3574672280

2.3. Rozwój zawodowy nauczyciela _ 39

odpowiedzialnością za wybór⁴⁵. Również etos nauczycielski jawi się jako konstrukcja złożona z własnych wyborów moralnych, których słuszności nauczyciel nie jest w stanie w pełni określić. Zgodnie z tym można postawić tezę, że obecnie nauczyciel nie „dziedziczy” kulturowo określonego etosu zawodowego, ale go osobiście konstruuje, ryzykując, że decyzje, które podejmie, mogą być w takim samym stopniu słuszne, jak i błędne. Ryzyko związane z niepewnością własnych decyzji, zdaniem Becka, powoduje konieczność kształcenia nowej kompetencji biograficznej: radzenie sobie z ryzykiem, a kształcenie związanych z tym umiejętności — staje się istotnym zadaniem instytucji pedagogicznych¹⁶.

2.3. Rozwój zawodowy nauczyciela

Drogę zawodową nauczyciela można postrzegać jako proces, który zachodzi zarówno w perspektywie wertykalnej, jak i horyzontalnej. Wymiar horyzontalny wiąże się z opisanym kontekstem edukacyjnym, w jakim działa nauczyciel. Stanowią go: ogólnoświatowe trendy edukacyjne, polityka edukacyjna państwa i szkoły, uwarunkowania społeczno--kulturowe, a więc te wszystkie czynniki, które warunkują działania nauczyciela „tu i teraz”. Odmienną perspektywą pracy nauczyciela jest wymiar wertykalny, czyli przeszłe i przyszłe działania oraz doświadczenia edukacyjne. Innymi słowy: dokonane i przewidywane lub postulowane losy nauczyciela. Opisane w rozdziale 1 ogólne prawidłowości rozwoju zawodowego ukazały wieloetapowy charakter tego procesu, chociaż zwróciłam uwagę, że być może współcześnie jego liniową konstrukcję należałoby zastąpić strukturą cykliczną.

Podobnie, analizując rozwój zawodowy nauczyciela, można dostrzec jego dynamiczny i wieloetapowy charakter. Jego celem jest, zdaniem Henryki Kwiatkowskiej, ewolucja od bezrefleksyjnego powielania wzoru czynności, poprzez krytyczną jego analizę do tworzenia nowych reguł i zasad działania, czyli do umiejętności działania poza przyswojoną normą¹⁷. J. Prucha opisuje rozwój nauczycieli jako pięcioetapowy proces: od wyboru zawodu, poprzez profesjonalny start, profesjonalną adaptację oraz pro-

⁴⁵ Ten że: Socjologiczna teoria postmoderny. W: Postmodernizm w perspektywie filozoficznej i kulturoznawczej. Red. A. Zeidler -Janiszewska. Warszawa 1991.

⁴⁶U. Beck: Społeczeństwo ryzyka w drodze do innej nowoczesności. Warszawa 2004, s. 98.

⁴⁷ H. Kwiatkowska: Logika rozwoju zawodowego nauczyciela. „Kwartalnik Pedagogiczny” [Suplement „Kształcenie nauczycieli”] 1993, nr 1, s. 69.