4442198547

nych obrazów, jak potoczyły się losy tego wyjątkowego miasta. Dzielą się one na dwa okresy. Pierwszy - to okres suwerenności i wolności obywatelskich aż do czasów Iwana III Wielkiego. Poszczególne obrazy przedstawiają sceny rodzajowe: pogodnych, rozbawionych ludzi, w drugiej grupie wręcz przeciwnie. Na obrazach widać ludzi smutnych, zasępionych i co tu kryć, przegranych. Podporządkowanie Nowogrodu Moskwie było jednoznaczne z narzuceniem miastu systemu scentralizowanego, podporządkowanego jedno władztwu. Taki smutny koniec przypadł w IV wieku jedynemu i wyjątkowe-* mu eksperymentowi republikańskiemu na ziemiach ruskich. Wraz z włączeniem Nowogrodu do księstwa moskiewskiego nastąpił kilkunastoletni okres represji. Wszyscy obywatele podejrzani o kontakty z Polską i Litwą stracili życie, kilkanaście tysięcy osób wywieziono z miasta, a majątki rodzinne skonfiskowano.

Beneficjentami piśmienności byli mieszkańcy miast. Trzy albo cztery tysiące lat przed Chrystusem ludzie zaczęli ograniczać swoje wędrowanie, polowanie i zbieractwo. Ten tryb życia nie sprzyjał dalszemu rozwojowi, uniemożliwiał też wyżywienie powiększającej się populacji plemiennej. Według Zygmunta Kubiaka⁶ już w piątym tysiącleciu przed Chrystusem powstało w Sumerze pierwsze miasto. W następnym tysiącleciu powstawały inne. Organizacja miejska w przeciwieństwie do rolniczej wymagała zupełnie innej organizacji i przybrała inną strukturę. W miastach żyli władcy, kupcy, rzemieślnicy, wojskowi, kapłani, poborcy podatkowi itp. Ten osiadły organizm nie mógł funkcjonować bez pisma. Stworzono go więc początkowo w postaci obrazków, a z czasem ulepszono w postaci kilkusylabowych słów. W połowie trzeciego tysiąclecia przed Chrystusem pojawiły się już zapisy religijne, kronikarskie, prawnicze, poetyckie.

Oprócz międzygrupowego podziału pracy w mieście zmienił się również jej charakter. Mieszkańcy uczestniczyli w pracach samorządowych, zebraniach cechowych, religijnych, politycznych, edukacyjnych itp. Udział ten wymagał piśmienności. Piśmienność podzieliła ludzi na pracujących fizycznie i posługujących się umysłem. Podział ten trwał przez tysiąclecia i w jakimś zakresie utrzymał się

Z. Kubiak: Dzieje Greków i Rzymian. Warszawa 2003, s. 14.

65