4442198897

nego przebiegu procesów korowych, zagwarantowanego przez wypracowany układ odruchów warunkowych. Jeśli koncepcję stereotypu dynamicznego przenieść na człowieka, można wysunąć przypuszczenie, że w mózgu ludzkim stereotypy mocno utrwalone i uzasadnione światopoglądowo — co znów w myśl idei Pawłowa wiązałoby się z udziałem drugiego układu sygnałowego — mogą całkowicie oderwać się od swej bazy biologicznej i odtąd pełnić funkcję niezależnych tendencji czy potrzeb. W rezultacie człowiek będzie poszukiwał takich właśnie stereotypowych sytuacji i starał się reagować na nie w stereotypowy sposób, w braku zaś odpowiednich sytuacji będzie usiłował je tworzyć. Dynamiczne stereotypy należałoby określić w języku psychologicznym jako silne przyzwyczajenia do określonych sytuacji i do reagowania na nie w określony sposób. Consuetudo est altera natura (przyzwyczajenie jest drugą naturą) — mówi przysłowie, a z tego punktu widzenia zrozumiała stałaby się również trwałość i siła potrzeb kulturowych. Pawłowowski pomysł, aby potrzeby kulturowe wiązać z dynamicznymi stereotypami, nie może jednak jeszcze być uważany za jakąś udowodnioną „teorię potrzeb kulturowych”, stanowi on tylko pewną odskocznię do badań, które mogą dopiero doprowadzić do powstania właściwej, opartej na faktach fizjologicznej teorii. Wartość jego polega przede wszystkim na tym, że pokazuje on pewien sposób, w jaki można skonkretyzować pojęcie niebiologicznej potrzeby, czyniąc z niego nazwę określonego procesu nerwowego. Czy jednak ten właśnie sposób konkretyzacji jest słuszny, to mogą wykazać tylko dalsze badania.

3. Procesy odzwierciedlania u człowieka. Przejdźmy teraz do drugiego pojęcia wchodzącego w skład definicji orientacji w otoczeniu, tj. do pojęcia odzwierciedlania. Czy pojęciowe poznawanie można uważać za „odzwierciedlanie” rzeczywistości w tym samym znaczeniu, w jakim terminu tego używaliśmy w odniesieniu do zwierząt ?

Sytuacja jest tu poniekąd analogiczna, jak w omówionym poprzednio zagadnieniu niebiologicznych potrzeb. Kryterium odzwierciedlania stanowią również nie mechanizmy fizjologiczne, ale fakty behavioralne, mianowicie odróżnianie zjawisk świata zewnętrznego

194