Stróżewski „O prawdziwości dzieła sztuki”

O PRAWDZIWOŚCI DZIEŁA SZTUKI

dowania: bądź przedstawia rzeczy takimi, jakimi były lub są, bądź taki mi, za jakie uchodzą i jakimi się zdają być, bądź jakimi być powinny. '

jeszcze wyraźniej prawdziwość sztuki widoczna jest w innym fragmencie:

Dlatego też poezja jest filozoficzniejsza i donioślejsza od historii, bo przed stawia raczej to, co ogólne, a historia jednostkowe zdarzenia.⁵

Postulat wyrażania tego, co ogólne, zastępowany byl nie jednokrotnie przez wymóg ukazywania istoty czy właściwej idei rzeczy. Prawdziwość sztuki, resp. prawdziwość dzieła sztuki polega wówczas na adekwatności tego, co w niej uka zane czy ujawnione, do istoty lub idei przedmiotu, rzeczy czy wręcz bytu istniejącego obiektywnie i niezależnie od dzielą. Tak więc i tu założona jest klasyczna definicja prawdy.⁶ Przed stawicielami takiego rozumienia prawdziwości sztuki są m.in Plotyn, Hegel, Schopenhauer, Bergson, wreszcie Cassirer.

Przykłady można mnożyć, w odniesieniu zresztą do nie jednego z nich można by podnosić słuszne obiekcje, czy istol nie u podstaw prawdziwości sztuki czy dzieła sztuki, którą głoszą, kryje się klasyczna definicja prawdy, a przynajmniej jedynie ta definicja. Jakkolwiek by było, wolno chyba stwior dzić, że w pewnych koncepcjach sztuki jest ona wykorzysly wana. To nam wystarcza.

Przyjrzyjmy się tedy opiniom i argumentom drugiej strony - tym dla nas ważniejszym, że wychodząc właśnie od nich, spn > bujemy zaproponować własne rozwiązanie problemu. Oto co na temat prawdziwości dzieła sztuki pisze Benedetto Croce:

--

⁴    Arystoteles, Poetyka, 1460 b 8. Cytat wg W. Tatarkiewicz, Historia estvt\ ki, i. 1, s. 189.

⁵    Ibidem.

⁶    Inna sprawa, że niekoniecznie ona musi być założona; prawdziwość <|/|«> ła wyinterpretować można np. także jako „odsłanianie" (manifestatii>) ImIi i ty, ściślej - jako funkcję odsłaniania, bez odwoływania się do takich i y innych odsłaniających przedstawień.

I doprawdy, kto wobec dzieła sztuki stawia sobie pytanie, czy to, co wyrazi! artysta, jest metafizycznie i historycznie prawdziwe, czy też fał-:./.ywe, ten stawia pytanie bezsensowne i popełnia błąd zupełnie taki sam jak ktoś, kto chciałby wezwać przed trybunał moralności zwiewne obrazy fantazji. Bezsensowne, ponieważ rozróżnienie prawdy i fałszu dotyczy zawsze stwierdzenia rzeczywistości, a więc sądu, i nie może odnosić się do przedstawienia obrazu ani do czystego podmiotu, który nie jest podmiotem sądu, ponieważ brak mu określnika lub orzecznika.⁷

Tę samą myśl, w formie nieporównanie głębszej i doskonalej uzasadnionej, znajdujemy także u Romana Ingardena. Jak wiemy, Ingarden, analizując dzieło sztuki literackiej, doszedł do wniosku, że zbudowane jest ono nie z sądów (a tylko te mogłyby podpadać pod kategorie prawdziwości lub fałszy-wości), lecz z tak zwanycR tyr/asTsadów; ich teoria stała się jedną z najważniejszych zdobyczy, jakie Ingarden wniósł do współczesnej teorii literatury i estetyki.

Oto teksty:

/dania oznajmiające (w szczególności orzekające) w dziele literackim, tzn. w dziele sztuki literackiej, nie są sądami sensu stricto, lecz zdaniami </(M5/-twicrdzącymi... W następstwie tego charakteru zdań przedmioty przedstawione w dziele literackim nabierają charakteru rzeczywistości, ale jest to jakby tylko zewnętrzny jej habitus, który nie rości sobie pretensji do tego, by go czytelnik brał całkiem serio...⁸

Wciąż ponawiane poszukiwanie „idei" dzieła w sensie prawdziwego zdania jest daremnym trudem, polegającym w gruncie rzeczy na zapoznaniu podstawowego charakteru dzieła sztuki literackiej. Takiego zdania nie można znaleźć ani w rzetelnym dziele sztuki literackiej, ani wywieść go z zawartych w nim zdań. Bo zę zdań nie będących sądami nie może wynikać zdanie prawdziwe.⁹

fbe-

B. Croce, Zarys estetyki, przekład zbiorowy, przekład przejrzał Z. Czerny, Warszawa 1961, s. 36.

⁸ R. Ingarden, O tak zwanej prawdzie w literaturze, w. Studia z estetyki, 1.1, op. cit., s. 393.

¹ R. Ingarden, O dziele literackim, tłum. M. Turowicz, Warszawa 1960, s. 382.

235