4442198827

wypadkach do orientacji w wartości przedmiotu musi dołączyć się osobny składnik, który określę jako orientację w działaniu dostosowanym do danej sytuacji, na podstawie odzwierciedlenia oddzielnych wskaźników działania.

Wynika stąd, że dwa są główne rodzaje procesów orientacyjnych: jeden prostszy, w którego skład wchodzi tylko odzwierciedlenie wskaźnika wartości, reakcja zaś jest zazwyczaj wrodzona (wydziel-nicza, motoryczna lub kombinowana) oraz drugi — bardziej skomplikowany, obejmujący ponadto również odzwierciedlanie osobnych wskaźników działania. Jeśli jednak „poznawanie” określimy jako orientację w otoczeniu, tj. jako odzwierciedlanie wskaźników wartości i wskaźników działania dostosowanego do sytuacji, to należy zapytać, w jakich terminach mamy opisywać owe zjawiska ujmowania wartości i „domyślania się” działania, dołączające się do odzwierciedlania i czyniące z niego dopiero proces poznawczy. Należałoby domagać się, aby i te pojęcia były określone — podobnie jak samo „odzwierciedlanie” — tak, aby „orientacja w otoczeniu” stanowiła pojęcie nadrzędne w stosunku do terminów psychologii świadomości i dawała się stosować również tam, gdzie nie mamy możności wniknięcia w świadomość osobnika. Oznacza to, że i te procesy musimy rozpatrywać jako czynności ośrodkowego układu nerwowego, a nie wolno nam przemycać do naszej definicji takich pojęć psychologii świadomości, jak np. „ocena wartości” czy „domyślanie się działania”, w przeciwnym razie „orientacja w otoczeniu” przestałaby być narzędziem odpowiednim dla analizy mechanizmu zachowania się, lecz zmuszałaby nas po staremu do wczuwania w badanych określonych stanów świadomości.

J

2. Orientacja w wartości jako składnik mechanizmu odruchowego. Mówiąc, że przedmioty otoczenia czy całe sytuacje mają dla jednostki taką lub inną „wartość”, możemy mieć na myśli dwie różne rzeczy: po pierwsze, może tu iść o „wartość biologiczną”, tj. obiektywną korzyść, jaką dla zdrowia i życia organizmu zwierzęcego reprezentują bodźce zewnętrzne. Wartość taką oceniamy na podstawie naszej wiedzy o tym, co wychodzi danemu organizmowi na zdrowie, a co

156