4442198930

osobnika przedstawia dana sytuacja. W tej samej pracy znajdujemy również podkreślenie znaczenia, jakie ma proces poznawczy jako orientacja w działaniu. Wprawdzie zasadniczą tezą autora jest, przeciwnie, twierdzenie o zależności poznawania od działania, ale w pracy zostało też podkreślone, że „wszelkie skuteczne działanie odbywa się... nie inaczej jak na podstawie danych »poznawczych« wystarczających dla skuteczności danego działania” (1. c., str. 35). Należy jednak zaznaczyć, że Szuman rozumie „poznawanie”, zgodnie z tradycją, jako proces świadomy (1. c., str. 27), a nie jako nerwowe odzwierciedlanie, które może, ale nie musi wiązać się ze świadomością. Toteż wypowiedź jego w tym kontekście została przytoczona tylko dla potwierdzenia tezy, że i u człowieka proces poznawczy jest orientacją w wartości i w działaniu, natomiast samo pojęcie orientacji przedstawione w obecnej pracy ma zakres szerszy, obejmuje zarówno orientację świadomą, jak nieświadomą i zbliża się raczej do sformułowań Pawłowa, który terminem tym określił procesy instynktowne, pierwszoukładowe i drugoukładowe, nie biorąc pod uwagę, które z nich są świadome, a które nie (1952, str. 497).

5. Znaczenie pojęcia orientacji w otoczeniu jako narzędzia praktyki badawczej. Przeprowadzone poprzednio rozważania wskazują, że pojęcie orientacji w' otoczeniu, wypracowane na materiale zoopsy-chologicznym, da się stosować również w badaniach nad człowiekiem, mimo, że mechanizm procesów orientacyjnych inny jest u ludzi niż u zwierząt. Uwagi te zakończę omówieniem kilku zasadniczych korzyści, jakie posługiwanie się tym pojęciem może przynieść praktyce i teorii psychologicznej.

Przede wszystkim trzeba zaznaczyć, że podkreślając w procesach poznawczych ich funkcję orientacyjną, uzyskujemy dopiero właściwy metodologiczną podstawę do ich badania na podstawie obserwacji zachowania się. Wszelkie inne charakterystyki procesów poznawczych— nie ujmujące ich z punktu widzenia roli, jaką one odgrywają w mechanizmie przystosowania, a biorące pod uwagę tylko pewne cechy, które one posiadają same w sobie jako stany świadomości, czy to będą cechy „wyglądu introspekcyjnego”, czy jakieś inne

212