4442198935

glądy na procesy psychiczne przypominają żywo znane teorie episte-mologiczne, mianowicie idealistyczne i realistyczne pojmowanie przedmiotów zewnętrznych, tak że introspekcjonizm skrajny można nazwać też idealizmem psychologicznym, umiarkowany zaś zasługuje na nazwę realizmu psychologicznego. Skrajni introspekcjoniści utożsamiając istnienie zjawisk psychicznych z ich spostrzeganiem postępowali tak jak epistemolo-giczni idealiści, którzy utożsamiali przedmioty materialne z ich zmysłowym spostrzeganiem, a umiarkowani introspekcjoniści, przyjmując, że zjawiska psychiczne istnieją niezależnie od introspekcji, przypominają realistów, uznających, że przedmioty zewnętrzne mają byt niezależny od tego czy są przez kogoś spostrzegane, czy nie.

Jako przedstawiciela skrajnego introspekcjonizmu można wymienić „ojca psychologii eksperymentalnej”, W u n d t a. Oprę się tu na jego Zarysie psychologii, jednej z najpopularniejszych prac tego autora, bo na przestrzeni 1896—1907 r. doczekała się ona aż ośmu wydań (por. Wundt, 1907). Na wstępie należy zaznaczyć, że Wundt celowo nie używa terminów ani „introspekcja” ani „doświadczenie wewnętrzne”, tylko stwierdza, że zjawiska psychiczne stanowią „dane doświadczenia bezpośredniego”. Idzie mu o to, aby nie podsuwać czytelnikowi myśli, jego zdaniem fałszywej, jakoby obok doświadczenia „wewnętrznego” istniało jakieś osobne doświadczenie „zewnętrzne”, w którym poznajemy przedmioty otoczenia równie bezpośrednio jak zjawiska psychiczne. Według Wundta zmysłowe spostrzeganie przedmiotów jest wnioskiem z danych „doświadczenia bezpośredniego” i z tego względu zasługuje raczej na nazwę doświadczenia „pośredniego”. Mianowicie fakty bezpośredniego doświadczenia są złożone z dwóch elementów, treści (Inhalt) i ich ujęcia (Auffassung), określonego też jako „czynnik subiektywny”. Badając przedmioty zewnętrzne, tak np. jak to robi przyrodnik, wydzielamy z doświadczenia bezpośredniego treści i z nich wnosimy o właściwościach przedmiotów, zajmując się natomiast jako psychologowie zjawiskami psychicznymi, badamy cale doświadczenie bezpośrednie (l.c., str. 1—6). Nietrudno jednak utożsamić „doświad-

20