Stróżewski „O prawdziwości dzieła sztuki”

O PRAWDZIWOŚCI DZIEŁA SZTUKI

wobec dzieła. Zachodziłaby tu wszakże pewnego rodzaju sprzeczność uniemożliwiająca powstanie tego, o co nam chodzi, a mianowicie wydobycie „prawdziwości", i to autentycznej prawdziwości dzieła: jeśli zgodzimy się, że zbudowane jest ono wyłącznie z ąuasi-sądów, to wyprowadzenie zeń i na ich podstawie autentycznych sądów jest pewnym naruszeniem statusu dzieła jako dzieła, pogwałceniem jego natury. Z tym trzeba się więc liczyć od razu i godzić na to. Dlatego też tak trudno mówić o „wydobywaniu" prawdy dzieła z niego samego, choć z drugiej strony o to właśnie chodzi: hermeneutyka nie ma być „wariacją" na temat dzieła, lecz pewnego rodzaju „maieutyką", co z kolei suponuje, iż jakaś prawda istotnie tkwi potencjalnie w dziele, choć bez owej hermeneutyki i bez pewnego rodzaju „gwałtu" na nim nie mogłaby zostać ujawniona.

Druga sprawa wiążąca się z ingerencją hermeneuty to .problem decyzji, który z możliwych sensów dzieła uznać za właściwy lub naczelny, w którym miejscu „zatrzymać" her-meneutyczny proces, albo zdecydować, że jest już to właściwy koniec interpretacji. Dopiero w wyniku tego rodzaju decyzji podjąć można następną: że zdania wyrażające zaakceptowanie odkrycia (ściślej: zdania wyrażające odkryty i zaakceptowany jako właściwy sens) są istotnie sądami, a więc zdaniami prawdziwymi o czymś.

Interpretator decyduje więc, które z możliwych zdań interpretacyjnych stanowią istotnie zbiór, dający interpretację prawdziwościową dzieła. W skład tego zbioru wejść mogą oczywiście zdania równokształtne z tymi, które wyrażają ąuasi-sądy utworu literackiego. Należy podkreślić, że są one w stosunku do tamtych równokształtne, jednakże nie utożsa miają się z nimi, i to nawet wówczas, gdy pozornie bez żad nych zmian mogą być odniesione do jakiegoś fragmentu rzeczywistości, tworząc jak gdyby jego adekwatny opis.¹ ‘

fźr-

¹³ Tak na przykład H. Markiewicz interpretuje pewien fragment Krzyżaków

W momencie, w którym istotnie zostały odniesione do rzeczywistości, zostały uznane za sądy, co zakłada, że wcześniej dokonała się, być może całkowicie bezwiednie, ich interpre-lacja prawdziwościowa.

Otwiera się teraz problematyka nowa - dotycząca stosunku zdań interpretacyjnych do rzeczywistości (nie są to więc wyłącznie zdania interpretujące, bo te nie muszą odnosić się do rzeczywistości, ale dotyczyć mogą czegoś zupełnie innego np. stylu utworu, jego teoretycznego „zaplecza", zamiarów twórcy itd.). W szczególności: do czego one - a poprzez nie i utwór - istotnie się odnoszą? Jaki aspekt rzeczywistości przez nie się odsłania? czy jest to jedyny sposób jego odsłonięcia?

I ’y tania mogą iść w różnych kierunkach: rzeczywistości transcendentnej w ogóle, faktycznego autora, rzeczywistości „idealnej", rzeczywistości określonych norm moralnych itp.¹⁶

Wszystko to wymaga teraz specjalnego nastawienia w zakresie obcowania z dziełem, rozbudowania elementów składowych jego doświadczenia, w tym także odpowiadającego mu przeżycia estetycznego, które musi tu stać się integralnym przeżyciem estetycznym.

Zamiast czegoś jednego: dzieła samego (i ewentualnie nadbu-i lowującego się na nim przedmiotu estetycznego), mamy obecnie

Sienkiewicza, uznając od razu, że chodzi tu o „zdania, których prawdziwość nie ulega wątpliwości". H. Markiewicz, op. cit., s. 129. Z naszego punktu widzenia stwierdzenie tego rodzaju stanowi de facto prawdziwościową interpretację tych zdań, przy czym niewątpliwość ich prawdziwości jesl przypisaną im dodatkową własnością, za którą odpowiedzialność musi przyjąć także interpretator.

^{1,1 1} łzczególnym przypadkiem interpretacji prawdziwościowej jest filozoficzna interpretacja dzieła literackiego. Mamy z nią do czynienia wtedy, gdy mówimy na przykład o filozofii Biesów Dostojewskiego lub Zamku Kafki lub gdy rozpatrujemy jakiś szczegółowy problem filozoficzny w określonych utworach, np. zagadnienie wolności w dramatach Sartre'a, losu w tragedii antycznej itp. Właściwie rozumiana filozoficzna interpretacja dzieła literackiego wymaga jednak spełnienia dodatkowych warunków, których nie mogę tu analizować.