3617207711

takie, którym jednostka nadaje subiektywne znaczenie i które odnosi się do zachowania innych. Regularności, które są widoczne w działaniach społecznych, wyjaśnia następująco: „Liczne, rzucające się w oczy regularności przebiegu działań społecznych, szczególnie (choć nie tylko gospodarczych), nie wynikają z ich zorientowania na jakąś uważaną za «obo-wiązującą» normę czy obyczaj, ale wyłącznie z tego, że dany rodzaj działania społecznego z natury rzeczy odpowiada przeciętnie w największym stopniu, normalnym, subiektywnym interesom uczestników, i to owa subiektywna ocena i wiedza stanowią punkt orientacyjny ich działania” (Weber 2002, p. 12). Taka perspektywa oglądu działań gospodarczych może się wydawać tożsama z perspektywą przyjętą przez ekonomię neoklasyczną. Tak jednak nie jest, gdyż chociaż Weber (1915) wyraźnie podkreśla, że to interes własny kieruje działaniami jednostek, a nie kierują nimi idee, dodaje jednak, iż czynnik racjonalny obecny w działaniu jednostek może być zrozumiany tylko w ramach istniejącego porządku instytucjonalnego. Jednostka, podejmując decyzje gospodarcze, kieruje się racjonalnością, jednak zarówno ta racjonalność, jak i dokonywane wybory zawsze są zakorzenione społecznie, są determinowane przez istniejące, historycznie uformowane instytucje prawne, polityczne czy religijne. Weber wskazuje na wieloznaczność pojęcia racjonalności działań, wyróżniając racjonalność formalną i materialną. Podkreśla także, iż ukazywanie racjonalności działań jednostek przez wskazanie, że kierują się one subiektywnym interesem, a nie normami czy obyczajami, nie wyczerpuje całości zagadnienia. Racjonalność może się także dokonywać „w sposób pozytywny, poprzez świadome, racjonalne odniesienie do wartości, a w sposób negatywny nie tylko kosztem obyczaju, lecz także działania afektywnego, czy też, w końcu przez wybór nie odniesionego do wartości, czysto celoworacjonalnego działania, kosztem działania wartościoworacjonalnego (Weber 2002, p. 522).

Weber postrzega nowoczesny kapitalizm jako kompleks wzajemnie powiązanych instytucji, łącznie z systemem rynkowym, przedsiębiorstwami, wolnym handlem, publicznym kredytem i giełdą. Każda z tych instytucji ma swoją historię i własne relacje z innymi, ale łączy je jedno — wspólny wszystkim jednostkom system postaw i wartości, duch kapitalizmu (Martinelli, Smelser 1990, p. 11).

Subiektywizm Webera jest więc ograniczoną krytyką obiektywizmu, gdyż nie kwestionuje leżącej u podstaw obiektywizmu społecznej ontologii, zgodnie z którą badana przez socjologa rzeczywistość społeczna jest taka lub inna, niezależnie od tego, co myślą o niej jednostki. Pisze, iż subiektywna interpretacja działania „musi brać pod uwagę fakt o fundamentalnym znaczeniu. Pojęcia zbiorowości, jakie spotyka się w potocznym znaczeniu oraz w prawnych i innych, technicznych formach myśli, znaczą coś dla poszczególnych osób, częściowo jako coś, co istnieje w rzeczywistości, częściowo jako coś o normatywnym autorytecie. Stąd też aktorzy orientują na nie swoje działania i pojęcia te odgrywają potężny, często decydujący wpływ na przebieg działania realnych jednostek” (Weber 1947, p. 102).

Próbę pogodzenia indywidualizmu z treściami strukturalnymi kontynuuje Talcott Parsons. Dokonuje syntezy prac Durkheima i Webera, ujmując otaczającą rzeczywistość

65