4442198839

chologii po prostu przeszło na uprawianie badań pawłowowskich, zamiast psychologicznych. Mimo woli przypomina się złośliwa uwaga, rzucona raz mimochodem przez Pawłowa na temat pochop-ności, z jaką psychologowie rezygnują ze swych zdobyczy na rzecz nowych teorii:

„To jest pewien grzech psychologów — mówił Pawłów w „środzie” z 2.X.1936 r. — oni jakoś nie czują pod sobą twardego gruntu. Co zdobyłeś — P^rzy tym twardo stój i dodawaj do tego, co tylko chcesz. A u nich jeden fakt wyklucza inny. Ponieważ nigdy nie byłem takim psychologiem, nie mogę zrozumieć, czemu zamiast uzupełniać, jak w całym przyrodoznawstwie, to, co było przedtem, oni odrzucają ubiegłe zdobycze” (Pawł. Sr., t. III, str. 197).

Uwaga ta dotyczyła odrzucenia przez większość psychologów teorii asocjacji pod wpływem odkrycia zjawisk postaciowych przez szkołę Wertheimera i Kohlera, ale równie dobrze stosuje się ona do odrzucenia badań psychologicznych na rzecz doświadczeń nad odruchami warunkowymi.

3. Problem terminologiczny w psychologii myślenia. W zawiłej sytuacji metodologicznej, w jakiej znajduje się dziś psycholog, który chciałby zająć się umysłowym składnikiem mechanizmu zachowania się, największą chyba trudność stanowi to, że wskutek zakwestionowania introspekcyjnej metodyki w jej aspekcie nie tylko technicznym, ale i terminologicznym, samo pojęcie myślenia rozpłynęło się i nie bardzo dziś wiadomo, co mamy badać chcąc zająć się tym rodzajem procesów. Taki stan rzeczy znajduje swój wyraz w różnych wypowiedziach autorów na temat myślenia. Boring, Langfeld i W e 1 d podkreślają, że „łatwiej jest stwierdzić, co nie jest myśleniem, niż dać jakąś jasną i użyteczną definicję tego terminu” (1948, str. 185), a wywody Hearnshawa we wspomnianym poprzednio artykule o myśleniu pojęciowym stanowią doskonałą ilustrację tego twierdzenia. Hearnshaw, po krytycznym przeglądzie dorobku badań introspekcyjnych, przedstawił własny pogląd na naturę „pojęć” i na metodę ich badania, a w pozytywnej części jego rozważań przejawia się wyraźna dezorientacja psychologa, który w gruncie rzeczy nie wie,

15