4442198738

wewnętrznego. Zachowanie się uważano nie za zjawisko samo w sobie interesujące i dlatego domagające się wyjaśnienia, ale za objaw procesów psychicznych, pozwalający domyślać się ich tam, gdzie psycholog nie mógł korzystać z „zeznań introspekcyjnych”, a mianowicie u osób niewykształconych, małych dzieci, zwierząt itd. Najbardziej typowe dla takich badań są doświadczenia nad uczuciami posługujące się takimi ich „symptomami” jak mimiczne ruchy twarzy, zmiany w oddychaniu, tętnie itp. W badaniach takich nie szło ■wcale o to, aby wytłumaczyć zachowanie się badanego, a tylko o skonstatowanie, w oparciu o dane symptomy, że u badanego zachodzą określone zjawiska znane już psychologowi skądinąd, mianowicie z własnej i cudzej introspekcji. Postępowanie takie można by uważać co najwyżej za wnioskowanie o pewnych składnikach psychologicznego mechanizmu, które jednak jest celem samo w sobie, a nie środkiem do wytłumaczenia zachowania się. „Nowość” współczesnych badań polega więc nie na tym, że stosuje się w nich metodę pośrednią, ale na tym, że psychologowie postawili sobie nowy problem, którego nie stawiała psychologia introspekcyjna.

Ta zmiana problematyki psychologicznej przygotowywała się od dawna. Thorndike był chyba pierwszym psychologiem, który tak ustawił zagadnienia badawcze w swych doświadczeniach nad kotami, a wkrótce po nim analogiczne pytania w stosunku do człowieka wysunął Freud, próbując psychologicznie wyjaśnić pewne omyłkowe zachowania się ludzi normalnych, a przede wszystkim chorobowe zaburzenia postępowania u pacjentów psychiatrycznych. Analogiczny zwrot dokonywał się w Rosji. Refleksologia i „obiektywna psychologia” Bechtieriewa, „psychologia bez wszelkiej metafizyki” Wwiedeńskiego (por. Ananiew, 1947, str. 160—61), a wreszcie pawłowowskie badania nad odruchami warunkowymi koncentrowały się na zachowaniu się zwierząt i ludzi, Pawłów zaś za główny cel badania postawił sobie odcyfrowanie wewnętrznych procesów, które wyznaczają zachowanie się zwierząt wyższych. Kierunki te, padając na grunt amerykański, już przygotowany przez doświadczenia Thorndike’a doprowadziły — jak wiadomo — do powstania behavioryzmu, który na długie lata zaważył

10