431985033

dziś taki właśnie program metodologiczny. Na przykład H e a r n-s h a w w artykule pt. Psychologiczne badania nad myśleniem pojęciowym (1954) poświęconym krytycznemu przeglądowi dawniejszych badań z tego zakresu i ustalającym program nowych doświadczeń, zaznacza w odniesieniu do prób introspekcyjnego poznania procesów umysłowych, że „ta wczesna praca zawiodła, głównie dlatego, ponieważ postawiono sobie niemożliwe do rozwiązania zadanie introspekcyjnej analizy złożonych, szybko przebiegających i częściowo nieświadomych procesów”. Poza tym badania intro-spekcyjne uważa on za „wątpliwe ze względów zasadniczych”, nie tłumacząc zresztą bliżej, co ma tu na myśli (l.c., str. 1). Taki sam pogląd wypowiada L e e p e r, w rozdziale o procesach poznawczych zamieszczonym w podręczniku psychologii eksperymentalnej wydanym w 1951 r. przez S t e v e n s a. Leeper jest zdania, że odrzucenie metod introspekcyjnych jest uzasadnione praktyką badawczą, ponieważ nadzieja poznania procesów umysłowych w drodze ich introspekcyjnego oglądu pochodzi z tego okresu, gdy jeszcze nie stosowano ścisłych badań laboratoryjnych, które dopiero pokazały, jak mało te procesy są dostępne introspekcji (Stevens, 1951, str. 735)*.

Z innego, bardziej teoretycznego punktu widzenia krytykują metodę introspekcyjną psychologowie radzieccy. T i e p ł o w w swej pracy O obiektywnej metodzie w psychologii (1952), opierając się na poglądach Pawiowa, według którego procesy wyższej czynności nerwowej stanowią „fizjologiczny mechanizm” świadomości, dochodzi do wniosku, że introspekcja nie wystarcza dla badań psychologicznych, ponieważ przy jej pomocy tak samo nie możemy ogarnąć „mechanizmu życia psychicznego”, jak nie potrafimy dostrzec gołym okiem atomowej budowy jakiegoś ciała fizycznego (l.c., str. 76). Zresztą z dalszych wywodów autora wynika, że przyjmuje on u człowieka tylko zdolność do „samoobserwacji”, którą rozumie jako nazywanie przeżywanych „treści”, tj. tego, co się „odzwierciedla” w świadomości, natomiast kategorycznie odrzuca jakąkolwiek możliwość poznawania w drodze wewnętrznego oglądu samych procesów psy-

^# Pełna bibliografia znajduje się na końcu książki.

8