4442198845

polega orientacja w wartości przedmiotu, trzeba obok terminu „odzwierciedlenie” zastosować dodatkowo drugie pojęcie, mianowicie pojęcie tendencji, względnie równoznaczne z nim pojęcie potrzeby (por. str. 98). Jest to drugi, ważny termin psychologii przystosowania. Wprawdzie tendencje same nie wchodzą w skład procesu poznawczego, stanowiącego temat obecnych uwag, ale muszą być uwzględnione przy terminologicznej analizie „poznawania”, ponieważ one dopiero nadają odzwierciedlaniu dodatni lub ujemny charakter, istotny dla tego procesu jako dla poznawania wartości przedmiotów. Poświęćmy więc jeszcze trochę uwagi temu terminowi, po pierwsze dlatego, aby lepiej uwypuklić jego znaczenie oraz, po wtóre, aby odgraniczyć go od niektórych innych pojęć, zbliżonych do niego, ale z nim nieidentycznych.

Przede wszystkim trzeba zaznaczyć, że „tendencja”, mimo iż przez Pawłowa zdefiniowana raczej fizjologicznie niż psychologicznie, nie jest terminem fizjologicznym, lecz psychologicznym. Słowo to oznacza pewne „skierowanie” (tendo — znaczy po łacinie: napinam łuk celując w określonym kierunku, przenośnie — dążę do celu), a proces nerwowy oznaczony tym słowem przez Pawłowa istotnie stanowi pewne skierowanie organizmu na określone składniki otoczenia. Jeśli tak zdefiniujemy to pojęcie, określimy je w terminach psychologicznych przez podanie relacji, w jakiej omawiany proces pozostaje do przedmiotów świata zewnętrznego. Tak określona „tendencja” stanowi nastawienie na dodatnie lub ujemne reagowanie na określone bodźce zewnętrzne, tj. pewną, dodatnią lub ujemną „postawę” układu nerwowego, a w konsekwencji również całego organizmu, wobec określonych zjawisk i stanowi pojęcie nadrzędne w stosunku do „dążeń”, „pragnień”, „chceń” itp. terminów psychologii świadomości. Pojęcie to, rozumiane w przytoczony, psychologiczny sposób, odgrywa istotną rolę w badaniach nad przystosowaniem, ponieważ dopiero ono pozwala wytłumaczyć i zrozumieć kierunek zachowania się „do” przedmiotu i „od” niego. Skoro weźmiemy pod uwagę, że kierunek ten jest na ogół zgodny z obiektywną, biologiczną wartością, jaką dla zwierzęcia reprezentują przedmioty jego otoczenia, musimy uznać, że tendencje stanowią ważny

167