4442198849

warunki istnienia, które są bezwarunkowymi bodz'cami” (cytat z Dwudziestu lat badań, 1952, str. 408). Przy takim pojmowaniu odruchu „bodziec wywołuje w organizmie odpowiednią reakcję odruchową dlatego, że... odpowiada wymogom stawianym przez organizm środowisku, potrzebom tego organizmu”, a nie dlatego, ponieważ w organizmie działa jakiś osobny motyw popychający go właśnie do tego bodźca. A więc — konkluduje Rubinsztejn „stworzona przez Pawłowa nauka o czynności odruchowej nie wymaga i nie godzi się z żadnym ukrytym za odruchem w głębi organizmu motywem, motorem, impulsem, który by w nieznany sposób uruchamiał ten mechanizm odruchu”, zaś psychologowie atakujący Pawłowa za nie uwzględnianie procesów motywacyjnych „sami nie rozumieją prawdziwej nauki Pawłowa i fałszują ją”.

Wydaje się, że mamy tu do czynienia z podwójnym nieporozumieniem terminologicznym, mianowicie, z jednej strony, u krytyków Pawłowa, którzy — jak słusznie podkreśla Rubinsztejn — wadliwie rozumieją pawłowowskie pojęcie odruchu i sądzą, że „odruch” wyklucza jakąkolwiek tendencję motywującą zachowanie się, oraz, z drugiej — u samego Rubinsztejna, który podejmując amerykańskie rozumienie „motywu” jako procesu dołączającego się „od zewnątrz” do czynności odruchowej, dochodzi do fałszywego wniosku, jakoby pojęcie tendencji w ogóle było niezgodne z odruchową teorią przystosowania. Jeśli chodzi o pierwszą sprawę, to zarzut nie uwzględniania motywacji zachowania się najprawdopodobniej oparty jest na niesłusznym utożsamieniu pawłowowskiego pojęcia odruchu z „odruchem” w rozumieniu tradycyjnym jako stereotypową, nieplastyczną czynnością, sterowaną przez niższe ośrodki nerwowe. Wydaje się rzeczą jasną, że chcąc całą aktywność przystosowawczą zwierząt sprowadzić do tak rozumianych odruchów, należałoby istotnie przyjąć jakiś wyższy mechanizm motywacyjny, nastawiający każdorazowo ową „ślepą” działalność odruchową w kierunku potrzebnym dla organizmu. Jednakże pawłowowskie pojęcie odruchu jest o wiele szersze od tradycyjnej definicji tego terminu, ponieważ poza takimi „niższymi” odruchami obejmuje ono również złożoną, instynktowną aktywność oraz reakcje wyuczone, w których główny udział ma kora

169