.

Filip Ciepły

Idea resocjalizacji w prawie karnym

Rozpatrując problem idei resocjalizacji w prawie karnym dotykamy najbardziej podstawowych kwestii z zakresu tej dziedziny prawa, stajemy bowiem wobec takich zagadnień jak funkcje prawa karnego i istota kary kryminalnej. Pytanie o miejsce resocjalizacji w prawie karnym musi więc być rozstrzygane na tle bardziej ogólnych problemów: Dlaczego i po co karać sprawców przestępstw? Jaka jest treść i cele kar wymierzanych za przestępstwo? Te pytania wiążą się także niewątpliwie z zagadnieniami z dziedziny antropologii filozoficznej.

W chrześcijańskiej Europie aż do XVIII w. fundament karania dorosłych przestępców stanowiła niepodważalnie idea retrybucji, czyli postrzeganie kary jako sprawiedliwej odpłaty za przestępstwo¹. Stopień dolegliwości kary retrybutywnej odpowiadał ciężarowi popełnionego przestępstwa w myśl zasady talionu „oko za oko, ząb za ząb”. Sprawca miał ponieść zasłużoną, należną karę jako autor przestępstwa, osoba, byt rozumny i autodeterminujący się w swoich zachowaniach, podmiot moralności i prawa, wolny i odpowiedzialny za swój przestępny czyn. Uznawano, że człowiek przez wybór przestępnego, a przy tym moralnie złego zachowania, sprzeniewierzał się poznanej powinności nie krzywdzenia innych ludzi, stawał się winny (reatus culpae) i godny kary (reatus poenae), niszczył przy tym i degradował swoje człowieczeństwo w najgłębszym, moralnym, osobowym wymiarze. Sprawiedliwa kara za przestępstwo przywracała porządek prawny, a zarazem porządek prawdy (broniła przed zatarciem granic pomiędzy dobrem a złem), przywracała i potwierdzała godność i czyniła zadość ofiarom przestępstwa².

1

   Retrybutywną wizję kary możemy odnaleźć już u Arystotelesa, który' uzasadnienie karania wywodzi! z zasad sprawiedliwości wyrównawczej (zob. Arystoteles, Etyka Nikomachejska, Warszawa 1996, s. 175.), a także u wielkiego kontynuatora jego myśli św. Tomasza z Akwinu (zob. św. Tomasz z Akwinu. Suma teologiczna. Cnoty społeczne pokrewne sprawiedliwości. Tom 20. II-II, q. 101 - 122, Londyn 1972, s. 48-50; tenże. Suma teologiczna. Sprawiedliwość. Tom 18. II-II, q. 57 - 80, Londyn 1970, s. 18, 28, 32-35, 78-79.).

2

   Pius XII, Przemówienie do uczestników zjazdu narodowego członków Stowarzyszenia katolickich prawników włoskich o wzajemnym stosunku winy i kary oraz sposobie uwolnienia się od nich, z dn. 5 grudnia 1954 r., ..Polonia Sacra" 1957, nr 4, s. 8-9.