Stróżewski „O prawdziwości dzieła sztuki”

O PRAWDZIWOŚCI DZIEŁA SZTUKI

hipotetyczną. Interpretacja - mówiąc najkrócej - to hipoteza ukrytej całości utworu.¹”

Dopiero gdy niektóre z owych zdań stracą charakter „hipotez" i zostaną przetransponowane w autentyczne sądy („tezy"), będą mogły stać się składnikami interpretacji prawdziwościowej dzieła.

Bliższe zbadanie możliwych związków zachodzących między interpretacją prawdziwościową a np. historyczno-literacką czy artystyczno-krytyczną stanowi osobne zagadnienie. Nie możemy oczywiście wykluczyć z góry możliwości rozmaitych „konfliktów hermeneutyk" - nie możemy jednak wykluczyć także możliwości ich dopełniania się nawzajem.

Ad 2. Druga sprawa warta podniesienia to analogia między konstytuowaniem się prawdziwościowego sensu dzieła a konstytuowaniem się opartego na nim przedmiotu estetycznego. W jednym i drugim przypadku mamy do czynienia z podobną sytuacją ontologiczną: zarówno konkretyzacja, jak i interpretacja są tworami niesamodzielnymi, mającymi podwójny fundament bytowy: w dziele i w aktach podmiotów (konkretyzujących i interpretujących). Ale jakie zachodzą tu dalsze podobieństwa i dalsze różnice? Pamiętajmy, że sens prawdziwościowy jest czymś różnym od „immanentnego" sensu dzieła, tak właśnie, jak konkretyzacja estetyczna jesl czymś różnym od dzieła-schematu. Ale różnice idą znacznie dalej: gdy w przypadku dzieła i konkretyzacji nie przekraczamy sfery intencjonalności, w interpretacji prawdziwościo wej świadomie wykraczamy poza nią, czyniąc to na w ł a s n ą odpowiedzialność - nie tylko na „odpowiedzialność" dzieła, które dostarcza jedynie „treści", nie „formy" prawdziwościo wej. Ideą kierowniczą konkretyzacji estetycznej jest pewne optimum estetycznej wartości, która w przedmiocie estetycz nym ma być immanentnie osiągnięta; ideą kierowniczą intcr

fy*-"K?>

¹⁸ J. Stawiński, O problemach „sztuki interpretacji", op. cit., s. 165.

|>rt'lacji prawdziwościowej jest prawda, która ma zostać uzyskana w wyniku odniesienia interpretacji dzieła do rzeczy wistości wobec niego transcendentnej. Poza tym: interpretacja prawdziwościowa nie jest w żadnym razie dopełnieniem miejsc niedookreślenia; wydobywanie sensu, które jest jej warunkiem, zakłada już dookreślenie działa, a więc i jego kon-I retyzację estetyczną, bez której niektóre ważne dla sensu il ziela jakości nie mogłyby się w ogóle zaktualizować. Zwracam tu uwagę tylko na niektóre różnice, najbardziej rzucające

^I    ii; w oczy; sam problem stosunku interpretacji prawdziwościowej do konkretyzacji estetycznej stanowić może zresztą wdzięczny temat osobnych badań.¹⁹

Ad 3. To, co dzięki dziełu „odsłoni" się z rzeczywistości, a loży od głębi zawartego w dziele sensu („myśli") , a także od sprawności i głębi naszej interpretacji. Istnieje możliwość ■utrzymania się niejako na powierzchni, na prawdziwościowym zinterpretowaniu na przykład tych tylko spośród zawar-lycli w dziele treści, które odnoszą się do wyglądów rzeczy, stanowią opis jakiejś konkretnej sytuacji itp. Gdy jednak zasiana wiamy się dokładniej nad - mówiąc skrótowo - istotą doświadczenia prawdziwości w sztuce, dochodzimy do wniosku, sztuka ma zdolność nadzwyczaj swoistego odkrywania świa-la, zdolność odsłaniania i ujawniania czegoś, co w rzeczywi-stości najgłębsze, najważniejsze, najbardziej istotne. I - rzecz | ‘odstawowa - co w inny sposób nie ujawniłoby się w takim stopniu wcale.

I Jawni myśliciele mówili tu o wyrażaniu idei, odsłanianiu istoty bytu, objawianiu odwiecznych prawd. Ale analogiczne ■ twierdzenia nie są obce filozofom nam współczesnym. In-

-“<r»

^II    W różnych dziedzinach sztuki, w różnych jej gatunkach i rodzajach sprawy te bydą wyglądały zresztą inaczej; nawiasem mówiąc, kusząca jest myśl, by w oparciu o to właśnie kryterium, tzn. kryterium ujawniania określonych prawd o rzeczywistości, dokonać np. klasyfikacji (czy raczej typizacji) sztuk lub gatunków literackich.

255