414222880

180 KSIĄŻKA PRZYSZŁOŚCIĄ KULTURY?

często zresztą aktywnie uczestniczących w książkowej konkretyzacji swoich dzieł (np. Erazm z Rotterdamu, Joachim Lelewel, Cyprian K. Norwid, Stanisław Wyspiański, Zenon Przesmycki). W oczywisty sposób obejmuje również tłumaczy, interpretatorów, redaktorów, ilustratorów, wydawców, drukarzy, introligatorów i innych uczestników procesu produkcji książki. Oddziaływanie człowieka na książki wyraża się także poprzez formy ich rozpowszechniania i udostępniania. Tutaj podstawową rolę odgrywa organizacja ruchu księgarskiego, reklamy, ceny itp. oraz — oczywiście — cała sfera działalności bibliotekarskiej. Decydują one o dostępności do książek, o pojemności i atrakcyjności oferty (podaży). I wreszcie — co jest istotą wszelkich działań na tym polu — człowiek uzewnętrznia (eksterioryzuje) swój stosunek do książek jako nabywca, kolekcjoner, czytelnik. W każdym przypadku dokonuje się wybór, uwarunkowany najszerzej pojmowanymi potrzebami, ale równocześnie wpływający na losy i kondycję poszczególnych książek i ich zbiorów (popyt).

O aktywnym stosunku użytkownika do książki świadczy nie tylko lista jego lektur (co czyta) i nie tylko zawartość jego biblioteki (co gromadzi), ale również sposób i intensywność recepcji, krąg oddziaływania, standard i dbałość o kolekcję. Innymi słowy: co i jak czyta, i z jakim skutkiem, z kim i na jakich warunkach dzieli się swymi zasobami, czy i jak o nie dba (np. oprawy, znaki własnościowe, opracowanie, zabezpieczenia), które tomy szczególnie wyróżnia i dlaczego?

Dlaczego? To pytanie ma znacznie szerszy zakres: dlaczego, z jakich powodów człowiek eksterioryzuje się (uzewnętrznia, wypowiada) poprzez książki jako twórca, pośrednik, zbieracz, czytelnik? Tutaj również odpowiedzi mogą być bardzo zróżnicowane, a każdą z nich można poprzeć mnóstwem przykładów⁶: a więc przede wszystkim z wewnętrznej potrzeby wypowiedzenia się (wykazania), z chęci służenia innym (ojczyźnie, społeczeństwu), dla sławy, dla pieniędzy, aby zostawić po sobie jakiś ślad.

Zatrzymajmy się chwilę przy tym ostatnim motywie: przy przekonaniu, że książka przetrwa wśród współczesnych i potomnych. Przez wieki przesuwa się długi szereg twórców przekonanych, wzorem Horacego, że dziełem utrwalonym w piśmie wznoszą sobie pomnik trwalszy od spiżu. Takie nadzieje towarzyszyły nie tylko pisarzom najwyższej rangi (Jan Kochanowski, Aleksander Puszkin), ale również średnim i tym autorom jednej książki, którzy pieczołowicie, własnym sumptem, wydawali swe prace, adresując je do współczesnych i potomnych. Dlatego m.in. w cenie były panegiryki, a przynajmniej solenne dedykacje, które miały rozsławiać i utrwalać nazwiska mecenasów (dziś zwanych sponsorami).

⁶ Tamże. s. 91-133.