431985014

trudniejsze niż odrzucenie błędnych myśli i zapewne w niektórych wypadkach, w zależności od czynników, które należy zbadać, może dojść do procesu, który przypominałby freudowskie „wyparcie w nieświadomość”: człowiek uchyla się od kontroli danego motywu, ale mimo to nadal działa zgodnie z nim. Byłby to błąd w działaniu regulatywnego mechanizmu samoświadomości, wskutek czego do wpływu na działanie zostałyby dopuszczone motywy nie dostosowane do warunków życia w społeczeństwie, to zaś mogłoby stać się źródłem konfliktów zewnętrznych i wewmętrznych. Introspekcja przedstawia się w tym ujęciu jako „refleksja czy „samoświadomość”, orientująca człowieka w^re wła-snych procesach psychicznych i umożliwiająca ich dostosowanie do wymagań życia społecznego, a w konsekwencji ułatwiająca harmonijne życie w społeczeństwie. Tak rozumiana introspekcja powinna stać się ważnym przedmiotem badań psychologii, która zajmuje się mechanizmem zachowania się, a do prowadzenia takich badań konieczna jest — co znów jasno pierwszy dostrzegł Freud — obiektyw’-na, nie introspekcyjna metoda badania psychiki. Dopiero, gdy będziemy mogli poznawać procesy psychiczne poza introspekcją, potrafimy stwierdzić, kiedy człowiek spostrzega je, a kiedy ich nie zauważa, w' jakich wypadkach trafnie je sobie uświadamia, a w jakich ulega swoistym złudzeniom; możemy również badać, jak zjawiska te odbijają się na jego postępowaniu. Dlatego też zbędna jest obawa, że przyjmując fakty introspekcji, posługujemy się tym samym metodą subiektywną; przeciwnie, fakty te jeszcze silniej podkreślają konieczność badania psychiki niezależnie od introspekcji.

Zdolności do introspekcyjnego spostrzegania nie musimy rozumieć jako jakiegoś metafizycznego „oka duszy”. Fakty introspekcji dają się na razie, rzecz jasna, hipotetycznie — pomieścić w przyrodniczym schemacie mechanizmu zachowania się, a nauka o budowne i czynnościach układu nerwowego otwiera tu interesujące możliwości. Kora mózgowa rozporządza ogromną ilością wielu miliardów komórek, których funkcje w większości nie są nam jeszcze znane, toteż można zupełnie dobrze przyjąć, że niektóre z nich stanowią pewnego rodzaju „komórki kontrolne”, rejestrujące i regulujące

80