4307685895

Wprowadzenie: folklor a literatura

Do folkloru dziecięcego należą też teksty słowne, które krążą w środowisku dziecięcym, najczęściej w obiegu ustnym. Podkreślona tu kategoria oralności jest ważna nie tylko w definicji folkloru w ogóle, ale również ze względu na sytuację lektury, związaną z dziecięcym odbiorcą. Chodzi tu o niesymetryczny układ, w którym dorosły pośrednik lektury głośno opowiada lub czyta małemu dziecku, które jeszcze nie umie składać literek, wiersze i opowieści z własnego wyboru i z uwagi na własny system wartości. Oralność realizuje się też w układzie: dzieci między sobą, w którym pojawiają się różnego rodzaju wypowiedzi typu „anki", dające nieraz początek nowym literackim odmianom gatunkowym. Te dziecięce „przepychanki" słowne to tradycyjne wyliczanki, przedrzeźniani i zgadywanki, a także rozbudzani, klaskanki, no i oczywiście skrętacze języka. Dołączają do nich bardziej rozbudowane językowo zamawiani i dziecięce przysłowia. Zostały one zebrane i sklasyfikowane przez Dorotę Simonides, natomiast Jerzy Cieślikowski uporządkował je w ramach nowo powstałych dziecięcych gatunków literackich, bazujących na formach ludycznych'.

Do tak pomyślanej subkultury dziecięcej należą też teksty pozasłowne - ikoniczne, przedmiotowe i „obrzędowe", realizujące się w dziecięcej podkulturze, a szczególnie zabawie. Modele tych tworów zabawowych opracował Roger Caillois w oryginalnej propozycji klasyfikacji gier i zabaw na podstawie takich kategorii, jak: paidia, agon, alea, mimicra, ilinx^{1 2}. Słowem „podkultura" objęte są więc zarówno sytuacje bycia dzieci w ich dziecięcym folklorze, jak i zapamiętany z okresu dzieciństwa, a wyartykułowany w wieku dojrzałym świat mitotwórczy. W ten sposób w polu badacza mogą się znaleźć obszary uniwersalnej kultury śmiechu i wyobraźni, będące kolebką i celem prawdziwej sztuki.

Z bogatego zasobu tekstów folklorystycznych czerpie - była już o tym mowa wcześniej - literatura dla najmłodszych. Sięga ona nie tylko do sfery tematycznej wielkiej zabawy, ale i do ich właściwości

13

1

Por. D. Simonides, Ele mele dulki. Rymowanki dzieci śląskich (Studium folklorystyczne), Katowice 1985; J. Cieślikowski, Literatura i podkultura dziecięca. Wrocław 1975.

2

^ł R. Caillois, Żywioł i ład, za: J. Cieślikowski, Literatura i podkultura..., s. 155-156.