7349812156

PEDAGOGIA 111

poszczególnych okresów rozwoju państwa polskiego. Dziś taki pogląd na siłę jest chyba najbardziej powszechnym poglądem u historyków.”⁷¹

M. Bobrzyński „mitowi absolutyzmu, jako koniecznej na pewnym etapie procesu historycznego drogi, przeciwstawił i obraz ustroju XV[ w., w którym nie absolutyzm był elementem silnej władzy, i w ocenie XVII w. stwierdzenie, że nic brak absolutyzmu, lecz sprzeczność wewnętrzna między układem sił społecznych i gospodarczych a formalnie obowiązującym ustrojem była przyczyną rozprzężenia aparatu państwowego” ⁷². „Wnioskiem z analizy siedemnastowiecznej struktury społecznej i gospodarczej, z analizy anarchizmu »zlolcj wolności« - zauważa K. Grzybowski - nie jest bynajmniej teza o absolutyzmie jako ratunku, lecz twierdzenie, że przy takiej strukturze adekwatną jej formą rządów byłaby arystokracja zalegalizowana, która w tych warunkach byłaby »bardzo dobrą, w każdym razie energiczną formą rządów«.”¹³ „l radykałów, i monarchistów drażnić musiała zupełna relatywizacja oceny form rządu, wiązanie tej oceny ze strukturą społeczną, a nic z jakimś idealnym modelem ustroju” - konkluduje K. Grzybowski .

W kontekście tego, że M. Bobrzyński poszukuje w dziejach Polski w czasach nowożytnych przesłanek odejścia od „naturalnej linii rozwojowej”, przyczyn jej „degeneracji”, „deformacji”, fakt, iż interpretuje on syntezę J. Lelewela jako mesjanizm, jest zrozumiały. Mesjanizm to pojęcie wieloznaczne. Jak pisał w okresie międzywojennym Józef Ujejski, to „i religia, i filozofia, i poezja, i doktryny społeczne, i ekonomia, i polityka, życic wreszcie zbiorowe i indywidualne wielu pokoleń”⁷⁵. Mesjanizm ujmowano i ujmuje się - w pewnym uproszczeniu - w dwóch różnych, chociaż nic wykluczających się aspektach. Po pierwsze - sprowadza się go do określonego nurtu w filozofii. W tym znaczeniu mówi się o polskiej filozofii mesjanicz-ncj w okresie między powstaniami - listopadowym i styczniowym (Józef Maria Hoenc-Wroński ⁷⁶, Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Zygmunt Krasiński, August Cieszkowski). Po powstaniu styczniowym filozofia mcsjaniczna nic odegrała w polskiej filozofii i myśli społecznej większej roli, chociaż miała przedstawicieli zarówno w epoce pozytywizmu, jak i w okresie międzywojennym. Po drugie - mesjanizm ujmuje się nic jako filozofię, mniej lub bardziej rozbudowany i zwarty system

71    Ibidem, s. 181, 182-183; por. idem: Szkoła historyczna... W: Polska myśl..., s. 581, 582.

72    I d e ni: Szkoła historyczna... W: Stadia z dziejów... s. 185; por. i d e m: Szkoła historyczna... W: Polska myśl..., s. 580.

73    I d e m: Szkoła historyczna.... W: Studia z dziejów..., s. 185, przyp. 92; por. idem: Szkoła historyczna... W: Polska myśl..., s. 580, przyp. 160.

74    I d e m: Szkoła historyczna... W: Stadia z dziejów..., s. 185; lakże i d e m: Szkoła historyczna... W: Polska myśl..., s. 583.

75    J. Ujejski: Dzieje polskiego mesjanizm u do powstania listopadowego włącznie. Lwów 1931, s. VII.

76 J. M. 1 Ioene-Wronski częściowo wyłamuje się z tej periodyzacji, gdyż pisał już przed powstaniem listopadowym.