4442198545

pozytywny. W latach II Rzeczypospolitej w różnych kwestionariuszach były rubryki zawierające informacje, czy dany osobnik jest piśmienny, czy nie.

W wielkich cywilizacjach starożytnych greckiej i rzymskiej z udziału w korzyściach płynących z piśmienności wykluczone były kobiety i niewolnicy, choć odstępstwa od tej zasady były częste. Między rokiem 850-750 przed Chrystusem Grecy opracowali alfabet stosowany do dziś. Bez greckiej sztuki i literatury, rzymskiego prawa, modelu struktur państwowych, relacji z podbitymi prowincjami Cesarstwa, wiedzy w dziedzinie wojskowości nie byłoby kultury dzisiejszej Europy, nie byłoby również naszej.

Piśmienność łatwiej upowszechniała się w społeczeństwach demokratycznych niż w rządzonych autorytarnie. W XIII wieku taką enklawą na ziemiach ruskich był Nowogród. Jego struktury społeczne odbiegały dalece od księstw pozostających pod panowaniem mongolsko-tatarskim. Księstwa, głównie kijowskie, były rządzone samodzierżawnie, co oznaczało jednowładztwo księcia i podporządkowanie mu całej ludności na zasadzie poddaństwa. Nowogród był miastem kupieckim, powiązanym licznymi interesami z miastami hanzeatyckimi. Była to właściwie republika, w której udział mieszkańców w zarządzaniu i podejmowaniu decyzji był duży⁵. Struktura tej republiki zasadzała się na zgromadzeniach ludowych, tzw. wecze, które decydowały o obronności, prawie, handlu, a nawet obyczajowości. Miasto było podzielone na dzielnice, każda ulica miała swoje zgromadzenie ludowe, którego członkami były tzw. głowy rodzin. Najnowsze odkrycia archeologiczne wskazują, że nowogrodzianie byli piśmienni (również kobiety). Pisano na korze brzozowej, której ogromne ilości zachowały się w dobrym stanie do dziś i są systematycznie odczytywane. Zapiski dotyczą życia codziennego, o czym świadczą takie oto treści: „oddaj mi dług”, „kup garniec kaszy”, „daj ofiarę w cerkwi”, ,jesteś łgarzem i kłamczuchem” itp. Mieszkańcy Nowogrodu czuli się ludźmi wolnymi, a nie poddanymi, w tamtych czasach był to ważny wyróżnik.

Uzupełnieniem wiedzy o przeszłości Nowogrodu jest malarstwo. W tamtejszym muzeum można odczytać na podstawie poszczegól-

M. Heller: Historia imperium rosyjskiego. Warszawa 2005, s. 58-60.

64