369584399

-20-

I. Działalność korporacji i funkcjonowanie rynku kapitałowego...

kapitału w spółki akcyjne jest źródłem niewyczerpanych zysków. Trzeba jednak mieć na uwadze, że dla ówczesnej działalności gospodarczej, przy ówczesnym poziomie technologii typowy dla spółki akcyjnej rozdział własności od zarządzania niekoniecznie był najlepszym rozwiązaniem. Poza handlem dalekomorskim większość branż była stosunkowo mało kapitałochłonna (mowa tu o czasach przed rewolucją przemysłową), natomiast rola kwalifikowanej pracy ludzkiej i związanej z nią niesforma-lizowanej wiedzy oraz doświadczenia była bardzo duża, a co za tym idzie także rola bezpośredniego nadzoru właścicielskiego (Clapham 1958¹⁹).

Z drugiej strony ówczesny brytyjski rynek kapitałowy miał jeszcze dość wątłe podstawy, gdyż był skupiony głównie w Londynie. Dla przykładu, spośród 500 pierwotnych akcjonariuszy Banku Anglii aż 450 mieszkało bądź miało siedziby w Londynie (Schwarz, Michie 1992²⁰). Ponadto na przełomie XVII i XVIII wieku brytyjskie spółki akcyjne często zaniedbywały jakość zarządzania z uwagi na stosunkowo dużą opłacalność zakupu długu rządowego. W ślad za pierwszą emisją papierów dłużnych w 1693 roku, Korona Brytyjska dokonywała kolejnych pożyczek na otwartym rynku kapitałowym. Bank Anglii, zaraz po swym utworzeniu w 1694 roku, pożyczył całość swego wpłaconego kapitału akcyjnego, czyli 1,2 min funtów, Koronie Brytyjskiej w zamian za gwarantowaną spłatę 50 tys. funtów co pół roku. W1708 roku Kompania Wschodnioindyjska w ten sam sposób pożyczyła Koronie całość swego wynoszącego wówczas 3,2 min funtów wpłaconego kapitału akcyjnego. Podobnie uczyniła Kompania Mórz Południowych w 1711 roku. W połowie XVIII wieku owe trzy spółki: Bank Anglii, Kompania Wschodnioindyjska oraz Kompania Mórz Południowych były już wierzycielami Korony Brytyjskiej na ok. 42,8 min funtów. Taki mechanizm wykorzystania kapitału akcjonariuszy spowodował, że opłacalność inwestycji w akcje spółek była oceniana nie tyle w oparciu o rzeczywistą zyskowność prowadzonych przez nie przedsięwzięć, ile na podstawie ogólnego klimatu inwestycyjnego na coraz bardziej spekulacyjnym rynku (Dickson 1993²¹).

W 1720 roku, pod wpływem niepokojąco szybkiej spirali spekulacyjnej, parlament brytyjski przegłosował ustawę zwaną „The Bubble Act", która mocno ograniczała możliwość tworzenia nowych spółek akcyjnych na terenie Anglii²². W praktyce uruchomienie takiej spółki na gruncie angielskim wymagało specjalnego przywileju nadawanego uchwałą Parlamentu. Był on określany jako „przywilej inkorporacyjny (ang. incorporation privilege)ⁿ. „The Bubble Act" spowodował gwałtownie załama-

¹⁹    J. Clapham, The Bank ofEngland: A History, London 1958, s. 270-281.

²⁰    L. D. Schwa rz, R. Michie, London in the Age of Industrialisation: Entrepreneurs, Labour Force and Living Conditions, 1700-1850, Cambridge 1992, s. 226-233.

²¹    P.G.M. Dickson, The Financial Revolution in England: A Study in the Development of Public Credit, 1688-1756, Gregg Revivals 1993, s. 466-667, 529-530.

²²    Ograniczenia te nie obowiązywały na terenie całej Wielkiej Brytanii, np. w Szkocji.

²³    Było to rozszerzenie i uczynienie systemową praktyki, na której opierało się tworzenie pierwszych wielkich spółek akcyjnych, takiej jak Kompania Rosyjska czy Kompania Wschodnioindyjska, które dostawały przywilej inkorporacyjny łącznie z monopolem na określony obszar działalności.