3574672188

1.1. Rozwój jako kategoria. _ 1 3

oddziaływania dziedziczności i środowiska), po wieloczynnikowe teorie rozwoju (J. Piageta, S. Szumana, M. Przetacznik, M. Zebrowskiej)¹³. M. Przetacznik-Gierowska podkreśla, że spór o uznanie priorytetu czynników jednego rodzaju (zwłaszcza endogennych) nad innymi czynnikami okazał się jałowy, ponieważ istnieją takie zmiany rozwojowe, które będą silnie warunkowane czynnikami endogennymi i takie, gdzie znaczący wpływ będą miały czynniki środowiskowe¹⁴. Stąd popularyzują się teorie wieloczynnikowe, które zmierzają do uznania wartości rozwojowej zarówno czynników jednego, jak i drugiego rodzaju. Spośród teorii wielo-czynnikowych można przypomnieć koncepcję J. Piageta, który za istotne czynniki rozwoju uznał: czynnik dziedziczny, aktywne doświadczenie nabyte w procesie uczenia się, interakcje społeczne oraz równoważenie, czyli czynnik koordynujący i samoregulujący rozwój¹⁵. W znacznym stopniu pokrywa się z tąklasyfikacjąujęcie M. Przetacznik-Gierowskiej, która wymienia takie czynniki jak: zadatki organiczne, własna aktywność i działalność jednostki, wpływ środowiska oraz wpływ wychowania i nauczania¹⁶. Należy pamiętać, że waga danego czynnika rozwoju nie jest wartością stałą, ponieważ dla pewnych sfer rozwoju może mieć kluczowe znaczenie, zaś dla innych — marginalne. Oznacza to, że istnieją różne obszary rozwoju, w których on dokonuje się.

Kategoria „obszar rozwojowy” wiąże się z pytaniem o to, czego, jakiej sfery rozwój dotyczy. Anna Brzezińska wyróżnia cztery poziomy zmian rozwojowych oraz ich wzajemne powiązania¹⁷. Każdy z poziomów: społeczny, osobowościowy, poznawczy i behawioralny, pozostaje w relacji z naciskami biologicznymi i społecznymi. Znaczenie i udział nacisków wewnętrznych (biologicznych) lub zewnętrznych (środowiskowych) są różne w zależności od obszaru rozwoju, którego dotyczą, niemniej wszystkie sfery rozwoju są heteronomiczne — wzajemnie na siebie wpływają i warunkują się. Obszary rozwoju należałoby postrzegać jako zależne nie tylko od nacisków biologicznych i społecznych — jak proponuje Brzezińska, ale również jako zależne od własnej aktywności jednostki. Ta ujawnia się między innymi w indywidualnym rozwiązywaniu problemów rozwojowych, czyli przez określone sposoby radzenia sobie z zadaniami rozwojowymi.

¹³    M. Przetacznik-Gierowska: Zasady i prawidłowości psych icznego rozwoju człowieka. W: Psychologia rozwoju człowieka..., s. 58.

¹⁴    Tamże.

¹⁶ B.J. Wadsworth: Teoria Piageta. Poznawczy i emocjonalny rozwój dziecka. Tłum. M. Babi uch. Warszawa 1998, s. 40—43.

M. Przetacznik-Gierowska: Zasady i prawidłowości..., s. 60.

^:v A. Brzezińska: Społeczna psychologia..., s. 44—45.